Interpretacja Dyrektora Izby Skarbowej w Łodzi
IPTPP2/443-622/14-4/PRP
z 14 listopada 2014 r.

 

Mechanizm kojarzenia podobnych interpretacji

INTERPRETACJA INDYWIDUALNA

Na podstawie art. 14b § 1 i § 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2012 r., poz. 749, z późn. zm.) oraz § 5a rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie upoważnienia do wydawania interpretacji przepisów prawa podatkowego (Dz. U. Nr 112, poz. 770, z późn. zm.) Dyrektor Izby Skarbowej w Łodzi działający w imieniu Ministra Finansów stwierdza, że stanowisko – przedstawione we wniosku z dnia 13 sierpnia 2014 r. (data wpływu 19 sierpnia 2014 r.), uzupełnionym pismem z dnia 27 października 2014 r. (data wpływu 30 października 2014 r.), o wydanie interpretacji przepisów prawa podatkowego dotyczącej podatku od towarów i usług w zakresie:

  • pytania nr 1 w części dotyczącej prawa do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego:
    • w związku z instalacją solarów na budynkach jednorodzinnych oraz budynkach plebanii i klasztorów – jest prawidłowe,
    • w związku z instalacją solarów na szkołach publicznych oraz przebudową kotłowni – jest nieprawidłowe,
  • pytania nr 2 lit. a dotyczącego prawa do obniżenia kwoty podatku należnego o podatek naliczony w zakresie usług montażu instalacji solarnych wykonanych na terenie Lidera i Gmin partnerskich – jest prawidłowe.

UZASADNIENIE

W dniu 19 sierpnia 2014 r. został złożony ww. wniosek o wydanie interpretacji indywidualnej dotyczącej podatku od towarów i usług w zakresie prawa do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego związanego z usługami montażu instalacji solarnych wykonanych na terenie Lidera i terenach Gmin partnerskich na budynkach jednorodzinnych, budynkach plebanii, budynków klasztorów, szkołach oraz z przebudową kotłowni w związku z realizacją projektu pn. …

Przedmiotowy wniosek został uzupełniony pismem z dnia 27 października 2014 r. poprzez przeformułowanie własnego stanowiska w zakresie pytania nr 2.

We wniosku przedstawiono następujący stan faktyczny/zdarzenie przyszłe.

Opis stanu faktycznego:

Miasto …(dalej: Miasto) w partnerstwie z 7 Gminami (dalej: Partner) przystąpiło do realizacji wspólnego projektu pod nazwą „…” w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa …na lata 2007-2013, Oś Priorytetowa VI: Środowisko i czysta energia, Działanie 6.2. Energia przyjazna środowisku (dalej: projekt). W dniu 27 listopada 2013 r. pomiędzy Miastem a Urzędem Marszałkowskim w …. zawarto umowę o dofinansowanie przedmiotowego projektu.

Zasadniczym celem projektu jest poprawa stanu środowiska naturalnego i ograniczenie zagrożeń ekologicznych poprzez wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych. Projekt jest realizowany w 78,38% ze środków finansowych pochodzących z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.

Miasto, przystępując do realizacji projektu, wypełnia swoje ustawowe zadania. W myśl art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2013 r., poz. 594, z późn. zm.) gminy wykonują zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, natomiast zgodnie z art. 6 ust. 1 ww. ustawy do zakresu działania gmin należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów. Zgodnie z treścią art. 7 ust. 1 pkt 1 ww. ustawy, sprawy ochrony środowiska i przyrody należą do zadań własnych gmin. Natomiast zgodnie z art. 403 ust. 2, w związku z art. 400a ust. 1 pkt 21 i pkt 22 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 r., poz. 1232 j.t.), finansowanie ochrony środowiska w zakresie przedsięwzięć związanych z ochroną powietrza i wspomagania wykorzystania lokalnych źródeł energii odnawialnej oraz wprowadzania bardziej przyjaznych dla środowiska nośników energii określony jest jako zadanie własne gmin. Z kolei, zgodnie z treścią art. 216 ust. 2 pkt 6 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 885 j.t., ze zm.), wydatki budżetów gmin mogą być przeznaczone na realizację programów finansowanych z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 ww. ustawy, tj. środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej.

Miasto z każdym z Partnerów zawarło umowę o realizacji wspólnego projektu. W myśl tej umowy, Miasto jest Liderem projektu, jego zadaniem jest reprezentowanie wszystkich Partnerów w zakresie przygotowania i realizacji projektu. Lider projektu jest podmiotem praw i obowiązków wobec Instytucji Zarządzającej Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa …i Urzędu Marszałkowskiego Województwa …związanych z jego przygotowaniem i wdrożeniem.

Na mocy umowy o dofinansowanie, środki stanowiące dofinansowanie z budżetu Unii Europejskiej zostaną przekazane zarówno na rachunek bankowy Lidera - w wysokości odpowiadającej dofinansowaniu budowy infrastruktury realizowanej w ramach projektu na terenie Lidera, jak i na rachunki bankowe poszczególnych Partnerów - w wysokości odpowiadającej zakresowi dofinansowania budowy infrastruktury realizowanej w ramach projektu na terenie poszczególnych Gmin partnerskich. Gminy założą na ten cel specjalne wyodrębnione rachunki bankowe, na które również przekazane zostaną wpłaty Właścicieli nieruchomości oraz środki własne Gmin.

W zakresie dotyczącym Lidera, projekt będzie rozliczany z wyodrębnionego rachunku założonego przez Lidera, zaś w zakresie dotyczącym Partnerów, projekt będzie rozliczany z rachunków bankowych poszczególnych Partnerów. Lider i Partnerzy zabezpieczą środki finansowe w wysokości niezbędnej na realizację projektu w zakresie dotyczącym ich terenu w postaci środków finansowych uzyskanych z dofinansowania z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, środków własnych oraz wpłat właścicieli, na których budynkach będzie wykonana usługa montażu instalacji solarnej. Każdy - Lider i Partnerzy, zobowiązani są do poniesienia ciężaru finansowego wykonania projektu na swoim terenie.

Na podstawie pełnomocnictw udzielonych przez wszystkich Partnerów uczestniczących w projekcie, Lider przeprowadził postępowania przetargowe i w imieniu własnym, i wszystkich Gmin Partnerskich podpisał umowy z wykonawcami kontraktów. Zgodnie z zasadami projektu i umową partnerską, na Lidera zostaną wystawione i przesłane przez wykonawców faktury dokumentujące dokonane wydatki związane z realizacją projektu. Wszystkie faktury dokumentujące nabycie towarów i usług związanych z realizacją przedmiotowego projektu w partnerstwie przez Lidera i wszystkich Partnerów, będą wystawiane na Lidera (Wnioskodawcę), gdyż to Lider został upoważniony przez partnerów do zawierania umów z wykonawcą usługi montażu instalacji solarnej.

Wszystkie wydatki ponoszone w trakcie realizacji projektu w partnerstwie w odniesieniu do:

  1. instalacji solarów na poszczególnych nieruchomościach, tj. na:
    • budynkach jednorodzinnych - będą wykorzystywane wyłącznie do czynności opodatkowanych,
    • budynku plebanii - będą wykorzystywane wyłącznie do czynności opodatkowanych,
    • budynku klasztornego - będą wykorzystywane wyłącznie do czynności opodatkowanych,
    • budynków użyteczności publicznej (szkoły) - będą wykorzystywane wyłącznie do czynności niepodlegających opodatkowaniu;
  2. przebudowy kotłowni w szkole - będą wykorzystywane wyłącznie do czynności niepodlegających opodatkowaniu.




W przypadku, gdy poniesione wydatki będą wykorzystywane do czynności opodatkowanych i zwolnionych bądź czynności niepodlegających opodatkowaniu Wnioskodawca będzie miał obiektywną, rzeczywistą możliwość odrębnego przyporządkowania kwot podatku naliczonego związanych z czynnościami opodatkowanymi, zwolnionymi lub niepodlegającymi opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Wnioskodawca w ten sposób skonstruował postępowania w przedmiocie udzielenia zamówienia publicznego na wykonanie usług montażu instalacji solarnych, że będzie miał możliwość przyporządkowania poszczególnych wydatków do poszczególnych kategorii czynności, w szczególności przebudowa kotłowni w szkole będzie zrealizowana na podstawie postępowania odrębnego od innych realizowanych w ramach przedmiotowego projektu. Wyodrębnienie koszów związanych z tą inwestycją nie będzie przysparzało trudności.

