Interpretacja Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej
0112-KDIL1-3.4012.252.2018.2.PR
z 17 maja 2018 r.

 

Mechanizm kojarzenia podobnych interpretacji

INTERPRETACJA INDYWIDUALNA

Na podstawie art. 13 § 2a, art. 14b § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2018 r., poz. 800, z późn. zm.) Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej stwierdza, że stanowisko Wnioskodawcy przedstawione we wniosku z dnia 28 lutego 2018 r. (data wpływu 9 marca 2018 r.) uzupełnionym w dniu 7 maja 2018 r. o wydanie interpretacji przepisów prawa podatkowego dotyczącej podatku od towarów i usług jest:

  • nieprawidłowe – w zakresie opodatkowania czynności wymiany walut;
  • nieprawidłowe – w zakresie określenia podstawy opodatkowania z tytułu czynności wymiany walut;
  • nieprawidłowe – w zakresie zwolnienia od podatku czynności wymiany walut.

UZASADNIENIE

W dniu 9 marca 2018 r. wpłynął do tutejszego organu ww. wniosek o wydanie interpretacji indywidualnej dotyczącej podatku od towarów i usług w zakresie opodatkowania czynności wymiany walut, w zakresie określenia podstawy opodatkowania z tytułu czynności wymiany walut oraz w zakresie zwolnienia od podatku czynności wymiany walut. Wniosek został uzupełniony w dniu 7 maja 2018 r. o brakującą opłatę.

We wniosku przedstawiono następujące zdarzenie przyszłe.

A Sp. z o.o. (dalej: Spółka, Wnioskodawca) jest podmiotem wchodzącym w skład międzynarodowej grupy zajmującej się dostarczaniem systemów dla sektora handlu detalicznego w branży spożywczej i przemysłowej. Grupa jest również wiodącym dostawcą rozwiązań dla producentów wspomagających merchandising oraz procesy kategoryzacyjne na terenie sklepów. Spółka jest podatnikiem VAT czynnym, zarejestrowanym dla potrzeb wewnątrzwspólnotowych w Polsce (jako podatnik VAT-UE).

Przedmiot działalności gospodarczej Spółki obejmuje m.in. następujące obszary (zgodnie z klasyfikacją PKD 2007):

  • 22 29 Produkcja pozostałych wyrobów z tworzyw sztucznych,
  • 46 9 Sprzedaż hurtowa niewyspecjalizowana,
  • 47 Handel detaliczny, z wyłączeniem handlu detalicznego pojazdami samochodowymi,
  • 52 10 B Magazynowanie i przechowywanie pozostałych towarów,
  • 52 21 Działalność usługowa wspomagająca transport lądowy,
  • 52 24 C Przeładunek towarów w pozostałych punktach przeładunkowych,
  • 62 01 Działalność związana z oprogramowaniem,
  • 62 03 Działalność związana z zarządzaniem urządzeniami informatycznymi,
  • 62 09 Pozostała działalność usługowa w zakresie technologii informatycznych i komputerowych,
  • 74 1 Działalność w zakresie specjalistycznego projektowania.

Transakcje realizowane przez Spółkę w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą są często wyrażane w walutach obcych (w szczególności w walucie euro). Jednocześnie, mając na uwadze konieczność zapewnienia odpowiedniej ilości środków płatniczych w walucie PLN dla celów m.in. regulowania zobowiązań handlowych w związku z nabywaniem towarów i usług na potrzeby prowadzonej działalności, Spółka planuje realizację czynności wymiany walut z inną spółką należącą do Grupy, z siedzibą w innym niż Polska kraju członkowskim UE (dalej: Kontrahent). Kontrahent jest podmiotem nieposiadającym stałego miejsca prowadzenia działalności na terytorium Polski.

W celu realizowania transakcji wymiany walut obcych na złote Spółka korzystała z usług wyspecjalizowanych instytucji finansowych (w szczególności banków). Jednocześnie, mając na uwadze dążenie do minimalizacji kosztów związanych z tego rodzaju transakcjami (np. prowizje, opłaty, koszty wynikające ze stosowania przez instytucje finansowe tzw. spreadu) na poziomie Spółki oraz innych podmiotów należących do tej samej Grupy, podjęta została decyzja o dokonywaniu transakcji wymiany walut również bezpośrednio między Spółką a Kontrahentem.

W przypadku transakcji wymiany walut realizowanych między Spółką a Kontrahentem, podmioty dokonujące wymiany nie będą uiszczały na swoją rzecz wynagrodzenia w postaci prowizji, marży lub jakichkolwiek opłat innego rodzaju. Jedyną płatnością realizowaną w ramach takiej transakcji będzie przekazanie określonej kwoty w walucie obcej (podlegającej wymianie), a z drugiej strony – zapłata kwoty w PLN wynikającej z przeliczenia kwoty w walucie obcej podlegającej wymianie. Strony planują stosować do wymiany walut kurs taki sam lub zbliżony (na pewno nie gorszy) do stosowanego przez bank, który dotychczas obsługiwał Wnioskodawcę w ramach czynności wymiany walut.

Wnioskodawca oraz Kontrahent nie prowadzą i nie zamierzają prowadzić żadnego rodzaju systematycznej działalności finansowej czy kantorowej, a planowane przez Spółkę czynności wymiany walut z Kontrahentem mają na celu, z punktu widzenia Wnioskodawcy wyłącznie uzyskanie środków płatniczych w odpowiedniej walucie (PLN), niezbędnych w szczególności do regulowania zobowiązań wyrażonych w tej walucie, a powstałych w związku z prowadzoną przez Spółkę działalnością gospodarczą. W związku z tym, czynności wymiany walut będą czynnościami czysto technicznymi, pozostającymi poza zakresem opisanej powyżej zasadniczej działalności gospodarczej Spółki. Będą one po prostu służyć zapewnieniu środków w walucie PLN na realizację zobowiązań płatniczych w tej walucie, tak samo jak wcześniej temu celowi służyła sprzedaż walut na rzecz banku. Po prostu, zamiast dokonywać wymiany walut z bankiem, teraz Spółka będzie dokonywać jej z Kontrahentem.

