Interpretacja Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej
0111-KDIB3-1.4012.91.2017.2.JP
z 21 lipca 2017 r.

 

Mechanizm kojarzenia podobnych interpretacji

INTERPRETACJA INDYWIDUALNA

Na podstawie art. 13 § 2a, art. 14b § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2017 r., poz. 201 z późn. zm.), Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej, stwierdza, że stanowisko Wnioskodawcy przedstawione we wniosku z 6 kwietnia 2017r. (data wpływu 11 kwietnia 2017r.), uzupełnionym pismem z 1 czerwca 2017 r. (data wpływu 5 czerwca 2017 r.), o wydanie interpretacji indywidualnej przepisów prawa podatkowego dotyczącej podatku od towarów i usług w zakresie opodatkowania wynagrodzenia z tytułu czynności realizowanych przez Wnioskodawcę na podstawie kontraktu menadżerskiego - jest nieprawidłowe.

UZASADNIENIE

W dniu 11 kwietnia 2017 r. wpłynął ww. wniosek o wydanie interpretacji przepisów prawa podatkowego w indywidualnej sprawie dotyczącej podatku od towarów i usług w zakresie opodatkowania wynagrodzenia z tytułu czynności realizowanych przez Wnioskodawcę na podstawie kontraktu menadżerskiego.

Ww. wniosek został uzupełniony pismem z 1 czerwca 2017 r. (data wpływu 5 czerwca 2017 r.), będącym odpowiedzią na wezwanie tut. organu z 23 maja 2017r. znak: 0111-KDIB3-1.4012.91.2017.1.JP, 0111-KDIB2-3.4011.30.2017.1.AZe.

We wniosku przedstawiono następujący stan faktyczny oraz zdarzenie przyszłe:

Wnioskodawca (dalej również jako: „Zarządzający”) jest osobą fizyczną posiadającą zawieszoną działalność gospodarczą od dnia 31 marca 2016 r.

B Grupa T sp. z o.o., jest specjalistyczną firmą zajmującą się pozyskiwaniem, transportem i przetwarzaniem biomasy na potrzeby energetyki zawodowej. Spółka należy do Grupy T jednego z czołowych holdingów energetycznych w Europie Środkowo-Wschodniej, który działa we wszystkich podstawowych obszarach rynku energetycznego.

B Grupa T sp. z o.o. jest największym dostawcą biomasy dla Elektrowni i Elektrociepłowni Grupy T oraz jedynym dla Elektrowni S. Działa w oparciu o doświadczenie i znajomości krajowego i zagranicznego rynku paliw. Współpracuje w zakresie dostaw biomasy zarówno z producentami, dostawcami jak i drobnym środowiskiem rolniczym.

Z uwagi na fakt, iż Spółka jest zobowiązana do stosowania przepisów ustawy o zasadach kształtowania wynagrodzeń osób kierujących niektórymi spółkami z dnia 9 czerwca 2016 r. (Dz.U. z 2016 r. poz. 1202), Wnioskodawca zawarł ze Spółką Umowę o świadczenie usług zarządzania (dalej: „Umowa”).

Zgodnie z postanowieniami Umowy, w ramach i w okresie pełnienia funkcji prezesa bądź wiceprezesa zarządu (dalej: „Funkcja”) Zarządzający zobowiązuje się do osobistego świadczenia usług zarządzania (dalej: „Usługi”) na zasadach określonych Umową (Zarządzający nie jest uprawniony do powierzenia wykonywania Usług osobie trzeciej). Usługi będą obejmowały w szczególności:

  • prowadzenie spraw Spółki i uczestnictwo w pracach Zarządu, z uwzględnieniem zakresu praw i obowiązków wynikających z Funkcji,
  • reprezentowanie Spółki wobec podmiotów trzecich, zgodnie z obowiązującymi zasadami reprezentacji Spółki,
  • samodzielne zarządzanie powierzonymi obszarami działalności Spółki, przypisanymi do Funkcji, z uwzględnieniem uprawnień pozostałych organów Spółki,
  • realizację wyznaczonych celów zarządczych określonych w Umowie.

Zgodnie z Umową, w sprawach nieuregulowanych Umową zastosowanie mają przepisy Kodeksu Cywilnego oraz Kodeksu spółek handlowych, a także inne przepisy powszechnie obowiązujące.

Odpowiedzialność zarządzającego

Zgodnie z postanowieniami Umowy, Zarządzający ponosi odpowiedzialność wobec Spółki za szkody wyrządzone w czasie wykonywania przez niego przedmiotu Umowy, będące następstwem niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków Zarządzającego wynikających z Umowy lub z przepisów prawa. Odpowiedzialność, o której mowa powyżej, jest niezależna od odpowiedzialności Zarządzającego, którą ponosi on z tytułu pełnienia Funkcji, określonej przepisami prawa, w szczególności Kodeksu spółek handlowych.

Umowa nie przewiduje odpowiedzialności Zarządzającego wobec podmiotów trzecich z tytułu świadczonych przez niego usług.

Warunki świadczenia Usług

Zgodnie z postanowieniami Umowy, Zarządzający zobowiązany jest współdziałać z pozostałymi członkami Zarządu i organami Spółki na zasadach określonych w powszechnie obowiązujących przepisach prawa, w tym w szczególności przepisach Kodeksu spółek handlowych, postanowieniach Statutu Spółki, uchwałach organów Spółki, a także innych aktach prawa i dokumentach wewnętrznych Spółki, w szczególności w regulaminie Zarządu Spółki.

Jak wskazano w Umowie, Zarządzający zobowiązany jest wykonywać swoje obowiązki w siedzibie Spółki, ale ze względu na realizację zobowiązań Zarządzającego wynikających z Umowy lub w innych uzasadnionych potrzebami Spółki przypadkach Zarządzający może świadczyć Usługi również w innym miejscu na terytorium kraju bądź poza jego granicami.

Korzystanie z zasobów Spółki

W ramach stosunku umownego łączącego Spółkę z Zarządzającym, celem zapewnienia należytego wykonywania przez Zarządzającego Usług, jak również dochowania standardów bezpieczeństwa co do gromadzenia i przesyłania danych, Spółka zobowiązuje się do udostępnienia Zarządzającemu m. in.:

  • powierzchni biurowej wraz z wyposażeniem,
  • przenośnego komputera osobistego z bezprzewodowym dostępem do sieci Internet i innym niezbędnym wyposażeniem,
  • środków łączności, w tym telefonu komórkowego na zasadach korzystania i odpłatności obowiązujących w Grupie,
  • samochodu.

Jednocześnie, w przypadku świadczenia Usług w miejscu innym niż siedziba Spółki, celem zachowania wymogów bezpieczeństwa, Zarządzający jest zobowiązany do używania i korzystania z przedmiotów i urządzeń udostępnionych Zarządzającemu przez Spółkę w celu wykonywania Usług, w szczególności przenośnego komputera osobistego z bezprzewodowym dostępem do sieci Internet, środków łączności, w tym telefonu komórkowego, spełniających wymagane przez Spółkę wymogi bezpieczeństwa, m. in. co do gromadzenia i przesyłania danych. Zgodnie z postanowieniami Umowy, wykonywanie Usług poza siedzibą Spółki z wykorzystaniem urządzeń technicznych i zasobów innych niż wyżej wymienione jest dopuszczalne, o ile zostaną one uprzednio sprawdzone przez Spółkę pod względem spełniania wymogów bezpieczeństwa, w szczególności co do gromadzenia i przesyłania danych.

Spółka jest zobowiązana do ponoszenia kosztów związanych ze świadczeniem Usług poza siedzibą Spółki, niezbędnych do należytego wykonania Usług, w szczególności takich jak koszty podróży i zakwaterowania w standardzie stosownym do wykonywanej Funkcji.

Wynagrodzenie oraz inne świadczenia na rzecz Zarządzającego

Zgodnie z postanowieniami Umowy, z tytułu świadczenia Usług oraz wykonywania innych zobowiązań wynikających z Umowy, w tym z tytułu przeniesienia praw autorskich, o którym mowa w Umowie, Zarządzającemu przysługuje wynagrodzenie całkowite, które składa się z części stałej, stanowiącej wynagrodzenie miesięczne podstawowe (dalej: „Wynagrodzenie Stałe”) oraz części zmiennej, stanowiącej wynagrodzenie uzupełniające za rok obrotowy Spółki (dalej: „Wynagrodzenie Zmienne”). W przypadku, w którym Zarządzający nie świadczy w danym miesiącu swoich usług w sposób nieprzerwany (wskutek własnej decyzji, w tym choroby, w przypadku zastosowania wobec Zarządzającego środków prawnych obiektywnie uniemożliwiających świadczenie Usług, zawieszenia Zarządzającego w wykonywaniu Funkcji) wynagrodzenie przysługujące Zarządzającemu stanowi iloczyn ilości dni, w których Zarządzający świadczył Usługi i kwoty Wynagrodzenia Stałego podzielonego przez 30.

Wynagrodzenie Zmienne uzależnione jest od poziomu realizacji celów zarządczych i nie może przekroczyć 60% Wynagrodzenia Stałego rocznego Zarządzającego (rozumianego jako wysokość Wynagrodzenia Stałego w poprzednim roku obrotowym pomnożona przez 12). W przypadku wykonywania przez Zarządzającego przedmiotu Umowy przez okres krótszy niż pełen rok obrotowy, ale przynajmniej przez 3 miesiące w danym roku obrotowym, Wynagrodzenie Zmienne jest przeliczane proporcjonalnie. Proporcjonalność uzależniona jest od liczby dni świadczenia Usług przez Zarządzającego w danym roku obrotowym.

Wynagrodzenie Zmienne wypłacane jest pod warunkiem realizacji przez Zarządzającego celów zarządczych zgodnie z uchwałą Rady Nadzorczej w sprawie wykonania celów zarządczych i ustalenia wysokości należnej wypłaty Wynagrodzenia Zmiennego, po zatwierdzeniu sprawozdania Zarządu z działalności Spółki i sprawozdania finansowego Spółki za ubiegły rok obrotowy i udzieleniu Zarządzającemu absolutorium z wykonania przez niego obowiązków członka Zarządu przez Walne Zgromadzenie.

Do obowiązków Spółki należy w szczególności terminowa wypłata wynagrodzenia Zarządzającego oraz terminowe wykonywanie innych świadczeń przewidzianych w Umowie. Spółka jest zobowiązana również do zwrotu wydatków poniesionych przez Zarządzającego a niezbędnych do należytego świadczenia Usług w standardzie stosownym do wykonywanej Funkcji, po ich należytym udokumentowaniu, uzasadnieniu ich poniesienia, w tym wykazaniu związku i niezbędności do należytego świadczenia Usług.

Ze względu na przedmiot działalności Spółki, realizowane przez nią cele i zadania, jak też ze względu na obowiązki Zarządzającego wynikające z Umowy, w tym obowiązek działania z najwyższą starannością i profesjonalizmem, Zarządzający zobowiązany jest do uczestnictwa w konferencjach, seminariach lub spotkaniach o charakterze biznesowym związanych z przedmiotem działalności Spółki i, o ile jest to konieczne dla realizacji tychże zobowiązań, odbywania podróży w kraju i za granicą. Na Spółce ciąży obowiązek ponoszenia lub refinansowania kosztów związanych ze świadczeniem Usług w powyższym zakresie.

Spółka zobowiązuje się również do ponoszenia kosztów związanych ze świadczeniem Usług poza siedzibą Spółki, niezbędnych do należytego wykonania Usług, w szczególności takich jak koszty podróży i zakwaterowania w standardzie stosownym do wykonywanej Funkcji jak również innych niż powyższe kosztów związanych ze świadczeniem Usług w opisanym w Umowie zakresie.