Planowane zakończenie projektu to rok 2015. Projekt obejmuje montaż 1000 kompletów zestawów solarnych w celu przygotowania w okresie całorocznym ciepłej wody użytkowej w indywidualnych budynkach jednorodzinnych (986 instalacji), w budynkach plebanii (6 instalacji), w budynku klasztornym (1 instalacja) oraz w budynkach użyteczności publicznej typu szkoła podstawowa, gimnazjum, liceum (7 instalacji), oraz przebudowę istniejącej w szkole kotłowni, w której energia będzie wytwarzana poprzez spalanie biomasy. Wszystkie szkoły objęte projektem są szkołami publicznymi, dla których jednostki samorządu terytorialnego są organami założycielskimi i prowadzącymi. Szkoły te nie posiadają osobowości prawnej i nie są Właścicielami nieruchomości, z którymi Lider lub Partner podpisuje umowy o uczestnictwie w projekcie.

Na terenie Lidera zostaną zamontowane instalacje solarne na 150 budynkach jednorodzinnych oraz na jednym budynku plebanii. Montaż przedmiotowych instalacji solarnych będzie wykonywany w ramach termomodernizacji budynków jednorodzinnych i budynku plebanii.

Zestawy solarne mają być zamontowane na dachu bądź elewacji budynków. Zestaw instalacji solarnej składał się będzie z: kolektor słoneczny płaski z absorberem wysoko selektywnym, zasobnik ciepła - podgrzewacz c.w.u. dwuwężownicowy + wejście na grzałkę, zestaw do podłączenia kolektorów płaskich typu harfowego, płyn do kolektorów grupa solarna 1-6 l/min., zestaw do podłączenia podwójnej grupy solarnej ze zbiornikiem do instalacji, naczynie wzbiorcze do obiegu glikolowego, regulator solarny z zabezpieczeniem antyprzepięciowym i kompletem czujników, otuliny, uchwyt dachowy, zawór mieszający na wyjściu c.w.u., zestaw podłączeniowy do pieca c.o. - rury, kształtki, zawory, pompa.

Na etapie przygotowawczym zebrano od mieszkańców zainteresowanych uczestnictwem w projekcie „Deklaracje dotyczące udziału w projekcie zakupu i instalacji kolektorów słonecznych”. Udział mieszkańca ma wyrażać się poprzez udostępnienie nieruchomości celem wykonania montażu instalacji solarnej oraz poprzez współfinansowanie całkowitego kosztu instalacji wraz z kosztem nadzoru inwestorskiego i inwentaryzacji powykonawczej. Lider i Partnerzy w celu realizacji projektu podpisali z Właścicielami nieruchomości (zgodnie z właściwością miejscową) umowy określające uprawnienia i obowiązki stron (dalej - Umowa z Właścicielem). Na mocy przedmiotowych Umów z Właścicielem, Właściciele nieruchomości udzielą Miastu (Partnerowi) i wykonawcy, który został wyłoniony w wyniku przeprowadzonego postępowania o udzielenie zamówienia publicznego, prawa dysponowania nieruchomością, w tym budynkiem, na cele budowlane w zakresie wykonania instalacji solarnej w ramach projektu.

Instalacja solarna pozostanie własnością Miasta (Partnera) przez okres trwałości projektu, tj. 5 lat licząc od dnia rzeczowego i finansowego zakończenia projektu. Po upływie tego okresu, własność instalacji solarnej zostanie przeniesiona na rzecz Właściciela nieruchomości, na której urządzenie zostało zamontowane. Przeniesienie tytułu prawnego zostanie dokonane na podstawie odrębnej umowy zawartej między Miastem (Partnerem), a przekazanie powyższych efektów będzie miało charakter częściowo odpłatny, gdyż na mocy umowy z Właścicielem, Właściciel z tego tytułu zobowiązany jest uiścić do Wnioskodawcy kwotę w wysokości 20,62% wartości usługi montażu instalacji na jego budynku. Przeniesienie własności infrastruktury na rzecz Właścicieli nieruchomości uczestniczących w projekcie nie będzie związane z poniesieniem dodatkowych kosztów przez właściciela nieruchomości.

Dodać należy, iż efekty powstałe w wyniku realizacji przedmiotowego projektu w partnerstwie, w części dotyczącej terenu Gmin partnerskich, nie będą własnością Wnioskodawcy - Lidera. Zgodnie z § 5 Umowy partnerskiej „Własność majątku uzyskanego w ramach projektu”, infrastruktura powstała w wyniku realizacji projektu stanowić będzie własność Lidera lub Partnerów, odpowiednio do lokalizacji. Wszystkie efekty powstałe w wyniku realizacji projektu na mocy umowy partnerskiej zostaną przekazane poszczególnym Partnerom (staną się ich własnością) w momencie ich wytworzenia. Na mocy umowy partnerskiej, każdy Partner współfinansuje realizację projektu poprzez zapłatę refaktur, wystawionych przez Lidera tytułem przypadającego na danego Partnera udziału w kosztach projektu (infrastruktur zrealizowanej na jego terenie), ze środków własnych oraz z wpłat zebranych od swoich Właścicieli, nieruchomości uczestniczących w projekcie i otrzymanego dofinansowania ze środków unijnych. W konsekwencji, przekazanie efektów projektu poszczególnym Partnerom będzie miało charakter odpłatny. Dodać należy, że każdy z Partnerów, który zostanie właścicielem infrastruktury, powstałej w wyniku realizacji projektu będzie zobowiązany do zapewnienia ciągłości jej utrzymania przez okres co najmniej 5 lat od daty zakończenia realizacji projektu. Każdy z Partnerów, po upływie 5 letniego okresu trwałości projektu przekaże instalacje solarne zamontowane na jej terenie na rzecz Właścicieli nieruchomości, na zasadach określonych w umowie z Właścicielem, analogicznych, jak zasady dotyczące Lidera i Właścicieli nieruchomości na jego terenie.

Podpisując umowę, Właściciel nieruchomości zobowiązał się do wpłaty w terminie do dnia 31 sierpnia 2014 r. na rzecz Miasta (Partnera) kwoty równoważnej 20,62% wartości usługi montażu instalacji solarnej, która to wartość została określona w wyniku przeprowadzonego postępowania przetargowego. Mieszkańcy uczestniczący w projekcie, którzy będą dokonywali wpłat tytułem montażu instalacji solarnych, są osobami fizycznymi nieprowadzącymi działalności gospodarczej i rolnikami ryczałtowymi. Przedmiotowy projekt jest skierowany do osób fizycznych, a nie do przedsiębiorców, natomiast montaż instalacji solarnych ma być dokonany na ich domach mieszkalnych. Z prowadzonej ewidencji i dowodów dokumentujących dokonywane wpłaty będzie jednoznacznie wynikać, jakiej konkretnie czynności dotyczy wpłata. W tytule wpłaty dokonanej przez uczestnika projektu (nie dotyczy plebanii) ma widnieć zapis „usługa montażu instalacji solarnej”.

Na mocy Umowy z Właścicielem wartość usługi montażu instalacji solarnej uwzględnia: dokumentację projektową; urządzenia i materiały użyte do montażu instalacji solarnej do podgrzewania wody użytkowej oraz wykonania usługi, a także roboty adaptacyjne i budowlane; instrukcję eksploatacji i obsługi urządzeń; szkolenie w zakresie eksploatacji i obsługi; gwarancję jakości i rękojmi za wady; serwisowanie instalacji w okresie gwarancji i rękojmi za wady; prace przygotowawcze w zakresie projektu; zarządzanie projektem. Również w przypadku zmniejszenia wysokości dofinansowania projektu przez Instytucję Zarządzającą, a także wystąpienia kosztów niekwalifikowalnych, Właściciel nieruchomości jest zobowiązany do dokonania odpowiedniej dopłaty w terminie 30 dni od otrzymania stosownego powiadomienia od Miasta (Partnera).

O wartości usługi montażu Miasto (Partner) powiadomi Właściciela nieruchomości pisemnie. W przedmiotowym piśmie zostanie wskazany rachunek bankowy Miasta (odpowiednio - Partnera), na który należy dokonać wpłat. Wpłaty dokonywane mają być za pośrednictwem banku, poczty lub spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej. Mieszkańcy zostaną poinformowani o konieczności dokładnego opisywania dowodu wpłaty. Realizacja przedmiotowej inwestycji na budynkach Właścicieli jest uzależniona od wpłat dokonywanych przez poszczególnych Właścicieli nieruchomości. Wynika to wprost z umów zawartych z Właścicielami nieruchomości przez Lidera projektu i poszczególne Gminy partnerskie. W przypadku braku zapłaty 20,62% wartości montażu instalacji solarnej, Miasto ma prawo rozwiązać umowę ze skutkiem natychmiastowym, co oznacza w szczególności brak prawa udziału Właściciela nieruchomości w projekcie. Z czynnością montażu instalacji kolektorów słonecznych, a później przekazaniem prawa własności, nie będzie wiązał się obowiązek uiszczania dodatkowych płatności na rzecz Miasta. Wnioskodawca jest czynnym podatnikiem VAT.

Opis zdarzenia przyszłego.