Spółka będzie dokonywać wymiany w zależności od bieżącego zapotrzebowania Wnioskodawcy w zakresie regulowania zobowiązań Spółki wyrażonych w PLN i otrzymywanych należności w walutach obcych. Brak jest możliwości jednoznacznego określenia ich częstotliwości, ponieważ dochodzić do nich będzie w miarę bieżącego zapotrzebowania oraz możliwości obu podmiotów dokonujących wymiany.

Jak wskazano powyżej, czynności wymiany walut bez pośrednictwa instytucji finansowej mają charakter poboczny, realizowany na marginesie podstawowej działalności Spółki. Wnioskodawca będzie realizował opisane w złożonym wniosku transakcje jedynie w relacji z Kontrahentem (ewentualnie w przyszłości z innymi podmiotami z Grupy). Spółka nie planuje prowadzić aktywnych działań zmierzających do poszerzenia kręgu podmiotów, z którymi podobne operacje mogłyby być realizowane (w szczególności, Spółka nie będzie się reklamować jako podmiot dokonujący transakcji wymiany walut; nie będzie dążyła do pozyskania nowych kontrahentów, z którymi transakcje takie mogłyby być realizowane, czy do uzyskania uprawnień do prowadzenia działalności kantorowej).

Transakcje wymiany waluty między spółkami dokonywane są zgodnie z ustalonymi między nimi na wstępie zasadami (kluczową zasadą jest kurs nie gorszy niż stosowany przez bank, który obsługiwał Wnioskodawcę w ramach transakcji wymiany walut). Stąd, w związku z zawieraniem poszczególnych transakcji Wnioskodawca oraz Kontrahent nie muszą prowadzić dłuższych negocjacji ani ustalać zasad, według których dana operacja zostanie przeprowadzona. Proces ten będzie zatem niemal zautomatyzowany, w związku z czym Wnioskodawca oraz Kontrahent będą angażować niewielkie, marginalne zasoby ludzkie oraz techniczne w obsługę tego rodzaju transakcji. W praktyce, ich przeprowadzenie sprowadza się do krótkiego potwierdzenia ustaleń stron, a następnie dokonania odpowiednich przelewów i ich ujęcia w rozliczeniach księgowych Wnioskodawcy oraz Kontrahenta. W związku z tym, co do zasady, przeprowadzenie i obsługa rozpatrywanych transakcji wymiany waluty nie będzie generować po stronie Spółki oraz Kontrahenta dodatkowych kosztów (w szczególności kosztów, które mogłyby skutkować po stronie Spółki powstaniem kwot podatku VAT naliczonego).

W związku z powyższym opisem zadano następujące pytania.

  1. Czy Wnioskodawca słusznie uważa, że czynności wymiany walut, które będą dokonywane przez Spółkę w ramach bieżącej wymiany walut pozostają poza zakresem opodatkowania podatkiem VAT?
  2. Czy w przypadku uznania, iż przedstawione w opisie zdarzenia przyszłego wniosku czynności wymiany walut jednak podlegają VAT (odmiennie niż uważa Wnioskodawca), to czy można je zakwalifikować jako czynności zwolnione z VAT na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 7 lub pkt 40 ustawy o VAT, niewpływające na współczynnik sprzedaży jako czynności pomocnicze zgodnie z art. 90 ust. 6 ustawy o VAT?
  3. Czy w przypadku uznania, iż przedstawione w opisie zdarzenia przyszłego czynności wymiany walut jednak podlegają VAT (odmiennie niż uważa Wnioskodawca), to czy podstawą opodatkowania VAT z tego tytułu jest dla Wnioskodawcy dodatni wynik (zysk) osiągnięty z tytułu realizowanych transakcji w danym okresie, rozumiany jako różnica pomiędzy kwotą, jaką Spółka uzyska z wymiany walut z Kontrahentem oraz kwotą, jaką Spółka uzyskałaby z wymiany walut z bankiem?

Ad. 1.

Zdaniem Wnioskodawcy, zgodnie z treścią art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy VAT, opodatkowaniu VAT podlega m.in. odpłatna dostawa towarów oraz odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.

Przez odpłatną dostawę towarów rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel (art. 7 ust. 1 ustawy VAT). Natomiast świadczeniem usług jest każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów (art. 8 ust. 1 ustawy VAT).

Z powołanych definicji wynika, że opodatkowaniu VAT podlegają, co do zasady, wszystkie czynności odpłatne wykonywane w ramach działalności gospodarczej. Taka konstrukcja przepisów realizuje zasadę powszechności opodatkowania VAT wyrażoną w Dyrektywie 2006/112/WE Rady z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (dalej: Dyrektywa VAT).

Należy przy tym zwrócić uwagę, że aby doszło do świadczenia usług w rozumieniu przepisów o VAT, muszą wystąpić zasadniczo dwa elementy: świadczenie jednej strony na rzecz drugiej oraz odpłatność, czyli wynagrodzenie za to świadczenie.

W opinii Spółki, niezależnie od szerokiej definicji pojęcia świadczenia usług, czynności bieżącej wymiany walut dokonywane w celu uzyskania środków płatniczych w danej walucie niezbędnych do regulowania zobowiązań Wnioskodawcy wyrażonych w tej walucie, pozostają poza zakresem opodatkowania podatkiem VAT. Mają one charakter techniczny, a Spółka nie działa w ogóle jako usługodawca w przedmiotowym zakresie. Nie świadczy bowiem żadnej usługi na rzecz Kontrahenta (nie zajmuje się usługowo wymianą walut i nie zarabia na tym). Spółka nie działa więc jako podatnik dokonując wymiany. Po prostu zamiast dokonywać wymiany waluty z bankiem, dokonuje jej z Kontrahentem, na podobnych zasadach. Skoro dokonując wymiany z bankiem nie świadczyła usługi na rzecz banku, nie ma uzasadnienia by odmiennie kwalifikować analogiczną transakcję dokonywaną z Kontrahentem.