Zarządzający zobowiązuje się, iż po rozwiązaniu Umowy, w okresie 6 miesięcy od dnia ustania pełnienia przez niego Funkcji nie będzie prowadził działalności konkurencyjnej, opisanej w Umowie, wobec Spółki lub innych podmiotów zależnych od Spółki w rozumieniu art. 4 pkt 14 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów. Zarządzającemu przysługuje odszkodowanie w łącznej wysokości obliczonej jako 0,5 krotność miesięcznego Wynagrodzenia Stałego pomnożona przez 6.

W razie rozwiązania Umowy albo wypowiedzenia przez Spółkę Umowy (w określonych przypadkach) Zarządzającemu przysługuje odprawa w wysokości 3-krotności Wynagrodzenia Stałego, pod warunkiem pełnienia przez Zarządzającego Funkcji przez okres co najmniej dwunastu miesięcy przed rozwiązaniem Umowy.

Wynagrodzenie Zarządzającego obejmuje również wynagrodzenie za przeniesienie praw własności egzemplarza lub nośnika Utworu i autorskich praw majątkowych do Utworu na polach eksploatacji określonych w Umowie, udzielenie wszelkich zezwoleń i upoważnień w zakresie określonym w niniejszej Umowie oraz korzystanie przez Spółkę z wynalazku, wzoru użytkowego albo wzoru przemysłowego stworzonego przez Zarządzającego.

W piśmie uzupełniającym z 1 czerwca 2017 r. Wnioskodawca uzupełnił opis sprawy i wskazał, że nie jest czynnym zarejestrowanym podatnikiem podatku od towarów i usług.

Wynagrodzenie, które Wnioskodawca otrzymuje/będzie otrzymywał od zarządzanej spółki za wykonywanie czynności wymienionych we wniosku, nie stanowi przychodów, o których mowa w przepisach art. 12 ust. 1-6 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2016, poz. 2032 z późn. zm.).

Wynagrodzenie, które Wnioskodawca otrzymuje/będzie otrzymywał od zarządzanej spółki za wykonywanie czynności wymienionych we wniosku, stanowi przychody, o których mowa w przepisach art. 13 pkt 2-9 ww. ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Wnioskodawca wskazuje, że z warunków wykonywania umowy o świadczenie usług zarządzania (zwanej dalej: „umową”) nie wynika, iż Wnioskodawca dysponuje niezależnością i samodzielnością pozwalającą na uznanie, iż działa jako profesjonalny podmiot prowadzący działalność gospodarczą, w szczególności:

  1. Wnioskodawca nie ponosi ryzyka ekonomicznego i prawnego charakterystycznego dla podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą,
  2. Wnioskodawca w wykonywaniu swojej funkcji korzysta z infrastruktury spółki, a nie własnej;
  3. Wnioskodawca nie reklamuje świadczonych czynności;
  4. Wnioskodawca składa oświadczenia woli w imieniu spółki a nie swoim.

Zgodnie z umową o świadczenie usług zarządzania, realizacja tej umowy przez Wnioskodawcę polega w szczególności na: 1) prowadzeniu spraw zarządzanej spółki i uczestnictwie w pracach jej zarządu, z uwzględnieniem zakresu praw i obowiązków wynikających z funkcji pełnionej przez Wnioskodawcę, 2) reprezentowaniu zarządzanej spółki wobec podmiotów trzecich, zgodnie z obowiązującymi zasadami reprezentacji spółki, oraz 3) samodzielnym zarządzaniu powierzonymi obszarami działalności spółki, przypisanymi do funkcji Wnioskodawcy, ale z uwzględnieniem uprawnień pozostałych organów Spółki. Wnioskodawca został także zobowiązany umową do współdziałania z pozostałymi członkami Zarządu i innymi organami spółki, którą zarządza, na zasadach określonych w powszechnie obowiązujących przepisach prawa, w tym w szczególności przepisach Kodeksu spółek handlowych (dalej „KSH”), postanowieniach statutu / umowy spółki, uchwałach organów spółki, a także w innych aktach prawa i dokumentach wewnętrznych spółki, w szczególności w regulaminie zarządu spółki. Tym samym, ponieważ zarząd spółki jest wieloosobowy, Wnioskodawca oraz inni członkowie tego zarządu są zobowiązani do wspólnego prowadzenia spraw spółki. Już w tym kontekście Wnioskodawca nie posiada pełnej swobody w zarządzaniu spółką.

Odnosząc się do drugiej części pytania nr 4 (pytanie nr 4 cyt. „Czy z warunków wykonywania umowy wynika, iż Wnioskodawca dysponuje niezależnością i samodzielnością w działaniu pozwalającą na uznanie, iż działa jako profesjonalny podmiot prowadzący działalność gospodarczą? Jeśli tak, proszę szczegółowo opisać w czym przejawia się samodzielność i niezależność w działaniu Wnioskodawcy?), wprawdzie zgodnie z art. 3751 KSH walne zgromadzenie i rada nadzorcza nie mogą wydawać zarządowi spółki akcyjnej wiążących poleceń dotyczących prowadzenia spraw spółki, niemniej jednak brak jest analogicznego przepisu KSH mającego zastosowanie do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Co więcej, zgodnie z KSH (odpowiednio: art. 207 KSH w odniesieniu do spółek z o.o. oraz art. 375 KSH w odniesieniu do spółek akcyjnych) wobec spółki członkowie zarządu podlegają ograniczeniom ustanowionym w KSH, w umowie spółki / jej statucie, regulaminie zarządu oraz w uchwałach rady nadzorczej lub zgromadzenia wspólników / walnego zgromadzenia. W szczególności podstawowe dokumenty korporacyjne spółki stanowią, że zarząd, w skład którego wchodzi Wnioskodawca, jest zobowiązany do uzyskania zgody innego organu (rady nadzorczej lub wspólników/walnego zgromadzenia) na dokonanie przez zarząd spółki czynności wskazanych w tych dokumentach. Ponadto, art. 2281 KSH (w odniesieniu do spółki z o.o.) oraz art. 3931 KSH (w odniesieniu do spółki akcyjnej) stanowią, że uchwała wspólników / uchwala walnego zgromadzenia lub umowa / statut spółki mogą określać zasady postępowania w zakresie rozporządzania składnikami aktywów trwałych lub dokonywania niektórych czynności prawnych przez spółkę, reprezentowaną w takich czynnościach przez zarząd spółki). Wreszcie, konsekwencją ewentualnej negatywnej oceny pracy Wnioskodawcy jako członka zarządu spółki może być jego odwołanie lub zawieszenie w czynnościach przez organ lub podmiot, który powołał Wnioskodawcę do zarządu spółki.

Odnośnie do przedmiotu, miejsca i harmonogramu wykonywania czynności, zgodnie z umową o świadczenie usług zarządzania Wnioskodawca zobowiązany jest wykonywać usługi w czasie oraz w sposób zapewniający należytą realizację umowy oraz prawidłowe i nieprzerwane funkcjonowanie spółki. Usługi powinny być świadczone w siedzibie spółki, ale ze względu na realizację zobowiązań Wnioskodawcy wynikających z umowy lub w innych uzasadnionych potrzebami spółki przypadkach umowa może być wykonywana w innych miejscach wybranych przez Wnioskodawcę, w tym w szczególności wynikających ze sposobu realizacji jego zobowiązań lub potrzeb spółki. Miejsce i czas świadczenia usług przez Wnioskodawcę zdeterminowane są więc potrzebami spółki. Świadczenie usług poza siedzibą spółki trwające nieprzerwanie powyżej określonej umownie liczby dni kalendarzowych, a także ewentualna niemożność nieprzerwanego świadczenia usług przez Wnioskodawcę (np. wskutek choroby) wymagają wcześniejszego poinformowania członka rady nadzorczej spółki oraz innego członka zarządu spółki.

W konsekwencji Wnioskodawca nie zachowuje się jak typowy, samodzielny i niezależny przedsiębiorca, lecz działa jako jeden z członków organu zarządzającego przedsiębiorcy, jakim jest spółka, z którą podpisał umowę.

Zgodnie z § 2 ust. 3 pkt 2 umowy, świadczenie usług będzie obejmowało również reprezentowanie przez Wnioskodawcę zarządzanej spółki wobec podmiotów trzecich, zgodnie z obowiązującymi zasadami reprezentacji spółki. Oznacza to, że Wnioskodawca będzie uprawniony do składania oświadczeń woli w imieniu i na rzecz spółki. Zgodnie bowiem

z art. 201 § 1 KSH (w przypadku spółek z o.o.) i art. 368 § 1 KSH (w przypadku spółek akcyjnych), zarząd prowadzi sprawy spółki i reprezentuje spółkę, natomiast zgodnie z art. 204 § 1 KSH (w przypadku spółek z o.o.) i art. 372 § 1 KSH (w przypadku spółek akcyjnych) prawo członka zarządu do reprezentowania spółki dotyczy wszystkich czynności sądowych i pozasądowych spółki. Oświadczenia woli składane przez Wnioskodawcę jako członka zarządu spółki, którą Wnioskodawca zarządza, zgodnie z zasadami reprezentacji tej spółki, są czynnościami spółki i wywołują skutki prawne dla spółki, a nie dla Wnioskodawcy.

Wnioskodawca wskazuje, że pełni funkcję prezesa spółki ze względu na swoje wykształcenie oraz bogate doświadczenie zawodowe, dzięki któremu nabył wiedzę wykorzystywaną w trakcie pełnienia funkcji. Wnioskodawca jest absolwentem Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Wnioskodawca posiada doświadczenie zawodowe w zarządzaniu organizacją. Wnioskodawca nie posiada akcji/udziałów spółki.

Wnioskodawca sygnalizuje, że zgodnie z KSH, uchwały organów spółek kapitałowych (rady nadzorczej lub zgromadzenia wspólników / walnego zgromadzenia) lub decyzje właściwych podmiotów powołujących członków zarządu spółki w przedmiocie powołania członków zarządu spółki nie wymagają uzasadnienia. Wnioskodawca nie dysponuje więc możliwością przedstawienia skonkretyzowanych motywów, które - poza zaprezentowanymi w poprzednich akapitach - legły u podstaw powołania właśnie jego na stanowisko członka zarządu Spółki.

Wnioskodawca wskazuje, że sposób jego wynagradzania określa umowa o świadczenie usług zarządzania, której postanowienia zostały opracowane w oparciu o przepisy ustawy z dnia 9 czerwca 2016 r. o zasadach kształtowania wynagrodzeń osób kierujących niektórymi spółkami (Dz.U. z 2016 r. poz. 1202, z późn. zm.) oraz w oparciu o uchwały organów korporacyjnych spółki wydane na podstawie tej ustawy. Zgodnie z postanowieniami tych dokumentów, Wnioskodawcy przysługuje wynagrodzenie całkowite, które składa się z części stałej, stanowiącej zryczałtowane wynagrodzenie miesięczne podstawowe (dalej: „Wynagrodzenie Stałe”) oraz części zmiennej, stanowiącej wynagrodzenie uzupełniające za dany rok obrotowy spółki (dalej: „Wynagrodzenie Zmienne”). Wynagrodzenie Zmienne uzależnione jest od osiągnięcia przez Wnioskodawcę w danym roku obrotowym wskaźników efektywności (realizacji Celów Zarządczych). Jak zostało wskazane w umowie w § 8 ust.9 „Wyznaczenie Celów Zarządczych na dany rok obrotowy, a także sposób oceny ich wykonania są ustalane, w zakresie zgodnym z Uchwałą o wynagrodzeniu, przez T Polska Energia S.A. (Dyrektora w T Polska Energia S.A. właściwego ds. zarządzania korporacyjnego) w drodze decyzji wydawanej nie później niż do końca pierwszego kwartału roku obrotowego, na który mają one obowiązywać”.

