Interpretacja Dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu
3063-ILPB2.4510.33.2017.1.ŁM
z 27 lutego 2017 r.

 

Mechanizm kojarzenia podobnych interpretacji

INTERPRETACJA INDYWIDUALNA

Na podstawie art. 14b § 1 i § 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz. U. z 2017 r., poz. 201) oraz § 4 pkt 3 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 22 kwietnia 2015 r. w sprawie upoważnienia do wydawania interpretacji przepisów prawa podatkowego (Dz. U. z 2015 r., poz. 643) Dyrektor Izby Skarbowej w Poznaniu działający w imieniu Ministra Rozwoju i Finansów stwierdza, że stanowisko Spółki Akcyjnej, reprezentowanej przez pełnomocnika, przedstawione we wniosku z 13 grudnia 2016 r. (data wpływu 15 grudnia 2016 r.) o wydanie interpretacji przepisów prawa podatkowego dotyczącej podatku dochodowego od osób prawnych w zakresie ustalenia czy w przypadku pracowników uczestniczących w pracach badawczo-rozwojowych i nieprzeznaczający na realizację takiej działalności 100% swojego czasu pracy kosztem kwalifikowanym będzie cała kwota wydatków na wynagrodzenia (pytanie oznaczone we wniosku nr 5) − jest nieprawidłowe.

UZASADNIENIE

W dniu 15 grudnia 2016 r. został złożony ww. wniosek – uzupełniony pismem z 23 lutego 2017 r. − o wydanie interpretacji indywidualnej dotyczącej podatku dochodowego od osób prawnych w zakresie:

  • ustalenia jakich pracowników należy uznać „za zatrudnionych w celu realizacji działalności badawczo-rozwojowej” w rozumieniu art. 18d ust. 2 pkt 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (pytanie oznaczone we wniosku nr 1),
  • określenia, czy pracowników Działu Adaptacji Rynkowych uczestniczących w pracach badawczo-rozwojowych, zajmujących stanowiska oznaczone w opisie zdarzenia przyszłego numerami 1-16, można uznać za zatrudnionych w celu realizacji działalności badawczo-rozwojowej w rozumieniu art. 18d ust. 2 pkt 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (pytanie oznaczone we wniosku nr 2),
  • określenia, czy pracowników Działu Rozwoju Autobusów uczestniczących w pracach badawczo-rozwojowych, zajmujących stanowiska oznaczone w opisie zdarzenia przyszłego numerami 17-36, można uznać za zatrudnionych w celu realizacji działalności badawczo-rozwojowej w rozumieniu art. 18d ust. 2 pkt 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (pytanie oznaczone we wniosku nr 3),
  • określenia, czy pracowników Działu Rozwoju Pojazdów Szynowych uczestniczących w pracach badawczo-rozwojowych, zajmujących stanowiska oznaczone w opisie zdarzenia przyszłego numerami 37-51, można uznać za zatrudnionych w celu realizacji działalności badawczo-rozwojowej w rozumieniu art. 18d ust. 2 pkt 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (pytanie oznaczone we wniosku nr 4),
  • ustalenia czy w przypadku pracowników uczestniczących w pracach badawczo-rozwojowych i nieprzeznaczający na realizację takiej działalności 100% swojego czasu pracy kosztem kwalifikowanym będzie cała kwota wydatków na wynagrodzenia (pytanie oznaczone we wniosku nr 5).

We wniosku przedstawiono następujący opis zdarzeń przyszłych.

Wnioskodawca jest czołowym w Europie producentem pojazdów komunikacji miejskiej (m.in. autobusów miejskich, międzymiastowych i specjalnych oraz trolejbusów i tramwajów). W ramach wyodrębnionych w strukturze organizacyjnej działów: (i) Dział Rozwoju Autobusów, (ii) Dział Adaptacji Rynkowych oraz (iii) Dział ds. Pojazdów Szynowych (dalej łącznie: „Działy”), Wnioskodawca prowadzi prace polegające na samodzielnym opracowywaniu i rozwijaniu innowacyjnych rozwiązań dotyczących oferowanych pojazdów komunikacji miejskiej. Celem prac prowadzonych przez Wnioskodawcę jest wspieranie rozwoju produktów oferowanych klientom na globalnym rynku pojazdów komunikacji miejskiej, poprzez opracowywanie i rozwijanie rozwiązań w zakresie m.in. alternatywnych źródeł napędu w produkowanych pojazdach (np. napęd czysto elektryczny, napęd hybrydowy, napęd biogazem, pobieranie energii z superkondensatorów na dachu tramwaju), redukcji emisji spalin, obniżenia poziomu drgań i hałasu, bezpieczeństwa pojazdów, ergonomii przestrzennej i walorów użytkowych pojazdów.

Spektrum tych prac obejmuje: (i) w ramach Działu Rozwoju Autobusów oraz Działu Adaptacji Rynkowych m.in. opracowanie koncepcji produktu wraz z planem prac projektowych, identyfikację i ocenę ryzyka, realizację poszczególnych zadań z planu prac projektowych, budowę prototypową (modyfikacje), testy, odbiory techniczne, analizy, (ii) w ramach Działu Rozwoju Pojazdów Szynowych m.in. planowanie rozwoju produktu, koncepcję projektu rozwojowego, realizację projektu, analizę realizacji projektu. Prace prowadzone przez Wnioskodawcę kończą się zatwierdzeniem nowego projektu poprzez uzyskanie świadectwa homologacji. W ten sposób opracowanych zostało wiele nowoczesnych pojazdów wyposażonych w technologię najnowszej generacji m.in. seryjnie produkowane autobusy z napędem bateryjnym, hybrydowym, autobusy napędzane gazem ziemnym CNG czy biogazem, autobusy niskopodłogowe, autobusy niskowejściowe, nowoczesne jednowagonowe niskopodłogowe tramwaje.