Innymi słowy, Wnioskodawca z tytułu rozliczenia ww. transakcji nie jest podatnikiem świadczącym usługę, a czynności wykonywane przez Spółkę nie mieszczą się w katalogu czynności wymienionych w art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT, a w szczególności nie stanowią odpłatnego świadczenia usług.

Ad. 2.

Zdaniem Wnioskodawcy, w przypadku potwierdzenia stanowiska Spółki w odniesieniu do pytania nr 1 wniosku, odpowiedź na pytanie nr 2 staje się bezprzedmiotowe.

Jeżeli jednak organ stwierdzi, że Wnioskodawca będzie występował w ramach realizacji czynności wymiany walut jako podatnik podatku VAT, zasadnym jest udzielenie odpowiedzi na pozostałe pytania Wnioskodawcy wskazane w przedmiotowym wniosku. W szczególności w takim przypadku należy ustalić, co stanowi podstawę opodatkowania z tytułu realizowanych czynności, jaka jest stawka VAT, jak również określić w jaki sposób zakwalifikować obrót pochodzący z ww. transakcji – czy jako obrót z transakcji pomocniczych na podstawie art. 90 ust. 6 ustawy o VAT, czy też obrót ten będzie podlegał zaliczeniu do obrotu o jakim mowa w art. 90 ust. 3 ustawy o VAT?

W przypadku uznania, iż przedstawione w opisie zdarzenia przyszłego wniosku czynności wymiany walut podlegają VAT, Spółka stoi na stanowisku, że tego rodzaju transakcje należy uznać za czynności zwolnione z VAT, zasadniczo na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 7 (transakcje, łącznie z pośrednictwem, dotyczące walut) lub ewentualnie pkt 40 (usługi w zakresie wszelkiego rodzaju transakcji płatniczych, przekazów i transferów pieniężnych), wykonywane pomocniczo w rozumieniu art. 90 ust. 6 ustawy VAT. W rezultacie, transakcje te nie powinny być uwzględniane przez Wnioskodawcę przy kalkulacji tzw. współczynnika VAT, o którym mowa w art. 90 ust. 3 ustawy o VAT.

Zgodnie z treścią art. 90 ust. 1 i 2 ustawy VAT, w przypadku towarów i usług, które są wykorzystywane przez podatnika do wykonywania czynności, w związku z którymi przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego, jak i czynności, w związku z którymi takie prawo nie przysługuje, podatnik jest obowiązany do odrębnego określenia kwot podatku naliczonego związanych z czynnościami, w stosunku do których podatnikowi przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego. Jeżeli nie jest możliwe wyodrębnienie całości lub części kwot, o których mowa powyżej, podatnik może pomniejszyć kwotę podatku należnego o taką część kwoty podatku naliczonego, którą można proporcjonalnie przypisać czynnościom, w stosunku do których podatnikowi przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego.

Z kolei stosownie do treści art. 90 ust. 3 ustawy VAT, proporcję, o której mowa powyżej, ustala się jako udział rocznego obrotu z tytułu czynności, w związku, z którymi przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego, w całkowitym obrocie uzyskanym z tytułu czynności, w związku, z którymi podatnikowi przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego, oraz czynności, w związku z którymi podatnikowi nie przysługuje takie prawo (tzw. współczynnik VAT).

Zgodnie z art. 90 ust. 6 ustawy VAT, do obrotu uwzględnianego w kalkulacji współczynnika VAT nie wlicza się m.in. obrotu uzyskanego z tytułu transakcji dotyczących pomocniczych transakcji finansowych oraz usług wymienionych w art. 43 ust. 1 pkt 7, 12 i 38-41 w zakresie, w jakim czynności te mają charakter pomocniczy.

Omawiana regulacja stanowi implementację do krajowego porządku prawnego przepisu art. 174 ust. 2 lit. b) i c) Dyrektywy VAT. Celem wprowadzenia tej regulacji było wyeliminowanie z kalkulacji Współczynnika tych transakcji, które w sposób minimalny wiążą się z wykorzystaniem zasobów podatnika i których uwzględnienie przy kalkulacji Współczynnika VAT zaburzyłoby rzeczywisty charakter jego działalności.

Należy zwrócić uwagę, iż zarówno ustawa VAT, jak i Dyrektywa VAT nie precyzują, co należy rozumieć przez czynności pomocnicze w myśl wskazanych powyżej przepisów. W konsekwencji, dla ustalenia właściwego znaczenia tego pojęcia należy odwołać się do orzecznictwa TSUE, z którego wynika w szczególności, że:

  • za transakcje pomocnicze nieuwzględniane przy kalkulacji współczynnika VAT, należy uznać transakcje, które nie stanowią bezpośredniej, stałej i koniecznej konsekwencji działalności podatnika (tak TSUE w orzeczeniu w sprawie C-306/94 Régie Dauphinoise -Cabinet);
  • wprawdzie skala i wysokość dochodów z tytułu transakcji finansowych może wskazywać, że transakcje te nie są dokonywane „okazjonalnie”, jednak fakt uzyskiwania dochodów z tytułu transakcji finansowych przewyższających obrót z podstawowej działalności podatnika nie jest przesłanką wykluczającą „okazjonalność” takich transakcji. Zdaniem Trybunału, dopóki do realizacji transakcji finansowych zaangażowanie aktywów podatnika oraz usług podlegających VAT jest znikome, transakcje te powinny być traktowane jako „okazjonalne” i, w konsekwencji, nie powinny być uwzględniane przy kalkulacji współczynnika VAT (por. np. orzeczenie Trybunału w sprawie C-77/01 Empresa de Desenvolvimento Mineiro).