Reasumując, wysokość Wynagrodzenia Stałego Wnioskodawcy została ustalona w stałej, określonej w umowie miesięcznej wysokości. Z kolei, w zakresie Wynagrodzenia Zmiennego, we wskazanych powyżej dokumentach zostały zawarte postanowienia wskazujące, w jaki sposób obliczana jest wysokość Wynagrodzenia Zmiennego. W konsekwencji, otrzymanie takiego Wynagrodzenia Zmiennego i jego wysokość uzależnione są od okresu pełnienia przez Wnioskodawcę funkcji w danym roku obrotowym, uzyskania przez niego absolutorium z wykonania obowiązków członka zarządu spółki oraz - przede wszystkim - spełnienia przez Wnioskodawcę określonych Celów Zarządczych. Zatwierdzenie spełnienia Celów Zarządczych oraz ustalenie wysokości Wynagrodzenia Zmiennego za dany rok obrotowy odbywa się na zasadach określonych w umowie.

Zgodnie z umową o świadczenie usług zarządzania „Wynagrodzenie Zmienne [Wnioskodawcy] uzależnione jest od poziomu realizacji celów zarządczych (Cele Zarządcze), i nie może przekroczyć 240.000,00 zł Wynagrodzenia Stałego rocznego Zarządzającego. Wynagrodzenie Stałe roczne, o którym mowa w zdaniu poprzednim, obliczone jest wedle wzoru: wysokość Wynagrodzenia Stałego w poprzednim roku obrotowym razy 12. W przypadku wykonywania przez Zarządzającego przedmiotu umowy przez okres krótszy niż pełen rok obrotowy, ale przynajmniej przez 3 miesiące w danym roku obrotowym, Wynagrodzenie Zmienne jest przeliczane proporcjonalnie. Proporcjonalność uzależniona jest od liczby dni świadczenia Usług przez Zarządzającego w danym roku obrotowym”. Wnioskodawca wskazuje, że zgodnie z Umową „Łączne roczne wynagrodzenie całkowite Zarządzającego, o którym mowa w ustępach poprzedzających (tj. stanowiące sumę rocznego Wynagrodzenia Stałego oraz Wynagrodzenia Zmiennego za dany rok obrotowy), nie może przekroczyć iloczynu kwoty 100.000,00 zł (sto tysięcy złotych) oraz liczby miesięcy kalendarzowych, przez które Zarządzający pełnił swoje obowiązki. W przypadku miesięcy kalendarzowych, w których Zarządzający nie pełnił swoich obowiązków przez pełny miesiąc kalendarzowy, kwota 100.000,00 zł (sto tysięcy złotych), jest korygowana proporcjonalnie do liczby dni pełnienia przez Zarządzającego swoich obowiązków w tym miesiącu”.

Z uwagi na fakt, iż ryzyko gospodarcze/ekonomiczne za czynności wykonywane przez Wnioskodawcę z tytułu zawartej umowy o świadczenie usług zarządzania będzie ponosić spółka, z którą Wnioskodawca zawarł umowę, ryzyko to nie leży po stronie Wnioskodawcy.

Z mocy Umowy spółka jest zobowiązana do zapłaty na rzecz Wnioskodawcy miesięcznego ryczałtowego wynagrodzenia, które nie jest uzależnione od sytuacji ekonomicznej i wyników spółki. Jak wskazano powyżej, niezależnie od wynagrodzenia ryczałtowego, Wnioskodawca może nabyć prawo do wynagrodzenia dodatkowego za dany rok kalendarzowy z tytułu realizacji Celów Zarządczych wyznaczonych Wnioskodawcy zgodnie z umową, w wysokości oznaczonego umową procentu rocznego wynagrodzenia ryczałtowego, pod warunkiem jednak, że Wnioskodawca świadczył usługi zarządzania spółką przez okres co najmniej 3 miesięcy w danym roku kalendarzowym oraz zrealizował wyznaczone cele na minimalnym ustalonym poziomie. Oznacza to, że Wnioskodawca ma zapewniony stały miesięczny przychód z tytułu świadczenia usług, zaś przysługujące wynagrodzenie dodatkowe ma charakter „wynagrodzenia za sukces” za osiągnięcie dodatkowych, wyznaczonych Wnioskodawcy celów.

Należy wskazać, iż spółka zobowiązała się do zapewnienia współdziałania z Wnioskodawcą m.in. jej personelu, a także do udostępnienia Wnioskodawcy na koszt spółki określonych w umowie zasobów i urządzeń niezbędnych do świadczenia usług zarządzania na rzecz spółki, co wskazuje, iż ciężar ekonomiczny świadczenia usług zarządzania nie jest po stronie Wnioskodawcy.

W konsekwencji Wnioskodawca wskazuje, iż nie będzie ponosił ryzyka gospodarczego/ekonomicznego za czynności wykonywane z tytułu zawartej umowy.

Postanowienia umowy o świadczenie usług zarządzania łączącej Wnioskodawcę i spółkę, którą Wnioskodawca zarządza, normują wyłącznie kwestię odpowiedzialności Wnioskodawcy wobec tej spółki za szkody wyrządzone w czasie wykonywania przez niego przedmiotu umowy, będące następstwem niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków Wnioskodawcy wynikających ze wskazanej umowy lub z przepisów prawa. Umowa ta nie normuje odpowiedzialności Wnioskodawcy wobec osób trzecich za świadczenie usług zarządzania spółką. Odpowiedzialność spółki za działania Wnioskodawcy wynika z przepisów prawa (wskazanych w odpowiedzi na kolejne pytanie).

Wnioskodawca w związku z zawarciem umowy o świadczenie usług zarządzania nie będzie ponosił odpowiedzialności wobec osób trzecich z tytułu wykonywania tych obowiązków.

Zgodnie z przepisem art. 474 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (dalej „KC") w stosunkach umownych z innymi podmiotami, których stroną jest spółka zarządzana przez Wnioskodawcę, to wskazana spółka jako dłużnik „odpowiedzialna jest jak za własne działanie lub zaniechanie za działania i zaniechania osób, z których pomocą zobowiązanie wykonywa, jak również osób, którym wykonanie zobowiązania powierza. Przepis powyższy stosuje się także w wypadku, gdy zobowiązanie wykonywa przedstawiciel ustawowy dłużnika". W doktrynie prawa zgodnie przyjmuje się, że ostatnie zdanie cytowanego art. 474 KC odnosi się m. in. do osób wyznaczonych do reprezentowania dłużnika z mocy ustawy, a takimi osobami są w szczególności członkowie zarządu spółki kapitałowej (kompetencja tych osób do działania w imieniu takiej spółki wynika z przepisów KSH). Z kolei w zakresie odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym przyjęto w art. 416 KC zasadę, że „osoba prawna [a taką jest m. in. spółka zarządzana przez Wnioskodawcę] jest obowiązana do naprawienia szkody wyrządzonej z winy jej organu”, w szczególności zarządu spółki, który jest organem prowadzącym jej sprawy i ją reprezentującym.

Jak zostało wskazane w § 7 ust. 1 umowy o świadczenie usług zarządzania: „Zarządzający ponosi odpowiedzialność wobec spółki za szkody wyrządzone w czasie wykonywania przez niego przedmiotu Umowy, będące następstwem niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków Zarządzającego wynikających z Umowy lub z przepisów prawa”. Z kolei w ust. 2 tego paragrafu wskazano, że „Odpowiedzialność, o której mowa w ust. 1, jest niezależna od odpowiedzialności Zarządzającego, którą ponosi on z tytułu pełnienia Funkcji, określonej przepisami prawa, w szczególności Kodeksu spółek handlowych”. Zgodnie ze stosownymi przepisami Kodeksu spółek handlowych oraz wyżej powołanymi przepisami umowy o świadczenie usług zarządzania, Zarządzający będzie ponosił odpowiedzialność jedynie wobec spółki, z którą zawarł tę Umowę.

Istnieją przepisy prawa powszechnie obowiązującego, jak np. art. 116 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa, czy art. 291 i art. 299 KSH (w odniesieniu do spółek z ograniczoną odpowiedzialnością) lub art. 479 KSH (w odniesieniu do spółek akcyjnych), które stanowią podstawę prawną odpowiedzialności członków zarządu wobec osób trzecich. Odpowiedzialność ta jest jednak odpowiedzialnością solidarną (ze spółką lub z innymi członkami zarządu) i ma co do zasady wyłącznie akcesoryjny charakter. Podstawą tej odpowiedzialności są przy tym wyłącznie sytuacje niewykonania przez członka zarządu spółki obowiązków wynikających z przepisów prawa, przez co odpowiedzialność ta ma postać swoistej sankcji cywilnoprawnej za nieprawidłowe prowadzenie spraw spółki, którego skutkiem było powstanie ryzyka (w przypadku fałszywych oświadczeń dotyczących opłacenia lub zapewnienia opłacenia kapitału zakładowego spółki) lub realne pozbawienie wierzyciela (tu: organu podatkowego) możliwości zaspokojenia się z majątku spółki w drodze egzekucji.

Co istotne, ta szczególna odpowiedzialność wobec osób trzecich opisana w poprzednim akapicie dotyczy osób pełniących funkcję członka zarządu spółki niezależnie od rodzaju stosunku prawnego łączącego danego zarządzającego ze spółką. Oznacza to, że opisane powyżej przepisy mają zastosowanie również do członków zarządu spółek z o.o. lub spółek akcyjnych świadczących czynności zarządzania na rzecz takich spółek na podstawie np. umowy o pracę, a także kontraktu menedżerskiego lub innej podobnej umowy.

Umowa o świadczenie usług zarządzania nie zobowiązuje Wnioskodawcy do zawarcia umowy ubezpieczenia od odpowiedzialności wobec osób trzecich, ani też nie uprawnia Wnioskodawcy do świadczenia dodatkowego w postaci obowiązku spółki pokrycia kosztów takiego ubezpieczenia.

Zgodnie z § 2 ust. 3 pkt 2 umowy o świadczenie usług zarządzania, świadczenie usług przez Wnioskodawcę będzie obejmowało również reprezentowanie zarządzanej spółki wobec podmiotów trzecich, zgodnie z obowiązującymi zasadami reprezentacji spółki. Oznacza to, że Wnioskodawca będzie uprawniony do składania oświadczeń woli w imieniu i na rzecz spółki. Zgodnie bowiem z art. 201 § 1 KSH (w przypadku spółek z o.o.) i art. 368 § 1 KSH (w przypadku spółek akcyjnych), zarząd prowadzi sprawy spółki i reprezentuje spółkę, natomiast zgodnie z art. 204 § 1 KSH (w przypadku spółek z o.o.) i art. 372 § 1 KSH (w przypadku spółek akcyjnych) prawo członka zarządu do reprezentowania spółki dotyczy wszystkich czynności sądowych i pozasądowych spółki. Oświadczenia woli składane przez Wnioskodawcę jako członka zarządu spółki, którą Wnioskodawca zarządza, zgodnie z zasadami reprezentacji tej spółki, są czynnościami spółki i wywołują skutki prawne dla spółki, a nie dla Wnioskodawcy.

Ponadto Wnioskodawca wskazał, że w związku ze złożonym wnioskiem o wydanie interpretacji indywidualnej nie oczekuje również wydania interpretacji w zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych. Wnioskodawca wyjaśnił, że właściwe określenie konsekwencji przedstawionego stanu faktycznego na gruncie przepisów podatku VAT uzależnione jest między innymi od określonej kwalifikacji wynagrodzenia otrzymywanego przez Wnioskodawcę do określonych źródeł przychodu wymienionych w ustawie o PIT, do której referuje art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy o VAT. Wnioskodawca oświadczył, iż powołana przez Wnioskodawcę kwalifikacja do źródeł przychodu wymienionych w art. 13 pkt 2-9 ustawy o PIT jest elementem stanu faktycznego, co do którego Wnioskodawca nie oczekuje wydania interpretacji indywidualnej.

W związku z powyższym zadano następujące pytanie:

Czy opisane w stanie faktycznym/zdarzeniu przyszłym wynagrodzenie z tytułu świadczenia usług zarządzania powinno podlegać opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług?

Stanowisko Wnioskodawcy:

Zdaniem Wnioskodawcy, opisane w stanie faktycznym/zdarzeniu przyszłym wynagrodzenie z tytułu świadczenia usług zarządzania nie powinno podlegać opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Uzasadnienie stanowiska Wnioskodawcy

Zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy o VAT, opodatkowaniu VAT podlegają m. in. odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.