Wykonawcy infrastruktury solarnej, wyłonieni w drodze postępowań publicznych przeprowadzonych przez Lidera, wystawią i prześlą faktury dokumentujące dokonane wydatki związane z realizacją projektu. Wszystkie faktury dokumentujące nabycie towarów i usług związanych z realizacją przedmiotowego projektu w partnerstwie przez Lidera i wszystkich Partnerów, będą wystawiane na Lidera (Wnioskodawcę), gdyż to Lider został upoważniony przez Partnerów do zawierania umów z wykonawcą usługi montażu instalacji solarnej. Lider zamierza dokonać rozliczenia projektu, w ten sposób, że wystawi Partnerom refaktury (faktur wystawionych przez wykonawców) na kwotę kosztów usług brutto, tytułem obciążenia Partnerów kosztami realizacji przedmiotowej inwestycji na ich terenie. Partnerzy zobowiązani są na mocy umowy partnerskiej do zapłaty należności wykazanych w refakturach w terminie 7 dni od daty ich otrzymania, na wyodrębniony rachunek założony przez Lidera. Faktury wykonawców infrastruktury wystawione na Lidera zostaną uregulowane przez Lidera, co do zasady po otrzymaniu środków finansowych od Partnerów. W ten sposób każdy Partner będzie współfinansował realizację projektu poprzez zapłatę refaktur, wystawionych przez Lidera, tytułem przypadającego na danego Partnera udziału w kosztach projektu (infrastruktury zrealizowanej na jego terenie), ze środków własnych oraz z wpłat zebranych od swoich Właścicieli, nieruchomości uczestniczących w projekcie i otrzymanego dofinansowania ze środków unijnych.

W związku z powyższym opisem zadano następujące pytania.

  1. Czy Miasto będzie miało prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego wynikającego z faktur dokumentujących nabycie towarów i usług związanych z instalacją solarów na budynkach jednorodzinnych, budynkach plebanii, budynkach klasztoru, Szkołach i kotłowni czy też tylko w części dotyczącej budynków jednorodzinnych, budynków plebanii i ewentualnie budynków klasztoru?
  2. Czy prawo do odliczenia podatku VAT naliczonego z tytułu usług montażu instalacji solarnych realizowanych w ramach projektu od podatku należnego, przysługuje Liderowi projektu:
    1. w zakresie usług montażu instalacji solarnych wykonanych na terenie Lidera i Gmin partnerskich,
    2. czy też tylko w zakresie usług montażu instalacji solarnych wykonanych na terenie Lidera, a koszty usług montażu instalacji solarnych wykonanych na terenie poszczególnych Gmin partnerskich zostaną refakturowane przez Lidera na te Gminy?


Zdaniem Wnioskodawcy:

Ad. 1.

Zainteresowany będzie miał prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego wynikającego z faktur dokumentujących nabycie towarów i usług związanych z realizacją projektu tylko w części dotyczącej instalacji solarów na budynkach jednorodzinnych i budynku plebanii oraz ewentualnie budynków klasztorów.

Jak wskazał Wnioskodawca zakupy związane z wykonaniem usługi instalacji solarów na budynkach jednorodzinnych i budynku plebanii łączą się ściśle z czynnościami opodatkowanymi. Natomiast instalacja solarów na szkołach (publicznych) oraz przebudowa kotłowni nie ma związku z wykonywaniem czynności opodatkowanych i tym samym wyklucza prawo ubiegania się o odliczenie podatku naliczonego w tej części.

Zgodnie z art. 86 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług, w zakresie, w jakim towary i usługi są wykorzystywane do wykonania czynności opodatkowanych podatnikowi o którym mowa w art. 15, przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego, z zastrzeżeniem art. 114, art. 119 ust. 4, art. 120 ust. 17 i 19 oraz art. 124.

Natomiast zgodnie z art. 86 ust. 2 pkt 1 tej ustawy, kwotę podatku naliczonego stanowi suma kwot podatku wynikających z faktur otrzymanych przez podatnika z tytułu:

  • nabycia towarów i usług,
  • dokonania całości lub części zapłaty przed nabyciem towaru lub wykonaniem usługi,
  • od komitenta z tytułu dostawy towarów będącej przedmiotem umowy komisu,

-z uwzględnieniem rabatów określonych w art. 29 ust. 4.

W myśl art. 87 ust. 1 ww. ustawy o VAT, w przypadku, gdy kwota podatku naliczonego, o której mowa w art. 86 ust. 2, jest w okresie rozliczeniowym wyższa od kwoty podatku należnego, podatnik ma prawo do obniżenia o tę różnicę kwoty podatku należnego za następne okresy lub do zwrotu różnicy na rachunek bankowy.

Należy w tym miejscu podkreślić, iż możliwość odliczenia podatku naliczonego nie stanowi żadnego przywileju dla podatnika, lecz jest podstawowym i fundamentalnym uprawnieniem, wynikającym z samej konstrukcji podatku od wartości dodanej. Z orzecznictwa TSUE wynika, że prawo do odliczenia podatku naliczonego w zasadzie nie może być ograniczone ani pod względem czasu, ani pod względem zakresu przedmiotowego. TSUE zwracał uwagę, iż właśnie zasada odliczenia podatku naliczonego zapewnia uzyskanie neutralności podatku. System odliczeń podatku oznacza całkowite uwolnienie przedsiębiorcy od obciążeń z tytułu VAT zapłaconego lub należnego (do zapłaty) w prowadzonej działalności gospodarczej. Wspólny system podatku od wartości dodanej zapewnia, że jakakolwiek działalność gospodarcza, bez względu na jej cel oraz rezultat, o ile sama jest opodatkowana VAT, jest opodatkowana w sposób całkowicie neutralny. Pozwala to na zachowanie zasady potrącalności, która powinna być na gruncie ustawy o VAT rozumiana możliwie najszerzej. Oznacza to, że zawsze ma ona zastosowanie przy nabyciu towarów dokonanym z zamiarem wykorzystania ich w działalności opodatkowanej.

Z powyższych przepisów wynika, że prawo do odliczenia podatku naliczonego przysługuje tylko czynnym podatnikom podatku od towarów i usług w sytuacji, gdy dokonane zakupy mają związek z czynnościami opodatkowanymi. Warunkiem umożliwiającym podatnikowi skorzystanie z prawa do odliczenia podatku naliczonego jest niewątpliwy i bezsporny związek zakupów z wykonywanymi czynnościami opodatkowanymi. W każdym przypadku należy dokonać oceny, czy intencją określonej czynności, z którą łączą się skutki podatkowo-prawne było wykonywanie czynności opodatkowanych. Zatem, jeśli towary i usługi przy nabyciu których naliczono podatek są (mają być) wykorzystywane w całości do realizacji czynności opodatkowanej, wówczas podatnikowi przysługuje prawo do odliczenia podatku. Aby mówić o czynności opodatkowanej konieczne jest zaistnienie świadczenia (usługi) podatnika na rzecz innej osoby, a świadczenie to następuje w wyniku istniejącej umowy zobowiązaniowej. W przedmiotowej sytuacji nie mamy do czynienia z inną osobą, na rzecz której zostanie wykonane świadczenie w ramach umowy zobowiązaniowej. Szkoły objęte projektem bowiem są jednostkami organizacyjnymi samorządu terytorialnego (poszczególnych Gmin partnerskich), nie posiadają osobowości prawnej, usługi wykonane na rzecz szkół z prawnego punktu widzenia stanowią inwestycję we własnym majątku Gmin (art. 79 ust. 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty - (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm. - Przedszkola, szkoły i placówki publiczne zakładane i prowadzone przez ministrów i jednostki samorządu terytorialnego są jednostkami budżetowymi).

W tym miejscu należy podkreślić, iż w przypadku, gdy poniesione wydatki będą wykorzystywane do czynności opodatkowanych i zwolnionych bądź czynności niepodlegających opodatkowaniu, Wnioskodawca będzie miał obiektywną, rzeczywistą możliwość odrębnego przyporządkowania kwot podatku naliczonego związanych z czynnościami opodatkowanymi, zwolnionymi lub niepodlegającymi opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Wnioskodawca w ten sposób skonstruował postępowania w przedmiocie udzielenia zamówienia publicznego na wykonanie usług montażu instalacji solarnych, że będzie miał możliwość przyporządkowania poszczególnych wydatków do poszczególnych kategorii czynności, w szczególności przebudowa kotłowni w szkole będzie zrealizowana na podstawie postępowania odrębnego od innych realizowanych w ramach przedmiotowego projektu. Wyodrębnienie koszów związanych z tą inwestycją nie będzie przysparzało trudności.

Ad. 2. (ostatecznie sformułowane w piśmie z dnia 27 października 2014 r.)