Powyższe stanowisko znajduje potwierdzenie w orzecznictwie polskich sądów administracyjnych, które zajmowały się wielokrotnie kwestią wliczania do współczynnika VAT obrotu uzyskanego z tytułu dokonywania transakcji pomocniczych (por. wyroki NSA wyroki: z dnia 22 czerwca 2011 r., sygn. akt I FSK 912/10; z dnia 28 września 2012 r., sygn. akt I FSK 1917/11; z dnia 14 lutego 2013 r., sygn. akt I FSK 571/12; z dnia 5 grudnia 2013 r., sygn. akt I FSK 1757/12; WSA w Rzeszowie w wyroku z dnia 9 lipca 2015 r., sygn. akt I SA/Rz 425/15; WSA w Krakowie w wyroku z dnia 24 listopada 2010 r., sygn. akt I SA/Kr 1467/10).

Zaprezentowane powyżej stanowisko jest również potwierdzane w interpretacjach indywidualnych wydawanych w imieniu Ministra Finansów – przykładowo przez Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie w dniu 20 stycznia 2016 r. (nr IPPP1/4512-1085/15-2/BS).

Ad. 3.

Zdaniem Wnioskodawcy, w przypadku potwierdzenia stanowiska Spółki w odniesieniu do pytania nr 1 wniosku, odpowiedź na pytanie nr 3 staje się bezprzedmiotowe.

Jeżeli jednak organ stwierdzi, że Wnioskodawca będzie jednak występował w ramach realizacji czynności wymiany walut jako podatnik VAT, zasadnym jest udzielenie odpowiedzi na pozostałe pytania Wnioskodawcy i wskazanie, co stanowi podstawę opodatkowania z tytułu realizowanych czynności.

Zgodnie z treścią art. 29a ustawy o VAT, podstawą opodatkowania, z zastrzeżeniem ust. 2-5, art. 30a-30c, art. 32, art. 119 oraz art. 120 ust. 4 i 5, jest wszystko, co stanowi zapłatę, którą dokonujący dostawy towarów lub usługodawca otrzymał lub ma otrzymać z tytułu sprzedaży od nabywcy, usługobiorcy lub osoby trzeciej, włącznie z otrzymanymi dotacjami, subwencjami i innymi dopłatami o podobnym charakterze mającymi bezpośredni wpływ na cenę towarów dostarczanych lub usług świadczonych przez podatnika.

Zgodnie z orzeczeniem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) w wyroku w sprawie C-172/96 First National Bank of Chicago, w odniesieniu do transakcji polegających na obrocie walutami (dokonywanych przez podmiot profesjonalnie trudniący się tego rodzaju działalnością), podstawą opodatkowania jest wynik zrealizowany w danym okresie.

Zatem w sytuacji transakcji wymiany walutowej, kiedy Spółka oraz Kontrahent nie pobierają opłat ani prowizji, podstawę opodatkowania stanowi ogólny wynik transakcji w danym okresie. Trudno jest precyzyjnie skalkulować ten wynik, zwłaszcza z uwagi na brak przepisów w tym zakresie. Zdaniem Spółki, jedynym obiektywnym miernikiem porównawczym możliwym do wykorzystania, aby ustalić jak (kwotowo) Spółka „korzysta” na transakcji wymiany walut jest odniesienie się do kursu banku, z którym wcześniej były dokonywane podobne transakcje. Innymi słowy, wynikiem będzie różnica pomiędzy kwotą, jaką Spółka uzyska z wymiany walut z Kontrahentem oraz kwotą, jaką Spółka uzyskałaby z wymiany walut z bankiem. Jeżeli kurs wymiany z Kontrahentem będzie identyczny jak ten, który zastosowałby bank, to wynik wyniesie zero. Jeżeli organ wydający interpretację uważałby, że ten sposób kalkulacji jest niewłaściwy, to Spółka wnioskuje, by w interpretacji zostało wskazane, jak konkretnie ten wynik należy wyliczyć.

W świetle obowiązującego stanu prawnego stanowisko Wnioskodawcy w sprawie oceny prawnej przedstawionego zdarzenia przyszłego jest nieprawidłowe.

Zgodnie z przepisem art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2017 r., poz. 1221, z późn. zm.) – zwanej dalej ustawą – opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlegają odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.

Przez sprzedaż rozumie się odpłatną dostawę towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju, eksport towarów oraz wewnątrzwspólnotową dostawę towarów (art. 2 pkt 22 ustawy).

W myśl art. 7 ust. 1 ustawy – przez dostawę towarów, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel (…).

Jak stanowi art. 8 ust. 1 ustawy – przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7 (…).

Należy zauważyć, że pojęcie usługi zostało zdefiniowane bardzo szeroko w przepisie art. 8 ust. 1 ustawy. Taka konstrukcja definicji usług pozwala na objęcie zakresem przedmiotowym podatku VAT wszelkich transakcji wykonywanych w ramach działalności gospodarczej. Powyższa definicja jest niewątpliwie szersza niż zakres tego pojęcia w potocznym jego rozumieniu. Definicja ta obejmuje bowiem nie tylko transakcje polegające na wykonaniu czynności przez usługodawcę, ale również szereg transakcji niewymagających aktywnego działania usługodawcy.

Istotą stosunku świadczenia jest każde zachowanie się na rzecz innej osoby (podmiotu). Świadczenie jest zatem dwustronnym stosunkiem prawnym i wymaga podmiotu pełniącego rolę odbiorcy (konsumenta świadczenia, nabywcy usługi) oraz podmiotu świadczącego (wykonującego czynności, świadczącego usługę). Tak więc, określone ustawą „świadczenie na rzecz” obejmuje świadczenie na rzecz skonkretyzowanych, a nawet zindywidualizowanych podmiotów (ostatecznych konsumentów).

Inną istotną cechą usługi określonej w ustawie jest wynagrodzenie oraz istnienie bezpośredniego związku pomiędzy świadczeniem usługi i otrzymaną zapłatą.

Co do zasady czynności podlegają opodatkowaniu jedynie wtedy, gdy zostały wykonane odpłatnie. Czynność można uznać za dokonaną odpłatnie, gdy istnieje bezpośrednia i jasno zindywidualizowana korzyść po stronie świadczącego usługę.