W myśl art. 15 ust. 1 ustawy o VAT podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, o której mowa w ust. 2, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności.

Zgodnie z art. 15 ust. 2 ustawy o VAT, działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody. Działalność gospodarcza obejmuje w szczególności czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych.

Jednocześnie, w myśl art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy o VAT, za wykonywaną samodzielnie działalność gospodarczą, o której mowa w ust. 1, nie uznaje się czynności z tytułu których przychody zostały wymienione w art. 13 pkt 2-9 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (dalej: „ustawa o PIT”), jeżeli z tytułu wykonania tych czynności osoby te są związane ze zlecającym wykonanie tych czynności prawnymi więzami tworzącymi stosunek prawny pomiędzy zlecającym wykonanie czynności i wykonującym zlecane czynności co do warunków wykonywania tych czynności, wynagrodzenia i odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności wobec osób trzecich.

Biorąc pod uwagę brzmienie powyższego przepisu, należy uznać, iż nie podlegają opodatkowaniu VAT przychody z tytułu wykonywania czynności wymienionych w art. 13 pkt 2-9 ustawy o PIT, pod warunkiem że podmioty uzyskujące te przychody związane są ze zlecającym ich wykonanie więzami tworzącymi stosunek prawny co do:

  • warunków ich wykonania,
  • wynagrodzenia,
  • odpowiedzialności zlecającego za wykonanie tych czynności.

Jak podkreśla się w doktrynie prawa podatkowego, praktyce polskich organów podatkowych oraz orzecznictwie sądów administracyjnych, wynagrodzenie przyznane na podstawie kontraktu menedżerskiego bądź umowy o zarządzanie nie podlega VAT jeżeli powyższe warunki są spełnione łącznie. Podobne stanowisko zajął również Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dalej: „TSUE”) w sprawie C-202/90 Ayuntamiento de Sevilla, gdzie zbudowana przez Trybunał argumentacja prowadzi do wniosku, iż nie będzie podatnikiem VAT osoba fizyczna, która spełnia następujące warunki:

  • korzysta w prowadzonej działalności z infrastruktury i wyposażenia zleceniodawcy,
  • nie ponosi ekonomicznego ryzyka swojej działalności,
  • nie ponosi odpowiedzialności wobec osób trzecich.

Kwalifikacja przychodów uzyskiwanych przez Wnioskodawcę na gruncie ustawy o PIT Zgodnie z art. 13 pkt 9 ustawy o PIT, za przychody z działalności wykonywanej osobiście, o której mowa w art. 10 ust. 1 pkt 2, uważa się przychody uzyskane na podstawie umów o zarządzanie przedsiębiorstwem, kontraktów menedżerskich lub umów o podobnym charakterze, w tym przychody z tego rodzaju umów zawieranych w ramach prowadzonej przez podatnika pozarolniczej działalności gospodarczej - z wyjątkiem przychodów, o których mowa w pkt 7.

W konsekwencji, Wnioskodawca będzie traktował wynagrodzenie otrzymywane w ramach Umowy jako przychody wymienione w art. 13 pkt 2-9 ustawy o PIT.

Warunki wykonywania usług

W orzecznictwie organów podatkowych podkreśla się, że w zasadzie każdy stosunek prawny o charakterze odpłatnym istniejący pomiędzy podmiotem zlecającym wykonanie danej czynności a podmiotem, który daną czynność wykonuje, jest w jakimś sensie określony co do warunków wykonywania tych czynności oraz wynagrodzenia. Niemniej jednak analizie winny zostać poddane okoliczności świadczenia usług, które mogą mieć znaczenie przy przesądzaniu, czy dane usługi zarządzania są świadczone w ramach działalności gospodarczej.

Aby wynagrodzenie z tytułu wykonywanych usług zarządzania zostało uznane za podlegające VAT, stosunek prawny w ramach którego świadczone są usługi, winien odznaczać się samodzielnością. Jak bowiem podkreśla się w orzecznictwie organów podatkowych, tylko w przypadku w którym zarządzający nie ma przyznanej samodzielności co do warunków wykonywania zleconych czynności, wynagrodzenia i odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności wobec osób trzecich, wykonywane czynności wyłączone są z opodatkowania podatkiem VAT. W konsekwencji, za samodzielną działalność nie będą mogły zostać uznane czynności, które wykonywane są przy wykorzystaniu infrastruktury i organizacji wewnętrznej podmiotu, na rzecz którego jest usługi są świadczone, a świadczący te usługi nie ponosi żadnego ryzyka ekonomicznego ani odpowiedzialności wobec osób trzecich za szkody wyrządzone w związku ze świadczeniem usług (uchwała Naczelnego Sądu Administracyjnego z 12 stycznia 2009 r., sygn. I FPS 3/08).

Jak przedstawiono w stanie faktycznym, Wnioskodawca zasadniczo będzie świadczył usługi w siedzibie Spółki (bądź w innych miejscach na terytorium Polski i poza jej granicami, o ile uzasadnione okoliczności tego wymagają). Co więcej, przy świadczeniu usług Wnioskodawca będzie korzystał z infrastruktury technicznej i zasobów udostępnionych przez Spółkę. W ocenie Wnioskodawcy, takie okoliczności jednoznacznie wskazują, iż przy wykonywaniu Usług Wnioskodawca nie będzie działał samodzielnie - wątpliwości mogłyby się bowiem pojawić gdyby Wnioskodawca korzystał z infrastruktury własnej. Powyższe postanowienia Umowy świadczą jednak o dużym stopniu zintegrowania Zarządzającego z organizacją Spółki oraz o istnieniu stosunku podporządkowania co do warunków świadczenia Usług. W konsekwencji, Zarządzającemu nie przysługuje samodzielność w wykonywaniu usług.

Ponadto, Zarządzający nie ponosi żadnych kosztów związanych ze świadczeniem Usług, gdyż koszty te ponosi Spółka.

Wynagrodzenie

Należy podkreślić, iż Wnioskodawcy przysługuje miesięczne wynagrodzenie w stałej wysokości, niezależnie od wyników obrotowych Spółki. W konsekwencji, w przedmiotowej sytuacji Wnioskodawca nie ponosi ekonomicznego ryzyka działalności, gdyż Umowa w pełni zabezpiecza Wnioskodawcę pod kątem wynagrodzenia. W konsekwencji, skoro Wnioskodawca nie ponosi ekonomicznego ryzyka, nie ponosi kosztów swojej działalności, nie działa w warunkach ryzyka gospodarczego co do wyników finansowych Spółki, nie można uznać, iż wynagrodzenie podlega opodatkowaniu VAT.

Jednocześnie, przysługujące Wnioskodawcy Wynagrodzenie Zmienne stanowi jedynie swego rodzaju premię bądź bonus o charakterze motywującym, a ponadto jego przyznanie nie jest uzależnione od decyzji Zarządzającego. Analogiczne stanowisko zajął Dyrektor Izby Skarbowej w interpretacji indywidualnej z 15 kwietnia 2014 r. (sygn. IPPP1/443-116/14-2/ISZ): „W drugiej kolejności rozważając kwestię podporządkowania co do warunków płacy. Na mocy zawartego kontraktu menadżerskiego, Wnioskodawcy przysługuje wynagrodzenie składające się z części stałej i części zmiennej (przysługujące w związku z osiągnięciem przez Wnioskodawcę określonych celów Spółki). Trudno jest zatem stwierdzić, że wynagrodzenie jest proporcjonalne do wykonanej usługi (tj. ma charakter świadczenia wzajemnego jak w warunkach rynkowych) i ma charakter przypadkowy. Co więcej o jego podwyższeniu decyduje Spółka nie zaś sam Wnioskodawca w ramach pełnionej funkcji Prezesa zarządu, czyli menadżer będący usługodawcą.

Odpowiedzialność Zarządzającego

Zgodnie z orzecznictwem polskich organów podatkowych, kryterium przesądzającym, czy usługi zarządzania winny podlegać opodatkowaniu VAT, jest najczęściej odpowiedzialność rozumiana jako odpowiedzialność zleceniodawcy w stosunku do osób trzecich za czynności realizowane przez zleceniobiorcę w ramach wykonywania postanowień kontraktu menedżerskiego. Jak podkreśla się w orzecznictwie organów podatkowych, wynagrodzenie z tytułu świadczenia usług menedżerskich podlega opodatkowaniu VAT jeżeli, w związku z wykonywaniem czynności określonych w kontrakcie menedżerskim, zarządzający ponosi odpowiedzialność nie tylko wobec zlecającego, ale również wobec podmiotów trzecich.

Sformułowanie ustawy o VAT odnoszące się do odpowiedzialności, należy rozumieć jako odpowiedzialność zleceniodawcy w stosunku do osób trzecich za czynności realizowane przez zleceniobiorcę w ramach wykonywania zlecenia - ponoszenie odpowiedzialności przez zleceniodawcę wyklucza samodzielny charakter działalności zleceniobiorcy.

Zgodnie z postanowieniami Umowy, Zarządzający ponosi odpowiedzialność wobec Spółki za szkody wyrządzone w czasie wykonywania przez niego przedmiotu Umowy, będące następstwem niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków Zarządzającego wynikających z umowy bądź przepisów prawa Jednocześnie powyższa odpowiedzialność jest niezależna od odpowiedzialności Zarządzającego, którą ponosi z tytułu pełnienia Funkcji, określonej przepisami prawa, w szczególności przepisami Kodeksu spółek handlowych.

Wnioskodawca zaznacza, iż skoro w Umowie nie została unormowana kwestia odpowiedzialności wobec osób trzecich należy przyjąć, iż Wnioskodawca, w ramach świadczenia Usług, nie będzie ponosił odpowiedzialności wobec osób trzecich - jeżeli bowiem odpowiedzialność wobec osób trzecich nie została wprost unormowana w umowie odpowiedzialności takiej nie można domniemywać. W takim przypadku zastosowanie będą miały ogólne zasady odpowiedzialności określone w przepisach Kodeksu spółek handlowych, zgodnie z którymi odpowiedzialność ponosi spółka (przykładowo, wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 23 sierpnia 2012 r., sygn. I FSK 1645/11 bądź wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z 28 stycznia 2016 r., sygn. I SA/Łd 1314/15). Podobne stanowisko zostało wyrażone m. in. w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 23 stycznia 2015 r. (sygn. III SA/Wa 3481/14), interpretacji indywidualnej Dyrektora Izby Skarbowej w Łodzi z 9 maja 2012 r. (sygn. IPTPP1/443-162/12-2/AK). W konsekwencji, w relacjach z podmiotami zewnętrznymi, Wnioskodawca będzie działał w imieniu i na rzecz Spółki, a odpowiedzialność wobec podmiotów trzecich będzie ponosiła Spółka.

Podsumowanie

Podsumowując, nie podlegają opodatkowaniu VAT przychody z tytułu wykonywania czynności wymienionych w art. 13 pkt 2-9 ustawy o PIT, pod warunkiem, że podmioty uzyskujące te przychody związane są ze zlecającym ich wykonanie więzami tworzącymi stosunek prawny co do warunków ich wykonania, wynagrodzenia oraz odpowiedzialności zlecającego za wykonanie tych czynności, przy czym warunki te muszą być spełnione łącznie. Otrzymywane przez Wnioskodawcę wynagrodzenie z tytułu świadczenia Usług stanowi przychód określony w art. 13 pkt 2-9 ustawy o PIT. Co więcej, Zarządzającego i Spółkę łączy Umowa, w której określone zostały warunki wykonywania usług, wynagrodzenie Zarządzającego oraz kwestia odpowiedzialności.

Postanowienia Umowy nie odnoszą się do odpowiedzialności Zarządzającego wobec osób trzecich (Umowa normuje jedynie odpowiedzialność Zarządzającego wobec Spółki), nie będzie ponosił ryzyka ekonomicznego świadczonych Usług (Wnioskodawcy będzie przysługiwało Wynagrodzenie Stałe, którego wysokość nie jest uzależniona od wyników finansowych Spółki), a w trakcie realizacji postanowień Umowy będzie korzystał z infrastruktury i zasobów udostępnionych przez Spółkę. W konsekwencji, wynagrodzenie Wnioskodawcy nie powinno podlegać VAT.