Zdaniem Wnioskodawcy, przysługuje mu prawo do odliczenia podatku VAT naliczonego z tytułu usług montażu instalacji solarnych realizowanych w ramach Projektu od podatku należnego – w zakresie usług montażu instalacji solarnych wykonanych na terenie Lidera i Gmin partnerskich. Ponadto koszty usług montażu instalacji solarnych wykonanych na terenie poszczególnych Gmin partnerskich zostaną refakturowane przez Lidera na te Gminy.

Otóż w ocenie Wnioskodawcy przysługiwać mu będzie pełne prawo do odliczenia podatku VAT naliczonego z tytułu usług montażu instalacji solarnych i przebudowy kotłowni, realizowanych w ramach Projektu - od podatku należnego. Biorąc pod uwagę przedstawiony opis sprawy oraz zakres zadanych przez Wnioskodawcę pytań należy zauważyć, że ponoszone wydatki w związku z realizacją projektu „…” dotyczą instalacji zestawów solarnych na budynkach jednorodzinnych, budynkach plebanii, budynku klasztoru, budynkach szkoły oraz przebudowy kotłowni w szkole, które to budynki znajdują się na terenie Miasta …będącego Liderem projektu, jak i na terenach Gmin partnerskich.

Z przepisów ustawy o podatku od towarów i usług wynika, że prawo do odliczenia podatku naliczonego przysługuje tylko czynnym podatnikom podatku od towarów i usług w sytuacji, gdy dokonane zakupy mają związek z czynnościami opodatkowanymi. Warunkiem umożliwiającym podatnikowi skorzystanie z prawa do odliczenia podatku naliczonego jest niewątpliwy i bezsporny związek zakupów z wykonywanymi czynnościami opodatkowanymi.

Zdaniem Wnioskodawcy, wydatki, które zostaną poniesione w związku ze świadczeniem usług instalacji solarnej na wszystkich powyżej wymienionych obiektach i przebudową kotłowni są ściśle związane z wykonywaniem czynności opodatkowanych.

Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy VAT, opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlega odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.

W myśl art. 7 ust. 1 ustawy przez dostawę towarów, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel (...).

Natomiast stosownie do postanowień art. 8 ust. 1 ustawy, przez świadczenie usług, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7, w tym również:

  1. przeniesienie praw do wartości niematerialnych i prawnych, bez względu na formę, w jakiej dokonano czynności prawnej;
  2. zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji;
  3. świadczenie usług zgodnie z nakazem organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w jego imieniu lub nakazem wynikającym z mocy prawa.

Zatem pod pojęciem usługi (świadczenia) należy rozumieć każde zachowanie, na które składać się może zarówno działanie (uczynienie, wykonanie czegoś na rzecz innej osoby), jak i zaniechanie (nieczynienie bądź też tolerowanie). Przy ocenie charakteru świadczenia jako usługi należy mieć na względzie, że ustawa zalicza do grona usług każde świadczenie, które nie jest dostawą w myśl art. 7 ustawy. Zauważyć również należy, iż usługą będzie tylko takie świadczenie, w przypadku którego istnieje bezpośredni konsument, odbiorca świadczenia odnoszący korzyść o charakterze majątkowym.

W związku z powyższym czynność podlega opodatkowaniu jedynie wówczas, gdy wykonywana jest w ramach umowy zobowiązaniowej, a jedna ze stron transakcji może zostać uznana za bezpośredniego beneficjenta tej czynności. Przy czym związek pomiędzy otrzymywaną płatnością a świadczeniem na rzecz dokonującego płatności musi mieć charakter bezpośredni i na tyle wyraźny, aby można powiedzieć, że płatność następuje w zamian za to świadczenie.

Wnioskodawca podpisał z Właścicielami nieruchomości położonych na terenie miasta ...umowy na wykonanie usług montażu solarów. Każdy właściciel nieruchomości w ramach tej umowy zobowiązany jest do dokonania wpłaty w wysokości 20,62 % wartości montażu instalacji solarnej na rzecz Miasta. Lider projektu będzie zobowiązany do opodatkowania tych wpłat i odprowadzenia podatku VAT należnego. Świadczenie to będzie więc czynnością opodatkowaną podatkiem VAT. Wpłaty dokonane przez mieszkańców Miasta biorących udział w projekcie będą ujęte w prowadzonym przez Wnioskodawcę rejestrze sprzedaży.

Mamy więc tutaj spełnione przesłanki do dokonania odliczenia podatku naliczonego od podatku należnego. Wpłaty właścicieli nieruchomości położonych na terenie miasta stanowią ekwiwalent za wykonaną usługę montażu instalacji solarów. Koszty związane z wykonaniem przedmiotowej usługi pozostają w bezpośrednim związku z czynnością opodatkowaną. Odliczenia dokona czynny podatnik podatku VAT.

Ze świadczeniem usługi mamy do czynienia również w sytuacji, gdy podatnik dokonuje czynności działając we własnym imieniu, ale na rzecz osoby trzeciej. Powyższe wynika z art. 8 ust. 2a ustawy. Wówczas przyjmuje się, że dla celów podatku od towarów i usług podatnik (zleceniobiorca) sam nabył usługę od faktycznego wykonawcy, a następnie wyświadczył tę usługę zleceniodawcy. Powyższe wynika również wprost z przepisu art. 28 Dyrektywy 2006/112/WE Rady, zgodnie z którym w przypadku, gdy podatnik działając we własnym imieniu, lecz na rachunek innej osoby uczestniczy w świadczeniu usług, uznaje się, że podatnik ten nabył i wyświadczył te usługi.

Miasto będące Liderem projektu, na podstawie zawartego Porozumienia, reprezentuje wszystkich Partnerów w zakresie przygotowania, a następnie realizacji projektu. Lider upoważniony jest w szczególności do dokonywania następujących czynności:

  1. opracowania studium wykonalności projektu i przygotowania wniosku o dofinansowanie projektu;
  2. podpisanie i złożenie wniosku o dofinansowanie projektu ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa …na lata 2007-2013;
  3. podpisania umowy o dofinansowanie projektu;
  4. współpracy z uczestniczącymi we wdrażaniu projektu instytucjami;
  5. przeprowadzenia postępowań o udzielenie zamówień publicznych w zakresie realizacji projektu;
  6. podpisania umów związanych z realizacją projektu (wykonanie robót budowlano-montażowych);
  7. nadzorowanie realizacji umów i robót budowlano-montażowych, w tym dokonywania ich odbiorów;
  8. prowadzenia obsługi finansowo-księgowej projektu, w tym otwarcia oddzielnego rachunku bankowego dla projektu;
  9. prowadzenia sprawozdawczości oraz monitoringu projektu, w tym opracowania i przekazywania określonych raportów zgodnie z obowiązującymi zasadami;
  10. dysponowania środkami finansowymi dla zapewnienia płynności finansowej realizacji projektu zgodnie z prawem, w tym z umową o dofinansowanie projektu;
  11. przełożenia Instytucji Zarządzającej Regionalnego Programu Operacyjnego dowodów poniesionych wydatków i rozliczenia projektu.

Przede wszystkim zatem to Lider zawarł w wyniku publicznych postępowań przetargowych umowy z wykonawcami na realizację projektu zarówno na terenie Miasta, jak i Gmin partnerskich. Zakup usług realizowanych na terenie Gmin nastąpi więc przez Lidera. Wykonawcy wystawią faktury VAT za swe świadczenia na Miasto i ono będzie zobowiązane do ich zapłaty.

Oświadczenie woli złożone przez Lidera wobec osób trzecich w zakresie wspólnego działania w projekcie wiąże Lidera i Partnerów, którzy ponoszą odpowiedzialność proporcjonalnie do udziału własnego, zaś w przypadku podjęcia przez Zarząd Województwa …pozytywnej decyzji o dofinansowaniu projektu, odpowiadają za zobowiązania związane z realizacją tego projektu do wysokości ich udziału całkowitego.

Natomiast wobec Właścicieli nieruchomości położonych w Gminach partnerskich, podmiotem zobowiązanym do wykonania usług montażu, za które Właściciel uiści na rzecz Gminy wpłatę zaliczkową - będzie Gmina, a nie Lider Projektu (Wnioskodawca). Właściciel nieruchomości uiści 20,62% wartości usługi montażu instalacji na rzecz swojej Gminy w ramach wynagrodzenia za świadczoną na jego rzecz usługę montażu instalacji. Każda Gmina partnerska i Miasto będą pobierać owe wpłaty osobno. Realizacja przedmiotowej inwestycji na budynkach Właścicieli jest uzależniona od wpłat dokonywanych przez poszczególnych Właścicieli nieruchomości.

W związku z tym, w ocenie Wnioskodawcy będzie refakturować na poszczególne Gminy koszt usług montażu instalacji solarnych oraz koszt przebudowy kotłowni – wynikających z faktur VAT wystawionych na Lidera, zgodzie z umową partnerską – wykonanych na terenie poszczególnych Gmin partnerskich. Wnioskodawca nabywa usługi montażu w wyniku postępowania przetargowego we własnym imieniu, ale - w zakresie infrastruktury realizowanej na terenie Partnerów - na rachunek innych podmiotów (Gmin), które to podmioty z usług faktycznie skorzystają, gdyż to one są zobowiązane wobec Właścicieli nieruchomości, z którymi zawarły stosowne umowy.