Kolejnym czynnikiem decydującym o tym, czy mamy do czynienia z wynagrodzeniem, jest określenie, czy wynagrodzenie takie było należne z tytułu danego świadczenia. Czynność podlegająca opodatkowaniu powstaje bowiem wyłącznie w związku z zaistnieniem stosunku prawnego określonego umową między stronami. Zatem wystąpić musi bezpośredni i niezbędny związek pomiędzy wykonywanymi czynnościami i wysokością otrzymanego wynagrodzenia oparty o relacje cywilnoprawne pomiędzy podmiotami i jednocześnie wynagrodzenie to może być wyrażone w pieniądzu.

W związku z powyższym, czynność podlega opodatkowaniu jedynie wówczas, gdy wykonywana jest w ramach umowy zobowiązaniowej, a jedna ze stron transakcji może zostać uznana za bezpośredniego beneficjenta tej czynności. Przy czym, związek pomiędzy otrzymywaną płatnością a świadczeniem na rzecz dokonującego płatności, musi mieć charakter bezpośredni i na tyle wyraźny, aby można powiedzieć, że płatność następuje w zamian za to świadczenie.

Zatem, pod pojęciem odpłatności świadczenia usług, rozumieć należy prawo podmiotu świadczącego usługę do żądania od odbiorcy usługi lub osoby trzeciej zapłaty ceny lub ekwiwalentu (np. w postaci świadczenia wzajemnego). W konsekwencji powyższego należy stwierdzić, że opodatkowaniu podatkiem VAT podlega tylko to świadczenie (usługa), w przypadku którego istnieje konsument, tj. odbiorca świadczenia odnoszący z niego choćby potencjalną korzyść. Dopóki nie istnieje podmiot, który odnosiłby lub powinien odnosić konkretne korzyści o charakterze majątkowym związanym z danym świadczeniem, dopóty świadczenie to nie jest usługą podlegającą opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Opodatkowanie podatkiem od towarów i usług będzie miało miejsce wówczas, jeżeli spełnione zostaną przesłanki o charakterze przedmiotowym, tj. wystąpi czynność podlegająca opodatkowaniu w oparciu o przepis art. 5 ust. 1 ustawy i podmiotowym, tj. gdy czynność podlegająca opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług zostanie dokonana przez podmiot będący podatnikiem w rozumieniu art. 15 ust. 1 ustawy, działający w takim charakterze.

Na mocy art. 15 ust. 1 ustawy – podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, o której mowa w ust. 2, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności.

W myśl art. 15 ust. 2 ustawy – działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody. Działalność gospodarcza obejmuje w szczególności czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych.

Z powyższego jednoznacznie wynika, że opodatkowaniu podatkiem VAT zgodnie z zasadą powszechności opodatkowania podlegają wszelkie transakcje, których przedmiotem jest dostawa towarów lub świadczenie usług, pod warunkiem, że są one realizowane przez „podatników” w rozumieniu ustawy i wykonywane w ramach działalności gospodarczej w rozumieniu ustawy.

Wskazać również należy, że dla uzyskania statusu podatnika VAT nie ma znaczenia rezultat prowadzonej działalności. Podatnikiem będzie podmiot prowadzący działalność gospodarczą bez względu na to, czy przynosi ona zyski. Podatnikami VAT są również podmioty, których cel działalności nie jest związany z prowadzeniem działalności komercyjnej nastawionej na osiąganie zysków lub też przeznaczające uzyskane zyski na cele społecznie użyteczne (charytatywne, kulturalne, naukowe itd.).

Jak wynika z opisu sprawy, Wnioskodawca jest podmiotem wchodzącym w skład międzynarodowej grupy i jest podatnikiem VAT czynnym, zarejestrowanym dla potrzeb wewnątrzwspólnotowych w Polsce (jako podatnik VAT-UE). Transakcje realizowane przez Wnioskodawcę w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą są często wyrażane w walutach obcych (w szczególności w walucie euro). Mając na uwadze konieczność zapewnienia odpowiedniej ilości środków płatniczych w walucie PLN dla celów m.in. regulowania zobowiązań handlowych w związku z nabywaniem towarów i usług na potrzeby prowadzonej działalności, Wnioskodawca planuje realizację czynności wymiany walut z inną spółką należącą do Grupy z siedzibą w innym niż Polska kraju członkowskim UE, nieposiadającą stałego miejsca prowadzenia działalności na terytorium Polski (dalej: Kontrahent). W celu realizowania transakcji wymiany walut obcych na złote Wnioskodawca korzystał z usług wyspecjalizowanych instytucji finansowych (w szczególności banków). Jednocześnie, mając na uwadze dążenie do minimalizacji kosztów związanych z tego rodzaju transakcjami na poziomie Wnioskodawcy oraz innych podmiotów należących do tej samej Grupy, podjęta została decyzja o dokonywaniu transakcji wymiany walut również bezpośrednio między Wnioskodawcą a Kontrahentem. W przypadku transakcji wymiany walut realizowanych między Wnioskodawcą a Kontrahentem, podmioty dokonujące wymiany nie będą uiszczały na swoją rzecz wynagrodzenia w postaci prowizji, marży lub jakichkolwiek opłat innego rodzaju. Jedyną płatnością realizowaną w ramach takiej transakcji będzie przekazanie określonej kwoty w walucie obcej (podlegającej wymianie), a z drugiej strony zapłata kwoty w PLN wynikającej z przeliczenia kwoty w walucie obcej podlegającej wymianie. Strony planują stosować do wymiany walut kurs taki sam lub zbliżony (na pewno nie gorszy) do stosowanego przez bank, który dotychczas obsługiwał Wnioskodawcę w ramach czynności wymiany walut. Wnioskodawca będzie dokonywać wymiany w zależności od bieżącego zapotrzebowania w zakresie regulowania zobowiązań Wnioskodawcy wyrażonych w PLN i otrzymywanych należności w walutach obcych. Brak jest możliwości jednoznacznego określenia ich częstotliwości, ponieważ dochodzić do nich będzie w miarę bieżącego zapotrzebowania oraz możliwości obu podmiotów dokonujących wymiany. Wnioskodawca będzie realizował opisane w złożonym wniosku transakcje jedynie w relacji z Kontrahentem (ewentualnie w przyszłości z innymi podmiotami z Grupy). Transakcje wymiany waluty między spółkami dokonywane są zgodnie z ustalonymi między nimi na wstępie zasadami (kluczową zasadą jest kurs nie gorszy niż stosowany przez bank, który obsługiwał Wnioskodawcę w ramach transakcji wymiany walut).