W świetle obowiązującego stanu prawnego stanowisko Wnioskodawcy w sprawie oceny prawnej przedstawionego stanu faktycznego i zdarzenia przyszłego jest nieprawidłowe.

Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2017 r., poz. 1221, z późn. zm.), zwanej dalej ustawą, opodatkowaniu ww. podatkiem podlegają odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.

W myśl art. 7 ust. 1 ustawy, przez dostawę towarów, o której mowa w art. 5 ust. 1, rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel (...).

Stosownie do art. 8 ust. 1 ustawy, przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7 (...).

Pojęcie świadczenia usług ma bardzo szeroki zakres. Przez świadczenie należy rozumieć każde zachowanie, na które składać się może zarówno działanie (uczynienie, wykonanie czegoś na rzecz innej osoby), jak i zaniechanie, powstrzymanie się od działania (nieczynienie bądź też tolerowanie). Przy ocenie charakteru świadczenia jako usługi należy mieć na względzie, że ustawa o podatku od towarów i usług zalicza do grona usług każde świadczenie, które nie jest dostawą w myśl art. 7 tej ustawy. Należy jednak zaznaczyć, że usługą będzie tylko takie świadczenie, w przypadku którego istnieje bezpośredni konsument, odbiorca świadczenia odnoszący korzyść o charakterze majątkowym.

W związku z powyższym czynność podlega opodatkowaniu jedynie wówczas, gdy wykonywana jest w ramach umowy zobowiązaniowej, a jedna ze stron transakcji może zostać uznana za bezpośredniego beneficjenta tej czynności, przy czym związek pomiędzy otrzymywaną płatnością a świadczeniem na rzecz dokonującego płatności musi mieć charakter bezpośredni i na tyle wyraźny, aby można powiedzieć, że płatność następuje w zamian za to świadczenie.

Nie każda czynność stanowiąca dostawę, w rozumieniu art. 7 ustawy, podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, bowiem aby dana czynność była opodatkowana tym podatkiem, musi być wykonana przez podmiot, który w związku z jej wykonaniem jest podatnikiem podatku od towarów i usług.

Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy, podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, o której mowa w ust. 2, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności.

Działalność gospodarcza, zgodnie z ust. 2 powołanego wyżej artykułu, obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody, również wówczas, gdy czynność została wykonana jednorazowo w okolicznościach wskazujących na zamiar wykonywania czynności w sposób częstotliwy. Działalność gospodarcza obejmuje również czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych.

Z kolei art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy stanowi, że za wykonywaną samodzielnie działalność gospodarczą, o której mowa w ust. 1, nie uznaje się czynności:

  1. z tytułu których przychody zostały wymienione w art. 12 ust. 1-6 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2016 r., poz. 2032 i 2048 oraz z 2017 r. poz. 60, 528, 648 i 859);
  2. (uchylony);
  3. z tytułu których przychody zostały wymienione w art. 13 pkt 2-9 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, jeżeli z tytułu wykonania tych czynności osoby te są związane ze zlecającym wykonanie tych czynności prawnymi więzami tworzącymi stosunek prawny pomiędzy zlecającym wykonanie czynności i wykonującym zlecane czynności co do warunków wykonywania tych czynności, wynagrodzenia i odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności wobec osób trzecich.

Zgodnie z art. 13 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2016 r., poz. 2032, z późn. zm.) za przychody z działalności wykonywanej osobiście, o której mowa w art. 10 ust. 1 pkt 2, uważa się:

  1. (uchylony);
  2. przychody z osobiście wykonywanej działalności artystycznej, literackiej, naukowej, trenerskiej, oświatowej i publicystycznej, w tym z tytułu udziału w konkursach z dziedziny nauki, kultury i sztuki oraz dziennikarstwa, jak również przychody z uprawiania sportu, stypendia sportowe przyznawane na podstawie odrębnych przepisów oraz przychody sędziów z tytułu prowadzenia zawodów sportowych;
  3. przychody z działalności duchownych, osiągane z innego tytułu niż umowa o pracę;
  4. przychody z działalności polskich arbitrów uczestniczących w procesach arbitrażowych z partnerami zagranicznymi;
  5. przychody otrzymywane przez osoby wykonujące czynności związane z pełnieniem obowiązków społecznych lub obywatelskich, bez względu na sposób powoływania tych osób, nie wyłączając odszkodowania za utracony zarobek, z wyjątkiem przychodów, o których mowa w pkt 7;
  6. przychody osób, którym organ władzy lub administracji państwowej albo samorządowej, sąd lub prokurator, na podstawie właściwych przepisów, zlecił wykonanie określonych czynności, a zwłaszcza przychody biegłych w postępowaniu sądowym, dochodzeniowym i administracyjnym oraz płatników, z zastrzeżeniem art. 14 ust. 2 pkt 10, i inkasentów należności publicznoprawnych, a także przychody z tytułu udziału w komisjach powoływanych przez organy władzy lub administracji państwowej albo samorządowej, z wyjątkiem przychodów, o których mowa w pkt 9;
  7. przychody otrzymywane przez osoby, niezależnie od sposobu ich powoływania, należące do składu zarządów, rad nadzorczych, komisji lub innych organów stanowiących osób prawnych;
    7a. przychody otrzymywane przez członków Rady Mediów Narodowych;
  8. przychody z tytułu wykonywania usług, na podstawie umowy zlecenia lub umowy o dzieło, uzyskiwane wyłącznie od:
    1. osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą, osoby prawnej i jej jednostki organizacyjnej oraz jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej,
    2. właściciela (posiadacza) nieruchomości, w której lokale są wynajmowane, lub działającego w jego imieniu zarządcy albo administratora – jeżeli podatnik wykonuje te usługi wyłącznie dla potrzeb związanych z tą nieruchomością
    • z wyjątkiem przychodów uzyskanych na podstawie umów zawieranych w ramach prowadzonej przez podatnika pozarolniczej działalności gospodarczej oraz przychodów, o których mowa w pkt 9;
  9. przychody uzyskane na podstawie umów o zarządzanie przedsiębiorstwem, kontraktów menedżerskich lub umów o podobnym charakterze, w tym przychody z tego rodzaju umów zawieranych w ramach prowadzonej przez podatnika pozarolniczej działalności gospodarczej – z wyjątkiem przychodów, o których mowa w pkt 7.

W myśl art. 15 ust. 3a ustawy, przepis ust. 3 pkt 3 stosuje się odpowiednio do usług twórcówi artystów wykonawców w rozumieniu przepisów o prawie autorskim i prawach pokrewnych, wynagradzanych w formie honorariów za przekazanie lub udzielenie licencji do praw autorskich lub praw artystycznego wykonania albo ich wykonanie, w tym również wynagradzanych za pośrednictwem organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi.

Z cytowanego przepisu art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy wynika, że dla uznania, że określone czynności wykonywane przez osobę fizyczną nie stanowią samodzielnie wykonywanej działalności gospodarczej i tym samym pozostają poza regulacjami ustawy o podatku od towarów i usług, istotne jest łączne spełnienie wszystkich elementów wymienionych w tym przepisie, tj. związanie zleceniobiorcy ze zlecającym wykonanie tych czynności prawnymi więzami tworzącymi stosunek prawny pomiędzy zlecającym, a wykonującym zlecane czynności co do warunków:

  • wykonywania tych czynności,
  • wynagrodzenia, oraz
  • odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności wobec osób trzecich.

Zatem, użycie słowa „samodzielnie” w kontekście art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy, wyklucza opodatkowanie pracowników i innych osób, o ile są one związane z pracodawcą przez umowę o pracę lub inny stosunek prawny tworzący więzi (stosunek podporządkowania) między pracodawcą a pracownikiem co do (w zakresie) warunków pracy, wynagrodzenia i odpowiedzialności pracodawcy.

Oznacza to, że przychody z tytułu wykonywanych czynności nie tylko winny być wymienione w art. 13 pkt 2-9 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, lecz także spełnione muszą zostać pozostałe kryteria przedmiotowe określające m.in. czy działanie usługodawcy odbywa się na warunkach ryzyka gospodarczego, a tym samym kto ponosi odpowiedzialność za wykonane usługi. Nie stanowią bowiem samodzielnej działalności gospodarczej, w rozumieniu art. 15 ust. 2 ustawy o podatku od towarów i usług, tylko i wyłącznie te czynności, gdy pomiędzy zlecającym ich wykonanie i wykonującym zlecone czynności istnieją więzy tworzące stosunek prawny w zakresie warunków wykonywania tych czynności, wynagrodzenia i odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności wobec osób trzecich.

Odnośnie dwóch pierwszych warunków stwierdzić należy, że każdy w zasadzie stosunek prawny o charakterze odpłatnym istniejący pomiędzy podmiotem zlecającym wykonanie danej czynności a podmiotem, który daną czynność wykonuje, jest w jakimś sensie określony co do warunków wykonywania danych czynności oraz wynagrodzenia.

Nie będzie więc podatnikiem w rozumieniu ustawy o podatku od towarów i usług osoba, która w ramach podpisanej umowy, tworzyć będzie ze zlecającym więzi analogiczne ze stosunkiem pracy, nie ponosząc tym samym ryzyka ekonomicznego w związku z wykonywanymi czynnościami. Tylko spełnienie wymogów wyłączających samodzielność działania poprzez zawarcie więzi prawnej między zleceniodawcą a zleceniobiorcą co do warunków wykonywania zleconych czynności, wynagrodzenia i odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności wobec osób trzecich, pozwala jednocześnie wyłączyć wykonywane czynności z opodatkowania podatkiem od towarów i usług.

Z opisu sprawy wynika, że Wnioskodawca jest osobą fizyczną posiadającą zawieszoną działalność gospodarczą od dnia 31 marca 2016 r.

Wnioskodawca zawarł ze Spółką Umowę o świadczenie usług zarządzania.

Zgodnie z postanowieniami Umowy, w ramach i w okresie pełnienia funkcji prezesa bądź wiceprezesa zarządu Zarządzający zobowiązuje się do osobistego świadczenia usług zarządzania na zasadach określonych Umową (Zarządzający nie jest uprawniony do powierzenia wykonywania Usług osobie trzeciej). Usługi będą obejmowały w szczególności:

  • prowadzenie spraw Spółki i uczestnictwo w pracach Zarządu, z uwzględnieniem zakresu praw i obowiązków wynikających z Funkcji,
  • reprezentowanie Spółki wobec podmiotów trzecich, zgodnie z obowiązującymi zasadami reprezentacji Spółki,
  • samodzielne zarządzanie powierzonymi obszarami działalności Spółki, przypisanymi do Funkcji, z uwzględnieniem uprawnień pozostałych organów Spółki,
  • realizację wyznaczonych celów zarządczych określonych w Umowie.

Zgodnie z Umową, w sprawach nieuregulowanych Umową zastosowanie mają przepisy Kodeksu Cywilnego oraz Kodeksu spółek handlowych, a także inne przepisy powszechnie obowiązujące.

Zgodnie z postanowieniami Umowy, Zarządzający ponosi odpowiedzialność wobec Spółki za szkody wyrządzone w czasie wykonywania przez niego przedmiotu Umowy, będące następstwem niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków Zarządzającego wynikających z Umowy lub z przepisów prawa. Umowa nie przewiduje odpowiedzialności Zarządzającego wobec podmiotów trzecich z tytułu świadczonych przez niego usług.

Zgodnie z postanowieniami Umowy, Zarządzający zobowiązany jest współdziałać z pozostałymi członkami Zarządu i organami Spółki na zasadach określonych w powszechnie obowiązujących przepisach prawa, w tym w szczególności przepisach Kodeksu spółek handlowych, postanowieniach Statutu Spółki, uchwałach organów Spółki, a także innych aktach prawa i dokumentach wewnętrznych Spółki, w szczególności w regulaminie Zarządu Spółki.