Wnioskodawca jest Liderem przedmiotowego projektu w partnerstwie, a wszystkie faktury dokumentujące nabycie towarów i usług związanych z realizacją tego projektu są wystawiane na Wnioskodawcę. Wnioskodawca zamierza refakturować koszt usług wykonywanych na terenach Gmin partnerskich na poszczególne Gminy. Z kolei Partnerzy projektu zobowiązani są do zapłaty refaktur na rachunek wskazany przez Lidera. Kwoty wykazane w refakturach będą odpowiadać wartości zrealizowanych na terenie Gmin usług montażu instalacji solarnych i przebudowy kotłowni, a więc - będą odpowiadać wartości przypadającego na nich udziału w realizacji ww. projektu. Gminy będą posiadać środki finansowe na zapłatę refaktur z zebranych od Właścicieli nieruchomości, wpłat w wysokości 20,62% wartości montażu instalacji solarnych oraz uzyskanego dofinansowania ze środków unijnych.

W związku z powyższym, biorąc pod uwagę powołane przepisy prawa uznać należy, że w przedmiotowej sprawie mamy do czynienia z ekwiwalentnością świadczenia Wnioskodawcy na rzecz Partnerów projektu. Wobec powyższego, w części projektu dotyczącej montażu instalacji solarnych na budynkach jednorodzinnych, budynkach plebanii, budynku klasztoru, budynkach szkół oraz przebudowy kotłowni w szkole, znajdujących się na terenach Gmin partnerskich, Wnioskodawca działa w imieniu własnym, lecz na rachunek innych podmiotów, tj. Gmin partnerskich. Zatem ponoszone koszty związane z realizacją projektu w tej części, gdy odbiorcami są inne podmioty (Partnerzy projektu) niż podmiot obciążony (Wnioskodawca) przez świadczących usługi, Wnioskodawca zobowiązany jest przenieść na faktycznych odbiorców (Partnerów projektu). W związku z faktem, iż Partnerzy projektu zobowiązani są do świadczenia pieniężnego na rzecz Wnioskodawcy, mamy do czynienia z odpłatnymi świadczeniami usług przez Miasto na rzecz Partnerów projektu, czyli z czynnościami opodatkowanymi podatkiem od towarów i usług.

Wystawione refaktury zostaną uwzględnione w prowadzonym przez Wnioskodawcę rejestrze sprzedaży.

Zgodnie z art. 86 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług, w zakresie, w którym wykorzystywane do wykonania czynności opodatkowanych, podatnikowi, o którym mowa w art. 15, przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego, z zastrzeżeniem art. 114, art. 119 ust. 4, art. 120 ust. 17 i 19 oraz art. 124.

Natomiast zgodnie z art. 86 ust. 2 pkt 1 tej ustawy, kwotę podatku naliczonego stanowi, suma kwot podatku wynikających z faktur otrzymanych przez podatnika z tytułu:

  • nabycia towarów i usług,
  • dokonania całości lub części zapłaty przed nabyciem towaru lub wykonaniem usługi.

W myśl art. 87 ust. 1 ww. ustawy VAT, w przypadku, gdy kwota podatku naliczonego, o której mowa w art. 86 ust. 2, jest w okresie rozliczeniowym wyższa od kwoty podatku należnego podatnik ma prawo do obniżenia o tę różnicę kwoty podatku należnego za następne okresy lub do zwrotu różnicy na rachunek bankowy.

Mając powyższe na uwadze należy stwierdzić, że towary i usługi nabywane przez Wnioskodawcę na realizację projektu, w części dotyczącej montażu instalacji solarnych na budynkach jednorodzinnych, budynkach plebanii, budynku klasztoru, budynkach szkół oraz przebudowy kotłowni w szkole, znajdujących się na terenach Gmin partnerskich, będą związane z wykonywaniem przez Miasto - będące czynnym podatnikiem VAT - czynności opodatkowanych podatkiem VAT. Przesłanki, o których mowa w art. 86 ust. 1 ustawy, warunkujące prawo do obniżenia podatku należnego o podatek naliczony zostaną w opisanej sprawie spełnione. Przy czym prawo to będzie przysługiwało pod warunkiem niezaistnienia przesłanek negatywnych, wynikających z art. 88 ustawy. Tym samym w przypadku, gdy w rozliczeniu za dany okres rozliczeniowy wystąpi nadwyżka podatku naliczonego nad należnym, to Wnioskodawcy będzie przysługiwało z tego tytułu prawo do zwrotu podatku, o którym mowa w art. 87 ust. 1 ustawy.

Należy w tym miejscu podkreślić, iż możliwość odliczenia podatku naliczonego nie stanowi żadnego przywileju dla podatnika, lecz jest podstawowym i fundamentalnym uprawnieniem, wynikającym z samej konstrukcji podatku od wartości dodanej. Z orzecznictwa TSUE wynika, że prawo do odliczenia podatku naliczonego w zasadzie nie może być ograniczone ani pod względem czasu, ani pod względem zakresu przedmiotowego. TSUE zwracał uwagę, iż właśnie zasada odliczenia podatku naliczonego zapewnia uzyskanie neutralności podatku. System odliczeń podatku oznacza całkowite uwolnienie przedsiębiorcy od obciążeń z tytułu VAT zapłaconego lub należnego (do zapłaty) w prowadzonej działalności gospodarczej. Wspólny system podatku od wartości dodanej zapewnia, że jakakolwiek działalność gospodarcza, bez względu na jej cel oraz rezultat, o ile sama jest opodatkowana VAT, jest opodatkowana w sposób całkowicie neutralny. Pozwala to na zachowanie zasady potrącalności, która powinna być na gruncie ustawy o VAT rozumiana możliwie najszerzej. Oznacza to, że zawsze ma ona zastosowanie przy nabyciu towarów dokonanym z zamiarem wykorzystania ich w działalności opodatkowanej.

W prowadzonym przez Wnioskodawcę rejestrze zakupów zostanie uwzględniony podatek naliczony wynikający z faktury otrzymanej od wykonawcy z tytułu wykonania usługi montażu instalacji solarnej na terenie wszystkich gmin Partnerskich i Lidera oraz przebudowy kotłowni. Natomiast w rejestrze sprzedaży pojawi się sprzedaż i podatek należny wynikający z refaktur wystawianych poszczególnym Partnerom, z tytułu kosztów montażu instalacji solarnej i przebudowy kotłowni na ich terenie oraz kwoty wpłat mieszkańców Miasta, stanowiące ekwiwalent za usługę montażu instalacji solarnej.

W świetle obowiązującego stanu prawnego stanowisko Wnioskodawcy w sprawie oceny prawnej przedstawionego stanu faktycznego oraz zdarzenia przyszłego w zakresie:

  • pytania nr 1 w części dotyczącej prawa do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego:
    • w związku z instalacją solarów na budynkach jednorodzinnych oraz budynkach plebanii i klasztorów – jest prawidłowe,
    • w związku z instalacją solarów na szkołach publicznych oraz przebudową kotłowni – jest nieprawidłowe,
  • pytania nr 2 lit. a dotyczącego prawa do obniżenia kwoty podatku należnego o podatek naliczony w zakresie usług montażu instalacji solarnych wykonanych na terenie Lidera i Gmin partnerskich – jest prawidłowe.

Zgodnie z art. 86 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054, z późn. zm.), zwanej dalej ustawą, w zakresie, w jakim towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych, podatnikowi, o którym mowa w art. 15, przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego, z zastrzeżeniem art. 114, art. 119 ust. 4, art. 120 ust. 17 i 19 oraz art. 124.

W myśl art. 86 ust. 2 pkt 1 lit. a ustawy, kwotę podatku naliczonego stanowi suma kwot podatku wynikających z faktur otrzymanych przez podatnika z tytułu nabycia towarów i usług.

Stosownie do treści art. 87 ust. 1 ustawy, w przypadku, gdy kwota podatku naliczonego, o której mowa w art. 86 ust. 2, jest w okresie rozliczeniowym wyższa od kwoty podatku należnego, podatnik ma prawo do obniżenia o tę różnicę kwoty podatku należnego za następne okresy lub do zwrotu różnicy na rachunek bankowy.

Z powyższego wynika, że prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego przysługuje wówczas, gdy zostaną spełnione określone warunki, tzn. odliczenia tego dokonuje zarejestrowany, czynny podatnik podatku od towarów i usług oraz gdy towary i usługi, z których nabyciem podatek został naliczony, są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych. Warunkiem umożliwiającym podatnikowi skorzystanie z prawa do odliczenia podatku naliczonego jest związek zakupów z wykonywanymi czynnościami opodatkowanymi.