Wątpliwości Wnioskodawcy dotyczą kwestii opodatkowania czynności wymiany walut.

Biorąc pod uwagę opis sprawy należy stwierdzić, że planowane przez Wnioskodawcę wykonywanie czynności wymiany walut wypełnia określoną w art. 15 ust. 2 ustawy definicję działalności gospodarczej, ponieważ – jak wynika z opisu sprawy – czynności te będą wykonywane w sposób ciągły dla celów zarobkowych. Powyższe potwierdza to, że Wnioskodawca planuje wykonywanie czynności wymiany walut, z częstotliwością uzależnioną od bieżącego zapotrzebowania, z inną spółką należącą do Grupy, a także ewentualnie w przyszłości z innymi podmiotami z Grupy. Ponadto transakcje wymiany walut dokonywane będą zgodnie z ustalonymi między stronami transakcji zasadami – a więc na podstawie zawartej umowy. Zapłatą w ramach takiej transakcji będzie kwota w złotych wynikająca z przeliczenia kwoty w walucie obcej podlegającej wymianie i tym samym czynności wymiany walut będą miały także charakter odpłatny.

Zatem Wnioskodawca dokonując planowanej wymiany walut będzie świadczył na rzecz Kontrahenta usługi, w rozumieniu przepisów ustawy, stanowiące odpłatne świadczenie usług, o którym mowa w art. 8 ust. 1 ustawy.

Podsumowując, Wnioskodawca błędnie uważa, że czynności wymiany walut, które będą dokonywane przez niego w ramach bieżącej wymiany walut pozostają poza zakresem opodatkowania podatkiem VAT.

Tym samym stanowisko Wnioskodawcy do pytania nr 1 jest nieprawidłowe.

Przechodząc do wątpliwości Wnioskodawcy dotyczącej określenia podstawy opodatkowania z tytułu czynności wymiany walut należy wskazać, że w świetle art. 29a ust. 1 ustawy – podstawą opodatkowania, z zastrzeżeniem ust. 2-5, art. 30a-30c, art. 32, art. 119 oraz art. 120 ust. 4 i 5, jest wszystko, co stanowi zapłatę, którą dokonujący dostawy towarów lub usługodawca otrzymał lub ma otrzymać z tytułu sprzedaży od nabywcy, usługobiorcy lub osoby trzeciej, włącznie z otrzymanymi dotacjami, subwencjami i innymi dopłatami o podobnym charakterze mającymi bezpośredni wpływ na cenę towarów dostarczanych lub usług świadczonych przez podatnika.

Zgodnie z art. 29a ust. 6 ustawy – podstawa opodatkowania obejmuje:

  1. podatki, cła, opłaty i inne należności o podobnym charakterze, z wyjątkiem kwoty podatku;
  2. koszty dodatkowe, takie jak prowizje, koszty opakowania, transportu i ubezpieczenia, pobierane przez dokonującego dostawy lub usługodawcę od nabywcy lub usługobiorcy.

Ustawa o podatku od towarów i usług nie zawiera szczególnego przepisu, który określałby wprost podstawę opodatkowania dla usług polegających na wymianie walut.

Na podstawie art. 73 dyrektywy 2006/112/WE Rady z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz. Urz. UE L 347 z 11.12.2006, str. 1, z późn. zm.) – zwanej dalej dyrektywą 2006/112/WE – podstawa opodatkowania obejmuje wszystko, co stanowi zapłatę otrzymaną lub którą dostawca lub usługodawca otrzyma w zamian za dostawę towarów lub świadczenie usług, od nabywcy, usługobiorcy lub osoby trzeciej, włącznie z subwencjami związanymi bezpośrednio z ceną takiej dostawy lub świadczenia.

Powyższy przepis dyrektywy 2006/112/WE wskazuje, że jako podstawę opodatkowania przyjąć należy otrzymaną przez usługodawcę zapłatę, wynagrodzenie, za świadczone usługi. W przypadku transakcji wymiany walut, wynagrodzeniem podmiotu świadczącego takie usługi jest różnica między ceną zakupu a ceną sprzedaży waluty.

Wskazać również należy, że zgodnie z orzeczeniem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku w sprawie C-172/96 First National Bank of Chicago – powołanym także przez Wnioskodawcę – w odniesieniu do transakcji polegających na obrocie walutami podstawą opodatkowania jest wynik zrealizowany w danym okresie czasu.

W szczególności należy zwrócić uwagę, że transakcje wymiany walut są transakcjami na pieniądzach, czyli rzeczach oznaczonych tylko co do gatunku, realizowanymi z wieloma podmiotami jednocześnie, co oznacza, że w sytuacji gdy w danym okresie dokonywane są setki podobnych transakcji, nie sposób ustalić, po jakiej cenie został zakupiony dany pieniądz i czy jego sprzedaż przyniosła zysk czy stratę. W takim przypadku rozwiązanie przyjęte przez TSUE jest jedynym logicznym sposobem pozwalającym na określenie wielkości osiągniętego obrotu.

Z opisu sprawy wynika, że w przypadku transakcji wymiany walut realizowanych między Wnioskodawcą a Kontrahentem, podmioty dokonujące wymiany nie będą uiszczały na swoją rzecz wynagrodzenia w postaci prowizji, marży lub jakichkolwiek opłat innego rodzaju. Jedyną płatnością realizowaną w ramach takiej transakcji będzie przekazanie określonej kwoty w walucie obcej (podlegającej wymianie), a z drugiej strony – zapłata kwoty w PLN wynikającej z przeliczenia kwoty w walucie obcej podlegającej wymianie.