Jak wskazano w Umowie, Zarządzający zobowiązany jest wykonywać swoje obowiązki w siedzibie Spółki, ale ze względu na realizację zobowiązań Zarządzającego wynikających z Umowy lub w innych uzasadnionych potrzebami Spółki przypadkach Zarządzający może świadczyć Usługi również w innym miejscu na terytorium kraju bądź poza jego granicami.

W ramach stosunku umownego łączącego Spółkę z Zarządzającym, celem zapewnienia należytego wykonywania przez Zarządzającego Usług, jak również dochowania standardów bezpieczeństwa co do gromadzenia i przesyłania danych, Spółka zobowiązuje się do udostępnienia Zarządzającemu m. in.:

  • powierzchni biurowej wraz z wyposażeniem,
  • przenośnego komputera osobistego z bezprzewodowym dostępem do sieci Internet i innym niezbędnym wyposażeniem,
  • środków łączności, w tym telefonu komórkowego na zasadach korzystania i odpłatności obowiązujących w Grupie,
  • samochodu.

Jednocześnie, w przypadku świadczenia Usług w miejscu innym niż siedziba Spółki, celem zachowania wymogów bezpieczeństwa, Zarządzający jest zobowiązany do używania i korzystania z przedmiotów i urządzeń udostępnionych Zarządzającemu przez Spółkę w celu wykonywania Usług, w szczególności przenośnego komputera osobistego z bezprzewodowym dostępem do sieci Internet, środków łączności, w tym telefonu komórkowego, spełniających wymagane przez Spółkę wymogi bezpieczeństwa, m. in. co do gromadzenia i przesyłania danych. Zgodnie z postanowieniami Umowy, wykonywanie Usług poza siedzibą Spółki z wykorzystaniem urządzeń technicznych i zasobów innych niż wyżej wymienione jest dopuszczalne, o ile zostaną one uprzednio sprawdzone przez Spółkę pod względem spełniania wymogów bezpieczeństwa, w szczególności co do gromadzenia i przesyłania danych.

Spółka jest zobowiązana do ponoszenia kosztów związanych ze świadczeniem Usług poza siedzibą Spółki, niezbędnych do należytego wykonania Usług, w szczególności takich jak koszty podróży i zakwaterowania w standardzie stosownym do wykonywanej Funkcji.

Z tytułu świadczenia Usług oraz wykonywania innych zobowiązań wynikających z Umowy, w tym z tytułu przeniesienia praw autorskich, o którym mowa w Umowie, Zarządzającemu przysługuje wynagrodzenie całkowite, które składa się z części stałej, stanowiącej wynagrodzenie miesięczne podstawowe oraz części zmiennej, stanowiącej wynagrodzenie uzupełniające za rok obrotowy Spółki.

Jednocześnie, w przypadku świadczenia Usług w miejscu innym niż siedziba Spółki, celem zachowania wymogów bezpieczeństwa, Zarządzający jest zobowiązany do używania i korzystania z przedmiotów i urządzeń udostępnionych Zarządzającemu przez Spółkę w celu wykonywania Usług, w szczególności przenośnego komputera osobistego z bezprzewodowym dostępem do sieci Internet, środków łączności, w tym telefonu komórkowego, spełniających wymagane przez Spółkę wymogi bezpieczeństwa, m. in. co do gromadzenia i przesyłania danych.

W razie rozwiązania Umowy albo wypowiedzenia przez Spółkę Umowy (w określonych przypadkach) Zarządzającemu przysługuje odprawa w wysokości 3-krotności Wynagrodzenia Stałego, pod warunkiem pełnienia przez Zarządzającego Funkcji przez okres co najmniej dwunastu miesięcy przed rozwiązaniem Umowy.

Wynagrodzenie, które Wnioskodawca otrzymuje/będzie otrzymywał od zarządzanej spółki za wykonywanie czynności wymienionych we wniosku, stanowi przychody, o których mowa w przepisach art. 13 pkt 2-9 ww. ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Ponadto Zainteresowany wskazał, że sposób jego wynagradzania określa umowa o świadczenie usług zarządzania, której postanowienia zostały opracowane w oparciu o przepisy ustawy z dnia 9 czerwca 2016 r. o zasadach kształtowania wynagrodzeń osób kierujących niektórymi spółkami (Dz.U. z 2016 r. poz. 1202,z późn. zm.) oraz w oparciu o uchwały organów korporacyjnych spółki wydane na podstawie tej ustawy.

Jak twierdzi Wnioskodawca, Umowa nie przewiduje odpowiedzialności Zarządzającego wobec podmiotów trzecich z tytułu świadczonych przez niego usług.

Postanowienia umowy o świadczenie usług zarządzania łączącej Wnioskodawcę i spółkę, którą Wnioskodawca zarządza, normują wyłącznie kwestię odpowiedzialności Wnioskodawcy wobec tej spółki za szkody wyrządzone w czasie wykonywania przez niego przedmiotu umowy, będące następstwem niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków Wnioskodawcy wynikających ze wskazanej umowy lub z przepisów prawa. Umowa ta nie normuje odpowiedzialności Wnioskodawcy wobec osób trzecich za świadczenie usług zarządzania spółką. Odpowiedzialność spółki za działania Wnioskodawcy wynika z przepisów prawa (wskazanych w odpowiedzi na kolejne pytanie).

Zgodnie z § 2 ust. 3 pkt 2 umowy o świadczenie usług zarządzania, świadczenie usług przez Wnioskodawcę będzie obejmowało również reprezentowanie zarządzanej spółki wobec podmiotów trzecich, zgodnie z obowiązującymi zasadami reprezentacji spółki. Oznacza to, że Wnioskodawca będzie uprawniony do składania oświadczeń woli w imieniu i na rzecz spółki. Oświadczenia woli składane przez Wnioskodawcę jako członka zarządu spółki, którą Wnioskodawca zarządza, zgodnie z zasadami reprezentacji tej spółki, są czynnościami spółki i wywołują skutki prawne dla spółki, a nie dla Wnioskodawcy.

Z uwagi na fakt, iż ryzyko gospodarcze/ekonomiczne za czynności wykonywane przez Wnioskodawcę z tytułu zawartej umowy o świadczenie usług zarządzania będzie ponosić spółka, z którą Wnioskodawca zawarł umowę, ryzyko to nie leży po stronie Wnioskodawcy.

Z mocy Umowy spółka jest zobowiązana do zapłaty na rzecz Wnioskodawcy miesięcznego ryczałtowego wynagrodzenia, które nie jest uzależnione od sytuacji ekonomicznej i wyników spółki.

Niezależnie od wynagrodzenia ryczałtowego, Wnioskodawca może nabyć prawo do wynagrodzenia dodatkowego za dany rok kalendarzowy z tytułu realizacji Celów Zarządczych wyznaczonych Wnioskodawcy zgodnie z umową, w wysokości oznaczonego umową procentu rocznego wynagrodzenia ryczałtowego, pod warunkiem jednak, że Wnioskodawca świadczył usługi zarządzania spółką przez okres co najmniej 3 miesięcy w danym roku kalendarzowym oraz zrealizował wyznaczone cele na minimalnym ustalonym poziomie. Oznacza to, że Wnioskodawca ma zapewniony stały miesięczny przychód z tytułu świadczenia usług, zaś przysługujące wynagrodzenie dodatkowe ma charakter „wynagrodzenia za sukces” za osiągnięcie dodatkowych, wyznaczonych Wnioskodawcy celów.

Należy wskazać, iż spółka zobowiązała się do zapewnienia współdziałania z Wnioskodawcą m.in. jej personelu, a także do udostępnienia Wnioskodawcy na koszt spółki określonych w umowie zasobów i urządzeń niezbędnych do świadczenia usług zarządzania na rzecz spółki, co wskazuje, iż ciężar ekonomiczny świadczenia usług zarządzania nie jest po stronie Wnioskodawcy.

Wnioskodawca wskazał również, że umowa o świadczenie usług zarządzania nie zobowiązuje Wnioskodawcy do zawarcia umowy ubezpieczenia od odpowiedzialności wobec osób trzecich, ani też nie uprawnia Wnioskodawcy do świadczenia dodatkowego w postaci obowiązku spółki pokrycia kosztów takiego ubezpieczenia.

Wynagrodzenie Zmienne uzależnione jest od poziomu realizacji celów zarządczych i nie może przekroczyć 240.000,00 zł Wynagrodzenia Stałego rocznego Zarządzającego.

Ponadto, ryzyko gospodarcze/ekonomiczne za czynności wykonywane przez Wnioskodawcę z tytułu zawartej umowy o świadczenie usług zarządzania będzie ponosić spółka, z którą Wnioskodawca zawarł umowę, ryzyko to nie leży po stronie Wnioskodawcy.

Wątpliwości Wnioskodawcy dotyczą kwestii ustalenia, czy wynagrodzenie z tytułu świadczenia usług zarządzania w opisanej sytuacji podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Mając na uwadze, że w zasadzie każdy stosunek prawny o charakterze odpłatnym istniejący pomiędzy podmiotem zlecającym wykonanie danej czynności a podmiotem, który daną czynność wykonuje, określa wynagrodzenie oraz przynajmniej podstawowe warunki wykonywania czynności, należy uznać, że „odpowiedzialność zlecającego wobec osób trzecich” jest kryterium kluczowym dla oceny charakteru prawno-podatkowego danego podmiotu. Jest to czynnik odróżniający na gruncie ustawy VAT prowadzenie działalności gospodarczej (przesłanki warunkującej status podatnika podatku VAT) od innego rodzaju aktywności zawodowej nie powodującej powstania podmiotowości prawno-podatkowej na gruncie ww. ustawy. Istotna jest w tym przypadku analiza istoty odpowiedzialności, wynikającej z charakteru stosunku prawnego łączącego Wnioskodawcę oraz Spółkę.

Zgodnie z treścią art. 368 § 1 i § 4 ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. 2016 r., poz. 1578, z późn. zm.), zwany dalej K.s.h., zarząd prowadzi sprawy spółki i reprezentuje spółkę, natomiast członków zarządu powołuje i odwołuje rada nadzorcza, chyba że statut spółki stanowi inaczej. Członek zarządu może być odwołany lub zawieszony w czynnościach także przez walne zgromadzenie.

Ponadto, w myśl art. 370 § 1 ustawy K.s.h., członek zarządu może być w każdym czasie odwołany. Nie pozbawia go to roszczeń ze stosunku pracy lub innego stosunku prawnego dotyczącego pełnienia funkcji członka zarządu.

Jednocześnie, z treści art. 372 § 1 ustawy K.s.h. wynika, że prawo członka zarządu do reprezentowania spółki dotyczy wszystkich czynności sądowych i pozasądowych spółki. Prawa członka zarządu do reprezentowania spółki nie można ograniczyć ze skutkiem prawnym wobec osób trzecich (art. 372 § 2 ustawy K.s.h.). Czynności takie zawsze będą wywoływały skutek na zewnątrz, nawet gdyby dochodziło do ograniczeń. Oznacza to, że w stosunkach zewnętrznych istnieje odpowiedzialność zlecającego za czynności wykonywane przez członka zarządu, natomiast w stosunkach wewnętrznych będzie rodziło odpowiedzialność odszkodowawczą osób działających wbrew ograniczeniom względem zlecającego.

Jeżeli członkowie zarządu umyślnie lub przez niedbalstwo podali fałszywe dane w oświadczeniu, o którym mowa w art. 320 § 1 pkt 3 i 4 lub w art. 441 § 2 pkt 5, odpowiadają wobec wierzycieli spółki solidarnie ze spółką przez trzy lata od dnia zarejestrowania spółki lub zarejestrowania podwyższenia kapitału zakładowego (art. 479 ustawy K.s.h.).