Przedstawiona powyżej zasada wyklucza zatem możliwość dokonania obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego związanego z usługami i towarami, które nie są w ogóle wykorzystywane do czynności opodatkowanych, czyli w przypadku ich wykorzystywania do czynności zwolnionych od podatku VAT oraz niepodlegających temu podatkowi.

Na mocy art. 15 ust. 1 ustawy, podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, o której mowa w ust. 2, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności.

Pod pojęciem działalności gospodarczej, na podstawie art. 15 ust. 2 ustawy, rozumie się wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody. Działalność gospodarcza obejmuje w szczególności czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych.

Stosownie do art. 15 ust. 6 ustawy, nie uznaje się za podatnika organów władzy publicznej oraz urzędów obsługujących te organy w zakresie realizowanych zadań nałożonych odrębnymi przepisami prawa, dla realizacji których zostały one powołane, z wyłączeniem czynności wykonywanych na podstawie umów cywilnoprawnych.

Powyższy zapis jest odzwierciedleniem art. 13 Dyrektywy 2006/112/WE Rady z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz. Urz. UE L Nr 347 z 11.12.2006 s. 1, z późn. zm.), zgodnie z którym krajowe, regionalne i lokalne organy władzy oraz inne podmioty prawa publicznego nie są uważane za podatników w związku z działalnością, którą podejmują lub transakcjami, których dokonują jako organy władzy publicznej, nawet jeśli pobierają należności, opłaty, składki lub płatności w związku z takimi działaniami lub transakcjami.

Jednakże, w świetle unormowań prawa wspólnotowego w przypadku, gdy organy władzy publicznej bądź urzędy obsługujące te organy podejmują takie działania lub dokonują takich transakcji, są uważane za podatników w odniesieniu do tych działań, lub transakcji, gdyby wykluczenie ich z kategorii podatników prowadziło do znaczących zakłóceń konkurencji.

Z przedstawionego opisu sprawy wynika, że Wnioskodawca, będący czynnym podatnikiem podatku od towarów i usług, w partnerstwie z 7 Gminami (dalej: Partner) przystąpił do realizacji wspólnego projektu pod nazwą „…” w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa …na lata 2007-2013 Oś Priorytetowa VI: Środowisko i czysta energia, Działanie 6.2. Energia przyjazna środowisku (dalej: projekt). W dniu 27 listopada 2013 r. Miasto zawarło z Urzędem Marszałkowskim w … umowę o dofinansowanie przedmiotowego projektu. Zasadniczym celem projektu jest poprawa stanu środowiska naturalnego i ograniczenie zagrożeń ekologicznych poprzez wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych. Projekt jest realizowany w 78,38% ze środków finansowych pochodzących z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.

Jak wskazał Wnioskodawca, przystępując do realizacji projektu, wypełnia swoje ustawowe zadania. Zgodnie z treścią art. 7 ust. 1 pkt 1 ww. ustawy o samorządzie gminnym. Miasto z każdym z Partnerów zawarło umowę o realizacji wspólnego projektu. W myśl tej umowy, Miasto jest liderem projektu, jego zadaniem jest reprezentowanie wszystkich Partnerów w zakresie przygotowania i realizacji projektu. Lider projektu jest podmiotem praw i obowiązków wobec Instytucji Zarządzającej Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa …i Urzędu Marszałkowskiego Województwa …związanych z jego przygotowaniem i wdrożeniem.

Na mocy umowy o dofinansowanie, środki stanowiące dofinansowanie z budżetu Unii Europejskiej zostaną przekazane zarówno na rachunek bankowy Lidera - w wysokości odpowiadającej dofinansowaniu budowy infrastruktury realizowanej w ramach projektu na terenie Lidera, jak i na rachunki bankowe poszczególnych Partnerów - w wysokości odpowiadającej zakresowi dofinansowania budowy infrastruktury realizowanej w ramach projektu na terenie poszczególnych Gmin partnerskich. Gminy założą na ten cel specjalne wyodrębnione rachunki bankowe, na które również przekazane zostaną wpłaty Właścicieli nieruchomości oraz środki własne Gmin.

W zakresie dotyczącym Lidera, projekt będzie rozliczany z wyodrębnionego rachunku założonego przez Lidera, zaś w zakresie dotyczącym Partnerów, projekt będzie rozliczany z rachunków bankowych poszczególnych Partnerów. Lider i Partnerzy zabezpieczą środki finansowe w wysokości niezbędnej na realizację projektu w zakresie dotyczącym ich terenu w postać, środków finansowych uzyskanych z dofinansowania z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, środków własnych oraz wpłat właścicieli, na których budynkach będzie wykonana usługa montażu instalacji solarnej. Każdy - Lider i Partnerzy, zobowiązani są do poniesienia ciężaru finansowego wykonania projektu na swoim terenie.

Jak wskazał Wnioskodawca, na Lidera zostaną wystawione i przesłane przez wykonawców faktury dokumentujące dokonane wydatki związane z realizacją projektu. Wszystkie faktury dokumentujące nabycie towarów i usług związanych z realizacją przedmiotowego projektu będą wystawiane na Wnioskodawcę. Wszystkie wydatki ponoszone w trakcie realizacji projektu w partnerstwie w odniesieniu do:

  1. instalacji solarów na poszczególnych nieruchomościach, tj. na:
    • budynkach jednorodzinnych - będą wykorzystywane wyłącznie do czynności opodatkowanych,
    • budynku plebanii - będą wykorzystywane wyłącznie do czynności opodatkowanych,
    • budynku klasztornego - będą wykorzystywane wyłącznie do czynności opodatkowanych
    • budynków użyteczności publicznej (szkoły) - będą wykorzystywane wyłącznie do czynności niepodlegających opodatkowaniu;
  2. przebudowy kotłowni w szkole - będą wykorzystywane wyłącznie do czynności niepodlegających opodatkowaniu.




Wnioskodawca zaznaczył, że poniesione wydatki będą wykorzystywane do czynności opodatkowanych i zwolnionych, bądź czynności niepodlegających opodatkowaniu, i będzie miał obiektywną, rzeczywistą możliwość odrębnego przyporządkowania kwot podatku naliczonego związanych z czynnościami opodatkowanymi zwolnionymi lub niepodlegającymi opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Wnioskodawca w ten sposób skonstruował postępowania w przedmiocie udzielenia zamówienia publicznego na wykonanie usług montażu instalacji solarnych, że będzie miał możliwość przyporządkowania poszczególnych wydatków do poszczególnych kategorii czynności, w szczególności przebudowa kotłowni w szkole będzie zrealizowana na podstawie postępowania odrębnego od innych realizowanych w ramach przedmiotowego projektu

Miasto zaznaczyło w przedmiotowym wniosku, że projekt obejmuje montaż 1000 kompletów zestawów solarnych w celu przygotowania w okresie całorocznym ciepłej wody użytkowej w indywidualnych budynkach jednorodzinnych (986 instalacji), w budynkach plebanii (6 instalacji), w budynku klasztornym (1 instalacja) oraz w budynkach użyteczności publicznej typu szkoła podstawowa, gimnazjum, liceum (7 instalacji), oraz przebudowę istniejącej w szkole kotłowni, w której energia będzie wytwarzana poprzez spalanie biomasy. Wszystkie szkoły objęte projektem są szkołami publicznymi, dla których jednostki samorządu terytorialnego są organami założycielskimi i prowadzącymi. Szkoły te nie posiadają osobowości prawnej i nie są Właścicielami nieruchomości, z którymi Lider lub Partner podpisuje umowy o uczestnictwie w projekcie.

Na terenie Lidera zostaną zamontowane instalacje solarne na 150 budynkach jednorodzinnych oraz na jednym budynku plebanii. Montaż przedmiotowych instalacji solarnych będzie wykonywany w ramach termomodernizacji budynków jednorodzinnych i budynku plebanii. Miasto wskazało, że zestawy solarne mają być zamontowane na dachu bądź elewacji budynków. Udział mieszkańca ma wyrażać się poprzez udostępnienie nieruchomości celem wykonania montażu instalacji solarnej oraz poprzez współfinansowanie całkowitego kosztu instalacji wraz z kosztem nadzoru inwestorskiego i inwentaryzacji powykonawczej Lider i Partnerzy w celu realizacji projektu podpisali z Właścicielami nieruchomości (zgodnie z właściwością miejscową) umowy określające uprawnienia i obowiązki stron (dalej - Umowa z Właścicielem). Na mocy przedmiotowych Umów z Właścicielem, Właściciele nieruchomości udzielą Miastu (Partnerowi) i wykonawcy, który został wyłoniony w wyniku przeprowadzonego postępowania o udzielenie zamówienia publicznego, prawa dysponowania nieruchomością w tym budynkiem, na cele budowlane w zakresie wykonania instalacji solarnej w ramach projektu.