Zatem w sytuacji transakcji wymiany walut, kiedy Wnioskodawca nie pobiera wynagrodzenia w postaci prowizji, marży lub innych opłat, podstawę opodatkowania będzie stanowił dodatni wynik (zysk) osiągnięty z tytułu danej transakcji wymiany waluty, określany w momencie wymiany waluty, będący różnicą między ceną nabycia waluty a ceną jej sprzedaży. W przypadku trudności w ustaleniu po jakiej cenie została nabyta dana waluta i czy jej sprzedaż przyniosła zysk czy stratę, podstawę opodatkowania będzie mógł stanowić łączny dodatni wynik (zysk) w przyjętym okresie rozliczeniowym z tytułu wykonanych usług wymiany tej waluty.

Stosownie do art. 31a ust. 1 ustawy – w przypadku gdy kwoty stosowane do określenia podstawy opodatkowania są określone w walucie obcej, przeliczenia na złote dokonuje się według kursu średniego danej waluty obcej ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski na ostatni dzień roboczy poprzedzający dzień powstania obowiązku podatkowego. Podatnik może wybrać sposób przeliczania tych kwot na złote według ostatniego kursu wymiany opublikowanego przez Europejski Bank Centralny na ostatni dzień poprzedzający dzień powstania obowiązku podatkowego; w takim przypadku waluty inne niż euro przelicza się z zastosowaniem kursu wymiany każdej z nich względem euro.

Przepis art. 31a ustawy znajduje zastosowanie, kiedy podstawa opodatkowania jest wyrażona w walucie obcej. Wówczas kwoty wyrażone w walucie obcej przelicza się na złote według kursu średniego danej waluty obcej ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski na ostatni dzień roboczy poprzedzający dzień powstania obowiązku podatkowego. Alternatywnie podatnik kwoty wyrażone w walucie obcej może przeliczać na złote według ostatniego kursu wymiany opublikowanego przez Europejski Bank Centralny na ostatni dzień poprzedzający dzień powstania obowiązku podatkowego.

Wobec powyższego podstawą opodatkowania czynności wymiany walut będzie dla Wnioskodawcy dodatni wynik (zysk) osiągnięty z tytułu realizowanych transakcji wymiany konkretnej waluty w danym okresie, rozumiany jako różnica pomiędzy kwotą, jaką Wnioskodawca uzyska z wymiany tej waluty od Kontrahenta oraz kwotą za jaką nabył/otrzymał tę walutę po przeliczeniu na złote zgodnie z art. 31a ustawy.

Zatem stanowisko Wnioskodawcy dotyczące pytania nr 3 także jest nieprawidłowe.

Natomiast odnosząc się do wątpliwości Wnioskodawcy w zakresie zwolnienia od podatku czynności wymiany walut (a w konsekwencji określenia współczynnika sprzedaży – art. 90 ust. 6 ustawy) należy wskazać, że w przypadku świadczenia usług, istotnym dla prawidłowego rozliczenia podatku od towarów i usług jest określenie miejsca świadczenia (opodatkowania) danej usługi. Od poprawności określenia miejsca świadczenia zależy, czy dane świadczenie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług w Polsce, czy też nie.

Miejsce świadczenia przy świadczeniu usług regulują przepisy art. 28a do 28o ustawy.

Stosownie do art. 28a ustawy ‒ na potrzeby stosowania niniejszego rozdziału:

  1. ilekroć jest mowa o podatniku ‒ rozumie się przez to:
    1. podmioty, które wykonują samodzielnie działalność gospodarczą, o której mowa w art. 15 ust. 2, lub działalność gospodarczą odpowiadającą tej działalności, bez względu na cel czy rezultat takiej działalności, z uwzględnieniem art. 15 ust. 6;
    2. osobę prawną niebędącą podatnikiem na podstawie lit. a, która jest zidentyfikowana lub obowiązana do identyfikacji do celów podatku lub podatku od wartości dodanej;
  2. podatnika, który prowadzi również działalność lub dokonuje transakcji nieuznawanych za podlegające opodatkowaniu dostawy towarów lub świadczenia usług zgodnie z art. 5 ust. 1, uznaje się za podatnika w odniesieniu do wszystkich świadczonych na jego rzecz usług.

Powyższy artykuł wprowadza drugą definicję podatnika do ustawy. Definicja ta ma zastosowanie tylko w przypadku ustalenia miejsca świadczenia usług. Podatnikiem według tej regulacji, jest podmiot wykonujący samodzielnie działalność gospodarczą.

Ustawodawca odwołuje się w tym celu do definicji działalności gospodarczej wynikającej z art. 15 ust. 2 ustawy. Za podatników są uznawane również podmioty wykonujące działalność gospodarczą zgodnie z regulacjami innych państw członkowskich oraz państw trzecich.

Zgodnie z zasadą ogólną zawartą w art. 28b ust. 1 ustawy – miejscem świadczenia usług w przypadku świadczenia usług na rzecz podatnika jest miejsce, w którym podatnik będący usługobiorcą posiada siedzibę działalności gospodarczej, z zastrzeżeniem ust. 2-4 oraz art. 28e, art. 28f ust. 1 i 1a, art. 28g ust. 1, art. 28i, art. 28j ust. 1 i 2 oraz art. 28n.

Zatem z powyższego przepisu wynika, że miejscem świadczenia usług na rzecz podatnika, w rozumieniu art. 28a ustawy, dla których ustawodawca nie przewidział szczególnych zasad ustalania miejsca świadczenia usług jest miejsce, w którym podatnik będący usługobiorcą posiada siedzibę swojej działalności gospodarczej.

W przedmiotowej sprawie, do planowanego przez Wnioskodawcę świadczenia usług wymiany walut wskazane w art. 28b ust. 1 ustawy zastrzeżenia nie będą miały zastosowania.

Jak wskazano w opisie sprawy, Wnioskodawca planuje wykonywanie czynności wymiany walut z inną spółką należącą do Grupy z siedzibą w innym niż Polska kraju członkowskim UE, która nie posiada stałego miejsca prowadzenia działalności na terytorium Polski.