Ponadto należy zauważyć, że zgodnie z treścią art. 483 § 1 K.s.h., członek zarządu, rady nadzorczej oraz likwidator odpowiada wobec spółki za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami statutu spółki, chyba że nie ponosi winy.

Kto współdziałał w wydaniu przez spółkę bezpośrednio lub za pośrednictwem osób trzecich akcji, obligacji lub innych tytułów uczestnictwa w zyskach albo podziale majątku, obowiązany jest do naprawienia wyrządzonej szkody, jeżeli zamieścił w ogłoszeniach lub zapisach fałszywe dane lub w inny sposób dane te rozpowszechniał albo, podając dane o stanie majątkowym spółki, zataił okoliczności, które powinny być ujawnione zgodnie z obowiązującymi przepisami (art. 484 ustawy K.s.h.).

Zgodnie z art. 490 K.s.h., przepisy art. 479-489 nie naruszają praw akcjonariuszy oraz innych osób do dochodzenia naprawienia szkody na zasadach ogólnych.

Pojęcie działalności gospodarczej zdefiniowane zostało również w drugim akapicie art. 9 (1) Dyrektywy 2006/112/WE Rady z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz. Urz. UE L z 11.12.2006, Nr 347, str. 1, z późn. zm.) zwanej dalej Dyrektywą 2006/112/WE. W myśl tego artykułu działalnością gospodarczą jest wszelka działalność producentów, handlowców lub usługodawców, włącznie z górnictwem, działalnością rolniczą i wykonywaniem wolnych zawodów. Przepis ten stwierdza, że wykorzystywanie własności dóbr materialnych lub niematerialnych do celów zarobkowych w sposób ciągły, należy w szczególności uznać za działalność gospodarczą.

W akapicie pierwszym, artykuł 9 (1) Dyrektywy 2006/112/WE, określa osobę, która może stać się podatnikiem, jako każdą osobę, która niezależnie prowadzi w dowolnym miejscu jakąkolwiek działalność gospodarczą, bez względu na cel czy też rezultaty takiej działalności.

Artykuł 10 Dyrektywy 2006/112/WE wyjaśnia znaczenie terminu „samodzielnie” użytego w art. 9 (1). Stwierdza on, że warunek określony w art. 9 (1) stwierdza, że działalność gospodarcza prowadzona „samodzielnie” wyklucza pracowników i inne osoby z podatku VAT, o ile są one związane z pracodawcą przez umowę o pracę lub inny stosunek prawny tworzący relacje między pracodawcą a pracownikiem w zakresie warunków pracy, wynagrodzenia i odpowiedzialności pracodawcy.

W celu określenia granic pojęcia „działalności gospodarczej” i „podatnika” należy przypomnieć art. 9 (2) i 12 (1) Dyrektywy 2006/112/WE.

Artykuł 9 (2) Dyrektywy 2006/112/WE stwierdza, że poza osobami, o których mowa w ust. 1, za podatnika uznawana jest każda osoba, która okazjonalnie dokonuje dostawy nowego środka transportu wysyłanego lub transportowanego do nabywcy przez sprzedawcę, przez nabywcę albo na rzecz sprzedawcy lub nabywcy, do miejsca przeznaczenia znajdującego się poza terytorium państwa członkowskiego, ale na terytorium Wspólnoty. Przy czym, artykuł 12 (1) stanowi, że „państwa członkowskie mogą uznać za podatnika każdego, kto okazjonalnie dokonuje transakcji związanej z działalnością, o której mowa w art. 9 ust. 1 akapit drugi (...)”.

Dyrektywa VAT zapewnia bardzo szeroki zakres działalności gospodarczej, obejmujący wszystkie etapy produkcji, dystrybucji i dostarczania towarów i usług. To, że działalność gospodarcza, która ma być traktowana jako taka, nie jest działalnością wykonywaną okazjonalnie, nie oznacza, że działalność ta, aby mieścić się w zakresie podatku VAT, musi osiągnąć pewną liczbę operacji lub osiągnąć określony poziom dochodu. Decydującym elementem jest wola lub zamiar osoby dokonującej czynności, aby brać udział w produkcji, dystrybucji lub dostarczaniu dóbr lub usług. Elementem definiującym działalność gospodarczą na gruncie przepisów Dyrektywy jest to, że osoba, w celu wykonywania swoich działań, wykorzystuje zasoby ludzkie lub rzeczowe w taki sam sposób, jak są one wykorzystywane przez producenta, handlowca lub osoby świadczące usługi. Działalność gospodarcza w rozumieniu Dyrektywy będzie miała miejsce, gdy zaistnieje zamiar wykorzystania i zorganizowania środków w celu wzięcia udziału w produkcji, dystrybucji towarów lub świadczeniu usług.

Przedmiotowe zagadnienie było również przedmiotem rozważań Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (orzeczenia w sprawie C-202/90 Ayuntamiento de Sevilla przeciwko Recaudadores de Tributos de las Zonas primera v. segunda, C-235/85 Komisja Wspólnot Europejskich przeciwko Królestwu Niderlandów). TSUE w ww. orzeczeniach wskazał, że za samodzielną nie będzie mogła być uznana działalność gospodarcza, która wykonywana jest przy wykorzystaniu infrastruktury i organizacji wewnętrznej podmiotu, na rzecz którego jest prowadzona, nie powoduje żadnego ryzyka ekonomicznego po stronie usługodawcy, a nadto nie powoduje odpowiedzialności usługodawcy wobec osób trzecich za szkody wyrządzone w związku z prowadzoną działalnością.

Ponadto, zgodnie z opinią RG M.G. Tesauro z dnia 4 czerwca 1991 r. do sprawy C-202/90, co się tyczy warunków pracy należy przeanalizować czy pracownik jest niejako zintegrowany z organizacją pracodawcy (...) czy i w jakim zakresie może swobodnie zorganizować swoją działalność. Jest oczywistym, że możliwość swobodnego zorganizowania (wybór współpracowników, struktury niezbędne do wykonywania zadań, godziny pracy), jak też brak zintegrowania w przedsiębiorstwie czy w administracji stanowią elementy typowe dla działalności wykonywanej w sposób samodzielny. Jednakże poddanie się niektórym dyrektywom jak też pewnej kontroli czy władzy dyscyplinarnej pracodawcy, które odnajdujemy również w stosunku pracy nie wykluczają charakteru samodzielnego działalności. Co się tyczy warunków wynagrodzenia, okoliczność, że wynagrodzenie (także to określone ustawą) jest proporcjonalne do usług i charakter przypadkowy, który z tego wynika stanowią jasne wskaźniki istnienia stosunku samodzielnej pracy. Nie ma wątpliwości, że ryzyko w ramach stosunku pracy podporządkowanej spoczywa tylko na pracodawcy. W zakresie odpowiedzialności wskazano, że należy badać czy pracownik jest odpowiedzialny wobec osób trzecich za czynności i działania, które można mu przypisać (pkt 6).

Z kolei w wyroku z dnia 18 października 2007 r. sprawa C-355/06 J.A. van der Steen, Trybunał wskazał, że osoba fizyczna, która wykonuje wszystkie prace w imieniu i na rachunek spółki na podstawie umowy o pracę wiążącej ją z tą spółką, będąc ponadto jedynym wspólnikiem, zarządzającym i członkiem personelu pracowniczego tej spółki, sama nie jest podatnikiem. Uznano bowiem, że istnieje stosunek podporządkowania pomiędzy ww. obydwoma zainteresowanymi podmiotami. J.A. van der Steen, świadcząc usługi jako pracownik, nie działał we własnym imieniu, na własny rachunek lub na własną odpowiedzialność, lecz na rachunek i na odpowiedzialność spółki, która ponosiła de facto ryzyko gospodarcze – zawierała umowy z klientami i wykonywała na ich rzecz usługi o charakterze gospodarczym.

Dokonując więc wykładni analizowanego art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy należy wskazać, że za niespełniające warunku samodzielności należy uznać czynności prawne zawarte między podmiotami, które w swej istocie zbliżone są do umowy o pracę kreujące stosunek podporządkowania co się tyczy warunków pracy, wynagrodzenia i odpowiedzialności wobec osób trzecich. Powyższe potwierdza również uchwała NSA z dnia 12 stycznia 2009 r. w sprawie sygn. akt I FPS 3/08, w której wskazano, że za samodzielną działalność nie będzie mogła zostać uznana działalność, która jest stosunkiem pracy lub stosunkiem do niego bardzo zbliżonym, ponieważ wykonywana jest przy wykorzystaniu infrastruktury i organizacji wewnętrznej podmiotu, na rzecz którego jest prowadzona, nie powoduje żadnego ryzyka ekonomicznego po stronie usługodawcy, a nadto nie powoduje odpowiedzialności usługodawcy wobec osób trzecich za szkody wyrządzone w związku z prowadzoną działalnością.

Zauważyć też należy, że sformułowanie wyżej cyt. art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy odnoszące się do odpowiedzialności, należy rozumieć jako odpowiedzialność zleceniodawcy, w stosunku do osób trzecich, za czynności realizowane przez zleceniobiorcę w ramach wykonywania zlecenia. Tylko w takim przypadku ryzyko wykonania czynności zleconych przechodzi z faktycznego wykonawcy na osobę zlecającą ich wykonanie, co wyklucza samodzielny charakter działalności zleceniobiorcy. Tak bowiem rozumiana odpowiedzialność za wykonanie czynności wskazuje, kto ponosi ryzyko prowadzonej działalności, a tym samym wskazuje na wyłączenie ze sfery samodzielności (i z grona podatników podatku od towarów i usług) tego podmiotu, który nie odpowiada za efekt wykonywanej pracy wobec osób trzecich.

O wyłączeniu z opodatkowania podatkiem od towarów i usług można zatem mówić w przypadku, gdy zleceniobiorcę będą łączyć ze zleceniodawcą więzi analogiczne jak w przypadku stosunku pracy, jako że nie będzie on ponosił ryzyka ekonomicznego w związku z wykonywaniem czynności, będących przedmiotem wskazanych umów, a odpowiedzialność za te czynności w stosunku do osób trzecich będzie bezwzględnie ponosił zlecający. Oznacza to, że z treści zawartych umów wynikać winno zobowiązanie, które w swej istocie kładzie na zlecającego odpowiedzialność, zamiast na zleceniobiorcę, podobnie jak ma to miejsce w przypadku stosunku pracy.

Nie można zatem się zgodzić z argumentacją Wnioskodawcy, że skoro w Umowie nie została unormowana kwestia odpowiedzialności wobec osób trzecich należy przyjąć, iż Wnioskodawca, w ramach świadczenia Usług, nie będzie ponosił odpowiedzialności wobec osób trzecich - jeżeli bowiem odpowiedzialność wobec osób trzecich nie została wprost unormowana w umowie odpowiedzialności takiej nie można domniemywać.

Odpowiedzialność wobec osób trzecich ocenić należy nie tylko na podstawie samej umowy, lecz na podstawie całokształtu okoliczności i więzów tworzących stosunek prawny pomiędzy zleceniodawcą a zleceniobiorcą.

Należy zauważyć, że wprawdzie z jednej strony jak wskazano we wniosku, „Wnioskodawca w związku z zawarciem umowy o świadczenie usług zarządzania nie będzie ponosił odpowiedzialności wobec osób trzecich z tytułu wykonywania tych obowiązków”, jednakże Wnioskodawca podał też, że jak zostało wskazane w § 7 ust. 1 umowy o świadczenie usług zarządzania: „Zarządzający ponosi odpowiedzialność wobec spółki za szkody wyrządzone w czasie wykonywania przez niego przedmiotu Umowy, będące następstwem niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków Zarządzającego wynikających z Umowy lub z przepisów prawa”. Z kolei w ust. 2 tego paragrafu wskazano, że „Odpowiedzialność, o której mowa w ust. 1, jest niezależna od odpowiedzialności Zarządzającego, którą ponosi on z tytułu pełnienia Funkcji, określonej przepisami prawa, w szczególności Kodeksu spółek handlowych”.