Instalacja solarna pozostanie własnością Miasta (Partnera) przez okres trwałości projektu, tj. 5 lat licząc od dnia rzeczowego i finansowego zakończenia projektu. Po upływie tego okresu, własność instalacji solarnej zostanie przeniesiona na rzecz Właściciela nieruchomości, na której urządzenie zostało zamontowane. Przeniesienie tytułu prawnego zostanie dokonane na podstawie odrębnej umowy zawartej między Miastem, a przekazanie powyższych efektów będzie miało charakter częściowo odpłatny, gdyż na mocy umowy z Właścicielem, zobowiązał się on do uiszczenia na jego rzecz kwotę w wysokości 20,62% wartości usługi montażu instalacji na jego budynku. Przeniesienie własności infrastruktury na rzecz Właścicieli nieruchomości uczestniczących w projekcie nie będzie związane z poniesieniem dodatkowych kosztów przez właściciela nieruchomości.

Wnioskodawca zaznacza jednocześnie, że efekty powstałe w wyniku realizacji przedmiotowego projektu w partnerstwie, w części dotyczącej terenu Gmin partnerskich, nie będą jego własnością, a wszystkie efekty powstałe w wyniku realizacji projektu na mocy umowy partnerskiej zostaną przekazane poszczególnym Partnerom (staną się ich własnością) w momencie ich wytworzenia. Na mocy umowy partnerskiej, każdy Partner współfinansuje realizację projektu poprzez zapłatę refaktur, wystawionych przez Lidera tytułem przypadającego na danego Partnera udziału w kosztach projektu (infrastruktur zrealizowanej na jego terenie), ze środków własnych oraz z wpłat zebranych od swoich Właściciel, nieruchomości uczestniczących w projekcie i otrzymanego dofinansowania ze środków unijnych. W konsekwencji, przekazanie efektów projektu poszczególnym Partnerom będzie miało charakter odpłatny. Dodać należy, że każdy z Partnerów, który zostanie właścicielem infrastruktury, powstałej w wyniku realizacji projektu będzie zobowiązany do zapewnienia ciągłości jej utrzymania przez okres co najmniej 5 lat od daty zakończenia realizacji projektu. Każdy z Partnerów, po upływie 5 letniego okresu trwałości projektu przekaże instalacje solarne zamontowane na jej terenie na rzecz Właścicieli nieruchomości, na zasadach określonych w umowie z Właścicielem, analogicznych, jak zasady

Lider zamierza dokonać rozliczenia projektu, w ten sposób, że wystawi Partnerom refaktury (faktur wystawionych przez wykonawców) na kwotę kosztów usług brutto, tytułem obciążenia partnerów kosztami realizacji przedmiotowej inwestycji na ich terenie. Partnerzy zobowiązani są na mocy umowy partnerskiej do zapłaty należności wykazanych w refakturach w terminie 7 dni od daty ich otrzymania, na wyodrębniony rachunek założony przez Lidera. Faktury wykonawców infrastruktury wystawione na Lidera zostaną uregulowane przez Lidera, co do zasady po otrzymaniu środków finansowych od Partnerów. W ten sposób każdy Partner będzie współfinansował realizację projektu poprzez zapłatę refaktur, wystawionych przez Lidera, tytułem przypadającego na danego Partnera udziału w kosztach projektu (infrastruktury zrealizowanej na jego terenie), ze środków własnych oraz z wpłat zebranych od swoich Właściciel, nieruchomości uczestniczących w projekcie i otrzymanego dofinansowania ze środków unijnych.

Biorąc pod uwagę przedstawiony opis sprawy oraz zakres zadanych przez Wnioskodawcę pytań, należy zauważyć, że ponoszone przez Miasto wydatki w związku z realizacją projektu „…” dotyczą instalacji zestawów solarnych na budynkach jednorodzinnych, budynkach plebanii, budynku klasztoru, budynkach szkoły oraz przebudowy kotłowni w szkole.

Odnośnie prawa do odliczenia podatku naliczonego związanego z wydatkami na realizację projektu, w części dotyczącej montażu instalacji solarnych na budynkach jednorodzinnych (150 szt.) i budynku plebanii (1 szt.), znajdujących się na terenie Wnioskodawcy, spełnione są/będą przesłanki, o których mowa w art. 86 ust. 1 ustawy, warunkujące prawo do obniżenia podatku należnego o podatek naliczony, ponieważ – jak wynika z okoliczności sprawy – wydatki ponoszone na montaż instalacji solarnych na ww. budynkach wykorzystywane będą przez Wnioskodawcę do czynności opodatkowanych podatkiem od towarów i usług oraz Zainteresowany jest czynnym podatnikiem podatku VAT. Prawo to będzie przysługiwało pod warunkiem niezaistnienia przesłanek negatywnych, o których mowa w art. 88 ustawy. Tym samym w przypadku, gdy w rozliczeniu za dany okres rozliczeniowy wystąpi nadwyżka podatku naliczonego nad należnym, to Wnioskodawcy przysługuje/będzie przysługiwało z tego tytułu prawo do zwrotu podatku, o którym mowa w art. 87 ust. 1 ustawy.

Z kolei w przypadku prawa do odliczenia podatku naliczonego związanego z wydatkami na realizację projektu, w części dotyczącej montażu instalacji solarnych na budynkach jednorodzinnych, budynkach plebanii, budynku klasztoru, budynkach szkół oraz przebudowy kotłowni w szkole, znajdujących się na terenach Gmin partnerskich, wskazać należy, że zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlega odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.

W myśl art. 7 ust. 1 ustawy przez dostawę towarów, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel (…).

Natomiast stosownie do postanowień art. 8 ust. 1 ustawy, przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7, w tym również:

  1. przeniesienie praw do wartości niematerialnych i prawnych, bez względu na formę, w jakiej dokonano czynności prawnej;
  2. zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji;
  3. świadczenie usług zgodnie z nakazem organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w jego imieniu lub nakazem wynikającym z mocy prawa.

Zatem pod pojęciem usługi (świadczenia) należy rozumieć każde zachowanie, na które składać się może zarówno działanie (uczynienie, wykonanie czegoś na rzecz innej osoby), jak i zaniechanie (nieczynienie bądź też tolerowanie). Przy ocenie charakteru świadczenia jako usługi należy mieć na względzie, że ustawa zalicza do grona usług każde świadczenie, które nie jest dostawą w myśl art. 7 ustawy. Zauważyć również należy, iż usługą będzie tylko takie świadczenie, w przypadku którego istnieje bezpośredni konsument, odbiorca świadczenia odnoszący korzyść o charakterze majątkowym.

W związku z powyższym czynność podlega opodatkowaniu jedynie wówczas, gdy wykonywana jest w ramach umowy zobowiązaniowej, a jedna ze stron transakcji może zostać uznana za bezpośredniego beneficjenta tej czynności. Przy czym związek pomiędzy otrzymywaną płatnością a świadczeniem na rzecz dokonującego płatności musi mieć charakter bezpośredni i na tyle wyraźny, aby można powiedzieć, że płatność następuje w zamian za to świadczenie.

Zgodnie z art. 8 ust. 2 ustawy, za odpłatne świadczenie usług uznaje się również:

  1. użycie towarów stanowiących część przedsiębiorstwa podatnika do celów innych niż działalność gospodarcza podatnika, w tym w szczególności do celów osobistych podatnika lub jego pracowników, w tym byłych pracowników, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych, członków stowarzyszenia, jeżeli podatnikowi przysługiwało, w całości lub w części, prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego z tytułu nabycia, importu lub wytworzenia tych towarów lub ich części składowych;
  2. nieodpłatne świadczenie usług na cele osobiste podatnika lub jego pracowników, w tym byłych pracowników, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych, członków stowarzyszenia, oraz wszelkie inne nieodpłatne świadczenie usług do celów innych niż działalność gospodarcza podatnika.

Ze świadczeniem usługi mamy do czynienia również w sytuacji, gdy podatnik dokonuje czynności działając we własnym imieniu, ale na rzecz osoby trzeciej. Powyższe wynika z art. 8 ust. 2a ustawy. Wówczas przyjmuje się, że dla celów podatku od towarów i usług podatnik (zleceniobiorca) sam nabył usługę od faktycznego wykonawcy, a następnie wyświadczył tę usługę zleceniodawcy. Powyższe wynika również wprost z przepisu art. 28 Dyrektywy 2006/112/WE Rady, zgodnie z którym w przypadku, gdy podatnik działając we własnym imieniu, lecz na rachunek innej osoby, uczestniczy w świadczeniu usług, uznaje się, że podatnik ten nabył i wyświadczył te usługi.