Wobec powyższego, planowane przez Wnioskodawcę świadczenie usług wymiany walut na rzecz Kontrahenta nie będzie podlegało opodatkowaniu w Polsce podatkiem od towarów i usług z uwagi na to, że Kontrahent będzie podatnikiem w rozumieniu art. 28a ustawy, a miejscem świadczenia tych usług – na podstawie art. 28b ustawy – będzie terytorium kraju, w którym usługobiorca (Kontrahent) ma siedzibę działalności gospodarczej, tj. terytorium innego niż Polska kraju członkowskiego Unii Europejskiej.

Podsumowując, czynności wymiany walut na rzecz Kontrahenta nie będą podlegały opodatkowaniu na terytorium kraju.

O sposobie rozliczania ewentualnego podatku, jego wysokości oraz o podmiocie zobowiązanym do jego rozliczenia będą przesądzały w takim przypadku przepisy kraju, w którym będzie się znajdować miejsce świadczenia usługi, tj. terytorium kraju, w którym Kontrahent ma siedzibę działalności gospodarczej. W konsekwencji skoro świadczenie usług wymiany walut na rzecz Kontrahenta nie będzie podlegało opodatkowaniu w Polsce podatkiem od towarów i usług to przepisy ustawy dotyczące zwolnienia od podatku nie znajdą zastosowania.

Tym samym stanowisko Wnioskodawcy w zakresie pytania nr 2 także jest nieprawidłowe.

Odnosząc się do powołanej przez Wnioskodawcę interpretacji indywidualnej, tutejszy organ informuje, że została ona wydana w indywidualnej sprawie i nie ma zastosowania ani konsekwencji wiążących w odniesieniu do żadnego innego zaistniałego stanu faktycznego, czy też zdarzenia przyszłego.

Należy również wskazać, że powołane w treści wniosku orzeczenia sądów administracyjnych nie mogą wpłynąć na ocenę prawidłowości przedmiotowej kwestii. Nie negując tych orzeczeń, jako cennego źródła w zakresie wskazywania kierunków wykładni norm prawa podatkowego należy stwierdzić, że są one rozstrzygnięciami wydanymi w konkretnych sprawach, osadzonych w określonych stanach faktycznych i tylko do nich się odnoszącymi, w związku z tym nie mają waloru wykładni powszechnie obowiązującej.

Interpretacja indywidualna wywołuje skutki prawnopodatkowe tylko wtedy, gdy rzeczywisty stan faktyczny sprawy będącej przedmiotem interpretacji pokrywał się będzie z opisem zdarzenia przyszłego podanym przez Wnioskodawcę w złożonym wniosku. W związku z powyższym, w przypadku zmiany któregokolwiek elementu przedstawionego we wniosku opisu sprawy, udzielona odpowiedź traci swą aktualność.

Zgodnie z art. 14na Ordynacji podatkowej, przepisów art. 14k-14n nie stosuje się, jeżeli stan faktyczny lub zdarzenie przyszłe będące przedmiotem interpretacji indywidualnej stanowi element czynności będących przedmiotem decyzji wydanej:

  1. z zastosowaniem art. 119a;
  2. w związku z wystąpieniem nadużycia prawa, o którym mowa w art. 5 ust. 5 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług.

Interpretacja dotyczy zdarzenia przyszłego przedstawionego przez Wnioskodawcę i stanu prawnego obowiązującego w dniu wydania interpretacji.

Stronie przysługuje prawo do wniesienia skargi na niniejszą interpretację przepisów prawa podatkowego z powodu jej niezgodności z prawem. Skargę wnosi się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w dwóch egzemplarzach (art. 47 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi – Dz. U. z 2017 r., poz. 1369, z późn. zm.) w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia skarżącemu rozstrzygnięcia w sprawie albo aktu, o którym mowa w art. 3 § 2 pkt 4a (art. 53 § 1 ww. ustawy).

Jednocześnie, zgodnie z art. 57a ww. ustawy, skarga na pisemną interpretację przepisów prawa podatkowego wydaną w indywidualnej sprawie, opinię zabezpieczającą i odmowę wydania opinii zabezpieczającej może być oparta wyłącznie na zarzucie naruszenia przepisów postępowania, dopuszczeniu się błędu wykładni lub niewłaściwej oceny co do zastosowania przepisu prawa materialnego. Sąd administracyjny jest związany zarzutami skargi oraz powołaną podstawą prawną.

Skargę wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie, bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania jest przedmiotem skargi (art. 54 § 1 ww. ustawy), na adres: Krajowa Informacja Skarbowa, ul. Teodora Sixta 17, 43-300 Bielsko-Biała.


doradcapodatkowy.com gdy potrzebujesz własnej indywidualnej interpretacji podatkowej.

Mechanizm kojarzenia podobnych interpretacji
Dołącz do zarejestrowanych użytkowników i korzystaj wygodnie z epodatnik.pl.   Rejestracja jest prosta, szybka i bezpłatna.

Reklama

Przejrzyj zasięgi serwisu epodatnik.pl od dnia jego uruchomienia. Zobacz profil przeciętnego użytkownika serwisu. Sprawdź szczegółowe dane naszej bazy mailingowej. Poznaj dostępne formy reklamy: display, mailing, artykuły sponsorowane, patronaty, reklama w aktywnych formularzach excel.

czytaj

O nas

epodatnik.pl to źródło aktualnej i rzetelnej informacji podatkowej. epodatnik.pl to jednak przede wszystkim źródło niezależne. Niezależne w poglądach od aparatu skarbowego, od wymiaru sprawiedliwości, od inwestorów kapitałowych, od prasowego mainstreamu.

czytaj

Regulamin

Publikacje mają charakter informacyjny. Wydawca dołoży starań, aby informacje prezentowane w serwisie były rzetelne i aktualne. Treści prezentowane w serwisie stanowią wyraz przekonań autorów publikacji, a nie źródło prawa czy urzędowo obowiązujących jego interpretacji.

czytaj