Istnieją przepisy prawa powszechnie obowiązującego, jak np. art. 116 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa, czy art. 291 i art. 299 KSH (w odniesieniu do spółek z ograniczoną odpowiedzialnością) lub art. 479 KSH (w odniesieniu do spółek akcyjnych), które stanowią postawę prawną odpowiedzialności członków zarządu wobec osób trzecich. Odpowiedzialność ta jest jednak odpowiedzialnością solidarną (ze spółką lub z innymi członkami zarządu) i ma co do zasady wyłącznie akcesoryjny charakter. Podstawą tej odpowiedzialności są przy tym wyłącznie sytuacje niewykonania przez członka zarządu spółki obowiązków wynikających z przepisów prawa, przez co odpowiedzialność ta ma postać swoistej sankcji cywilnoprawnej za nieprawidłowe prowadzenie spraw spółki, którego skutkiem było powstanie ryzyka (w przypadku fałszywych oświadczeń dotyczących opłacenia lub zapewnienia opłacenia kapitału zakładowego spółki) lub realne pozbawienie wierzyciela (tu: organu podatkowego) możliwości zaspokojenia się z majątku spółki w drodze egzekucji.

W przedmiotowym przypadku nie można zatem uznać, iż Wnioskodawca nie ponosi żadnej odpowiedzialności wobec osób trzecich. Nie ma tu znaczenia fakt, że odpowiedzialność ta jest odpowiedzialnością solidarną (ze spółką lub z innymi członkami zarządu) i ma co do zasady wyłącznie akcesoryjny charakter.

Dla określenia statusu prawno-podatkowego ww. podmiotu istotne znaczenie ma również zakres niezależności i samodzielności przy wykonywaniu usług zarządzania. Na taki charakter świadczenia wskazuje fakt, iż usługi będą obejmowały m.in. „samodzielne zarządzanie powierzonymi obszarami działalności Spółki, przypisanymi do Funkcji, z uwzględnieniem uprawnień pozostałych organów Spółki”. Zakres samodzielności tylko w pewnej części ogranicza przepis art. 375 ustawy K.s.h., który odnosi się jedynie do spraw wyraźnie zastrzeżonych w ustawie lub statucie, regulaminie zarządu oraz w uchwałach rady nadzorczej lub walnego zgromadzenia. Natomiast w pozostałych kwestiach walne zgromadzenie i rada nadzorcza nie mogą wydawać zarządowi wiążących poleceń dotyczących prowadzenia spraw spółki (art. 375¹ ustawy K.s.h.). Należy przy tym zauważyć, że ww. uregulowania mają zastosowanie w stosunkach wewnętrznych Spółki, co nie przekłada się na zakres przysługującego członkom zarządu prawa do reprezentacji oraz przypisują im domniemanie samodzielności we wszystkich sprawach niezastrzeżonych ww. przepisami. W tym kontekście zachodzą przesłanki wskazujące na samodzielność Wnioskodawcy w zarządzaniu Spółką w wyznaczonym obszarze jej działalności.

Na swobodę (autonomię) w wykonywaniu swoich funkcji prezesa lub wiceprezesa zarządu może również wskazywać to czy realizuje on swoje zadania w wybranym przez siebie czasie i miejscu. Wprawdzie we wniosku wskazano, że Zarządzający zobowiązany jest wykonywać swoje obowiązki w siedzibie Spółki, ale ze względu na realizację zobowiązań Zarządzającego wynikających z Umowy lub w innych uzasadnionych potrzebami Spółki przypadkach Zarządzający może świadczyć Usługi również w innym miejscu na terytorium kraju bądź poza jego granicami, to z opisu sprawy wynika, że występują przypadki, w których nie będzie on świadczył w danym miesiącu swoich usług w sposób nieprzerwany, np. wskutek własnej decyzji. Powyższe wskazuje zatem na swobody wybór czasu realizacji powierzonych zadań.

Kolejną przesłanką wskazującą na działanie Wnioskodawcy w charakterze podatnika jest sposób ustalenia jego wynagrodzenia, które składa się z części stałej (wynagrodzenie miesięczne podstawowe) oraz części zmiennej. Jak wynika z wniosku wynagrodzenie zmienne stanowi znaczną część należności za usługi zarządzania, gdyż może osiągnąć poziom 60% rocznego wynagrodzenia stałego. Wypłacane jest pod warunkiem realizacji przez Zarządzającego celów zarządczych i jest uzależnione od poziomu realizacji tych celów. Ponadto wypłacane jest po zatwierdzeniu sprawozdania Zarządu z działalności Spółki i sprawozdania finansowego Spółki za ubiegły rok obrotowy i udzieleniu Zarządzającemu absolutorium z wykonania przez niego obowiązków członka Zarządu przez Walne Zgromadzenie. Tylko w odniesieniu do miesięcznego wynagrodzenia ryczałtowego (stałego) Wnioskodawca wskazał, że nie jest ono uzależnione od sytuacji ekonomicznej i wyników Spółki. Powyższe okoliczności wskazują, zatem że wynagrodzenie zmienne uzależnione jest od efektów działania Wnioskodawcy, co oznacza, że ponosi on ekonomiczne ryzyko swojej działalności.

Należy też zauważyć, że wynagrodzenie Wnioskodawcy obejmuje również należność za przeniesienie praw własności egzemplarza lub nośnika utworu i autorskich praw majątkowych na polach eksploatacji określonych w umowie, udzielenie wszelkich zezwoleń i upoważnień w zakresie określonym w umowie oraz korzystanie przez Spółkę z wynalazku, wzoru użytkowego albo wzoru przemysłowego stworzonego przez Zarządzającego. Okoliczności te dodatkowo wskazują, że Wnioskodawca działa w charakterze podatnika podatku VAT, w tym przypadku w kontekście uregulowań zawartych w art. 15 ust. 3a ustawy o VAT.

Mając powyższe na uwadze wskazać należy, że w okolicznościach przedmiotowej sprawy będąc członkiem zarządu – menedżerem w Spółce, działanie Wnioskodawcy mieści się w definicji działalności gospodarczej określonej w ustawie o podatku od towarów i usług.

Reasumując, czynności wykonywane przez Wnioskodawcę na podstawie umowy o zarządzanie należy uznać za odpłatne świadczenie usług wykonywane w ramach samodzielnie prowadzonej działalności gospodarczej, a w konsekwencji podlegające opodatkowaniu podatkiem VAT na podstawie art. 5 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 8 ust. 1 ustawy. Zatem w przedmiotowej sprawie Wnioskodawca wykonuje samodzielnie działalność gospodarczą w rozumieniu ustawy o podatku od towarów i usług, bowiem nie wystąpiły wszystkie przesłanki wynikające z art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy. W konsekwencji usługi świadczone przez Wnioskodawcę na podstawie umowy o zarządzanie podlegają/będą podlegać opodatkowaniu podatkiem od towaru i usług.

Tym samym stanowisko Wnioskodawcy należało uznać za nieprawidłowe.

Zaznacza się także, że zgodnie z art. 14b § 3 ustawy Ordynacja podatkowa, składający wniosek o wydanie interpretacji indywidualnej obowiązany jest do wyczerpującego przedstawienia zaistniałego stanu faktycznego albo zdarzenia przyszłego. Organ jest ściśle związany przedstawionym we wniosku stanem faktycznym (opisem zdarzenia przyszłego). Zainteresowany ponosi ryzyko związane z ewentualnym błędnym lub nieprecyzyjnym przedstawieniem we wniosku opisu stanu faktycznego (zdarzenia przyszłego). Interpretacja indywidualna wywołuje skutki prawnopodatkowe tylko wtedy, o ile rzeczywisty stan faktyczny sprawy będącej przedmiotem interpretacji pokrywał się będzie ze stanem faktycznym (opisem zdarzenia przyszłego) podanym przez Wnioskodawcę w złożonym wniosku. W związku z powyższym, w przypadku zmiany któregokolwiek elementu przedstawionego w opisie sprawy, udzielona odpowiedź traci swą aktualność.

Odnośnie powołanych przez Wnioskodawcę interpretacji indywidualnych, należy zauważyć, że interpretacje przepisów prawa podatkowego co do zasady wydawane są w indywidualnych sprawach zatem nie mogą przesądzać o niniejszym rozstrzygnięciu.

Odnosząc się do powołanych przez Zainteresowanego w przedmiotowym wniosku wyroków sądu tut. Organ pragnie wyjaśnić, że powołane wyroki są rozstrzygnięciami w indywidualnych sprawach, osadzonych w określonym stanie faktycznym i tylko do nich się zawężają.

Zatem wskazane we wniosku wyroki sądu nie mają wpływu na podjęte w niniejszej interpretacji rozstrzygnięcie.

Zgodnie z art. 14na Ordynacji podatkowej przepisów art. 14k–14n nie stosuje się, jeżeli stan faktyczny lub zdarzenie przyszłe będące przedmiotem interpretacji indywidualnej stanowi element czynności będących przedmiotem decyzji wydanej:

  1. z zastosowaniem art. 119a;
  2. w związku z wystąpieniem nadużycia prawa, o którym mowa w art. 5 ust. 5 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług.

Interpretacja dotyczy:

  • zaistniałego stanu faktycznego przedstawionego przez Wnioskodawcę i stanu prawnego obowiązującego w dacie zaistnienia zdarzenia;
  • zdarzenia przyszłego przedstawionego przez Wnioskodawcę i stanu prawnego obowiązującego w dniu wydania interpretacji.

Stronie przysługuje prawo do wniesienia skargi na niniejszą interpretację przepisów prawa podatkowego z powodu jej niezgodności z prawem. Skargę wnosi się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie, ul. Rakowicka 10, 31-511 Kraków, w dwóch egzemplarzach (art. 47 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi – Dz. U. z 2017 r., poz. 1369) w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia skarżącemu rozstrzygnięcia w sprawie albo aktu, o którym mowa w art. 3 § 2 pkt 4a (art. 53 § 1 ww. ustawy).

Jednocześnie, zgodnie z art. 57a ww. ustawy, skarga na pisemną interpretację przepisów prawa podatkowego wydaną w indywidualnej sprawie, opinię zabezpieczającą i odmowę wydania opinii zabezpieczającej może być oparta wyłącznie na zarzucie naruszenia przepisów postępowania, dopuszczeniu się błędu wykładni lub niewłaściwej oceny co do zastosowania przepisu prawa materialnego. Sąd administracyjny jest związany zarzutami skargi oraz powołaną podstawą prawną.

Skargę wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie lub bezczynność są przedmiotem skargi (art. 54 § 1 ww. ustawy), na adres: Krajowa Informacja Skarbowa, ul. Teodora Sixta 17, 43-300 Bielsko-Biała.


doradcapodatkowy.com gdy potrzebujesz własnej indywidualnej interpretacji podatkowej.

Mechanizm kojarzenia podobnych interpretacji
Dołącz do zarejestrowanych użytkowników i korzystaj wygodnie z epodatnik.pl.   Rejestracja jest prosta, szybka i bezpłatna.

Reklama

Przejrzyj zasięgi serwisu epodatnik.pl od dnia jego uruchomienia. Zobacz profil przeciętnego użytkownika serwisu. Sprawdź szczegółowe dane naszej bazy mailingowej. Poznaj dostępne formy reklamy: display, mailing, artykuły sponsorowane, patronaty, reklama w aktywnych formularzach excel.

czytaj

O nas

epodatnik.pl to źródło aktualnej i rzetelnej informacji podatkowej. epodatnik.pl to jednak przede wszystkim źródło niezależne. Niezależne w poglądach od aparatu skarbowego, od wymiaru sprawiedliwości, od inwestorów kapitałowych, od prasowego mainstreamu.

czytaj

Regulamin

Publikacje mają charakter informacyjny. Wydawca dołoży starań, aby informacje prezentowane w serwisie były rzetelne i aktualne. Treści prezentowane w serwisie stanowią wyraz przekonań autorów publikacji, a nie źródło prawa czy urzędowo obowiązujących jego interpretacji.

czytaj