Z okoliczności sprawy wynika, że Wnioskodawca jest Liderem przedmiotowego projektu w partnerstwie a wszystkie faktury dokumentujące nabycie towarów i usług związanych z realizacją tego projektu są wystawiane na Wnioskodawcę. Lider zamierza dokonać rozliczenia projektu, w ten sposób, że wystawi Partnerom refaktury (faktur wystawionych przez wykonawców) na kwotę kosztów usług brutto, tytułem obciążenia Partnerów kosztami realizacji przedmiotowej inwestycji na ich terenie. Partnerzy zobowiązani są na mocy umowy partnerskiej do zapłaty należności wykazanych w refakturach w terminie 7 dni od daty ich otrzymania, na wyodrębniony rachunek założony przez Lidera. Faktury wykonawców infrastruktury wystawione na Lidera zostaną uregulowane przez Lidera, co do zasady po otrzymaniu środków finansowych od Partnerów. W ten sposób każdy Partner będzie współfinansował realizację projektu poprzez zapłatę refaktur, wystawionych przez Lidera, tytułem przypadającego na danego Partnera udziału w kosztach projektu (infrastruktury zrealizowanej na jego terenie), ze środków własnych oraz z wpłat zebranych od swoich Właścicieli, nieruchomości uczestniczących w projekcie i otrzymanego dofinansowania ze środków unijnych.

W związku z powyższym, biorąc pod uwagę powołane przepisy prawa uznać należy, że w przedmiotowej sprawie mamy do czynienia z ekwiwalentnością świadczenia Wnioskodawcy – Miasta …na rzecz Partnerów projektu. Wobec powyższego, w części projektu dotyczącej montażu instalacji solarnych na budynkach jednorodzinnych, budynkach plebanii, budynku klasztoru, budynkach szkół oraz przebudowy kotłowni w szkole, znajdujących się na terenach Gmin partnerskich, Wnioskodawca działa w imieniu własnym lecz na rachunek innych podmiotów, tj. Gmin partnerskich. Zatem ponoszone koszty związane z realizacją projektu w tej części, gdy odbiorcami są inne podmioty (Partnerzy projektu) niż podmiot obciążony (Wnioskodawca) przez świadczących usługi, Zainteresowany zobowiązany jest przenieść na faktycznych odbiorców (Partnerów projektu). W związku z faktem, iż Partnerzy projektu zobowiązani są do świadczenia pieniężnego na rzecz Wnioskodawcy, mamy do czynienia z odpłatnymi świadczeniami usług przez Miasto na rzecz Partnerów projektu, czyli z czynnościami opodatkowanymi podatkiem od towarów i usług.

Mając powyższe na uwadze należy stwierdzić, że towary i usługi nabywane przez Wnioskodawcę na realizację projektu, w części dotyczącej montażu instalacji solarnych na budynkach jednorodzinnych, budynkach plebanii, budynku klasztoru, budynkach szkół oraz przebudowy kotłowni w szkole, znajdujących się na terenach Gmin partnerskich, będą związane z wykonywaniem przez Miasto – będące czynnym podatnikiem VAT – czynności opodatkowanych podatkiem VAT. Zatem i w tym przypadku spełnione będą przesłanki, o których mowa w art. 86 ust. 1 ustawy, warunkujące prawo do obniżenia podatku należnego o podatek naliczony. Przy czym prawo to przysługuje/będzie przysługiwało pod warunkiem niezaistnienia przesłanek negatywnych, wynikających z art. 88 ustawy. Tym samym w przypadku, gdy w rozliczeniu za dany okres rozliczeniowy wystąpi nadwyżka podatku naliczonego nad należnym, to Wnioskodawcy będzie przysługiwało z tego tytułu prawo do zwrotu podatku, o którym mowa w art. 87 ust. 1 ustawy.

Wobec powyższego oceniając stanowisko Wnioskodawcy w zakresie pytania nr 1 w części dotyczącej prawa do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego w związku z instalacją solarów na budynkach jednorodzinnych oraz budynkach plebanii i klasztorów należało uznać je za prawidłowe, natomiast w zakresie prawa do odliczenia podatku naliczonego w związku z instalacją solarów na szkołach publicznych oraz przebudową kotłowni – za nieprawidłowe.

Z kolei stanowisko w zakresie pytania nr 2 lit. a dotyczącego prawa do obniżenia kwoty podatku należnego o podatek naliczony w zakresie usług montażu instalacji solarnych wykonanych na terenie Lidera i Gmin partnerskich tut. Organ uznał za prawidłowe. Przy czym w związku z uznaniem za prawidłowe stanowiska Wnioskodawcy w zakresie pytania nr 2 lit. a, odpowiedź na pytanie nr 2 lit. b staje się bezprzedmiotowa.

Interpretacja dotyczy zaistniałego stanu faktycznego przedstawionego przez Wnioskodawcę i stanu prawnego obowiązującego w dacie zaistnienia zdarzenia w przedstawionym stanie faktycznym, a w przypadku interpretacji dotyczącej zdarzenia przyszłego – stanu prawnego obowiązującego w dniu wydania interpretacji.

Jednocześnie zauważa się, że stosownie do art. 14b § 1 Ordynacji podatkowej, minister właściwy do spraw finansów publicznych na wniosek zainteresowanego, wydaje w jego indywidualnej sprawie, interpretację przepisów prawa podatkowego (interpretację indywidualną). W przedmiotowej sprawie powyższa interpretacja nie wywiera zatem skutków prawnych dla pozostałych Gmin partnerskich.

Zaznacza się także, że zgodnie z art. 14b § 3 ustawy Ordynacja podatkowa, składający wniosek o wydanie interpretacji indywidualnej obowiązany jest do wyczerpującego przedstawienia zaistniałego stanu faktycznego albo zdarzenia przyszłego. Organ jest ściśle związany przedstawionym we wniosku stanem faktycznym (opisem zdarzenia przyszłego). Zainteresowany ponosi ryzyko związane z ewentualnym błędnym lub nieprecyzyjnym przedstawieniem we wniosku opisu stanu faktycznego (zdarzenia przyszłego). Interpretacja indywidualna wywołuje skutki prawnopodatkowe tylko wtedy, o ile rzeczywisty stan faktyczny sprawy będącej przedmiotem interpretacji pokrywał się będzie ze stanem faktycznym (opisem zdarzenia przyszłego) podanym przez Wnioskodawcę w złożonym wniosku. W związku z powyższym, w przypadku zmiany któregokolwiek elementu przedstawionego we wniosku opisu sprawy, udzielona odpowiedź traci swą aktualność.

Stronie przysługuje prawo do wniesienia skargi na niniejszą interpretację przepisów prawa podatkowego z powodu jej niezgodności z prawem. Skargę wnosi się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, po uprzednim wezwaniu na piśmie organu, który wydał interpretację – w terminie 14 dni od dnia, w którym skarżący dowiedział się lub mógł się dowiedzieć o jej wydaniu – do usunięcia naruszenia prawa (art. 52 § 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi – Dz. U. z 2012 r., poz. 270, z późn. zm.). Skargę do WSA wnosi się (w dwóch egzemplarzach – art. 47 ww. ustawy) w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia odpowiedzi organu na wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, a jeżeli organ nie udzielił odpowiedzi na wezwanie, w terminie sześćdziesięciu dni od dnia wniesienia tego wezwania (art. 53 § 2 ww. ustawy).

Skargę wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie lub bezczynność są przedmiotem skargi (art. 54 § 1 ww. ustawy), na adres: Izba Skarbowa w Łodzi Biuro Krajowej Informacji Podatkowej w Piotrkowie Trybunalskim, ul. Wronia 65, 97-300 Piotrków Trybunalski.


doradcapodatkowy.com gdy potrzebujesz własnej indywidualnej interpretacji podatkowej.

Mechanizm kojarzenia podobnych interpretacji
Dołącz do zarejestrowanych użytkowników i korzystaj wygodnie z epodatnik.pl.   Rejestracja jest prosta, szybka i bezpłatna.

Reklama

Przejrzyj zasięgi serwisu epodatnik.pl od dnia jego uruchomienia. Zobacz profil przeciętnego użytkownika serwisu. Sprawdź szczegółowe dane naszej bazy mailingowej. Poznaj dostępne formy reklamy: display, mailing, artykuły sponsorowane, patronaty, reklama w aktywnych formularzach excel.

czytaj

O nas

epodatnik.pl to źródło aktualnej i rzetelnej informacji podatkowej. epodatnik.pl to jednak przede wszystkim źródło niezależne. Niezależne w poglądach od aparatu skarbowego, od wymiaru sprawiedliwości, od inwestorów kapitałowych, od prasowego mainstreamu.

czytaj

Regulamin

Publikacje mają charakter informacyjny. Wydawca dołoży starań, aby informacje prezentowane w serwisie były rzetelne i aktualne. Treści prezentowane w serwisie stanowią wyraz przekonań autorów publikacji, a nie źródło prawa czy urzędowo obowiązujących jego interpretacji.

czytaj