Wnioskodawca realizuje własne prace w oparciu o strukturę złożoną z Działów (Dział Rozwoju Autobusów, Dział Adaptacji Rynkowych oraz Dział Rozwoju Pojazdów Szynowych), z których każdy jest dodatkowo podzielony na pod-działy odpowiedzialne za realizację poszczególnych zadań. Dział Rozwoju Autobusów składa się z Działu Systemów Autobusowych, Działu Konstrukcji Autobusowych, Działu Zaawansowanych Technologii, Działu Zarządzania Projektami, Działu Rozwoju Produktu, Działu Homologacji i Testów, Działu Prototypowni. Dział Adaptacji Rynkowych składa się z kolei z Działu Adaptacji Elektryki, Działu Adaptacji Mechaniki oraz Działu Dokumentacji i Norm (Dział Dokumentacji i Norm składa się natomiast z Działu Dokumentacji oraz Działu Norm i Standaryzacji). Dział Rozwoju Pojazdów Szynowych składa się z Działu Konstrukcji Pojazdów Szynowych, Działu Homologacji, Działu RAM/LCC i IWS, Działu Konstrukcji Mechanicznej, Zespołu ds. Konstrukcji Stalowych, Zespołu ds. Układów Biegowych, Zespołu ds. Zabudowy Pojazdu, Zespołu ds. Inżynierskiego Wsparcia Sprzedaży PSZ, Zespołu ds. Wyposażenia Pojazdu, Zespołu Systemów Elektrycznych, Zespołu Sterowania i Instalacji Elektrycznych.

Prace polegające na samodzielnym opracowywaniu i rozwijaniu innowacyjnych rozwiązań dotyczących oferowanych autobusów i trolejbusów prowadzone są przez Dział Rozwoju Autobusów oraz Dział Adaptacji Rynkowych. Prace prowadzone przez Dział Rozwoju Autobusów ukierunkowane są na rozwój nowych pojazdów jako całości (w tym pojazdów specjalnych o szczególnym przeznaczeniu), w oparciu o najnowsze technologie i innowacyjne rozwiązania. Opracowane w Dziale Rozwoju Autobusów technologie i innowacyjne rozwiązania są następnie implementowane we wszystkich produkowanych autobusach jako ich element składowy, bez względu na dokonaną specyfikację klienta. Dział Adaptacji Rynkowych prowadzi z kolei zaawansowane prace w zakresie najnowszych technologii oraz rozwiązań technicznych w odniesieniu do poszczególnych elementów składowych oferowanych pojazdów np. zabudowy mechanicznej pojazdu, kabiny kierowcy, instalacji elektrycznej czy też wykorzystywanego oprogramowania. Prace prowadzone w Dziale Adaptacji Rynkowych są więc swego rodzaju kolejnym etapem prac prowadzonych przez Wnioskodawcę. Prace Działu Adaptacji Rynkowych prowadzone są na zasadzie ETO (ang. Engineered-to-Order) tj. dział ten prowadzi zaawansowane prace twórcze w celu dostosowania, rozwoju czy też ulepszenia istniejącej technologii bądź tworzenia nowych rozwiązań zgodnie z dedykowanymi potrzebami klienta (prace twórcze pod konkretną specyfikację zamówienia), które nie obejmują rutynowych i okresowych zmian wprowadzanych do produktów, linii produkcyjnych, procesów wytwórczych, istniejących usług oraz innych operacji w toku. Wnioskodawca pragnie podkreślić, że prace prowadzone przez Dział Adaptacji Rynkowych nie mają charakteru prac prowadzonych na zasadzie CTO (ang. Configure-to-Order), które polegają głównie na skonfigurowaniu i skomponowaniu zamówienia z gotowych elementów i nie mają charakteru twórczego.

Prace polegające na samodzielnym opracowywaniu i rozwijaniu innowacyjnych rozwiązań dotyczących oferowanych pojazdów szynowych prowadzone są przez Dział Rozwoju Pojazdów Szynowych. Dział Rozwoju Pojazdów Szynowych prowadzi prace ukierunkowane zarówno na rozwój nowych pojazdów szynowych jako całości jak i w odniesieniu do poszczególnych elementów składowych oferowanych pojazdów.

Działy Wnioskodawcy tworzą prototypowe pojazdy / bądź poszczególne elementy na potrzeby wewnętrzne lub w większości przypadków w związku z zamówieniem klienta.

Innowacyjność oraz twórczość prac prowadzonych w ramach Działu Adaptacji Rynkowych, Działu Rozwoju Autobusów oraz Działu Rozwoju Pojazdów Szynowych sprowadzi się przede wszystkim do tworzenia i projektowania nowych, zmienionych lub ulepszonych produktów i skonfrontowania tych prac i ich wyników z wymaganiami homologacyjnymi pojazdów jak i normami/standardami technicznymi a specyfikacją zamówienia dokonanego przez klienta. Prace prowadzone przez Dział Adaptacji Rynkowych, Dział Rozwoju Autobusów oraz Dział Rozwoju Pojazdów Szynowych dla zobrazowania mogą przykładowo dotyczyć: (i) prac konstrukcyjno-inżynierskich dot. dostosowania funkcjonalności lusterek bocznych do skonfigurowanej przez klienta konstrukcji kabiny kierowcy z zachowaniem norm i standardów bezpieczeństwa jak refleksy świetlne/ kąty, (ii) prac konstrukcyjno-inżynierskich mających na celu spełnienie wymagań klienta co do ilości miejsc siedzących w pojeździe w odniesieniu do kwestii dopuszczalnego nacisku na oś pojazdu i wpływ tego nacisku na jego prowadzenie, (iii) prac związanych z tworzeniem bądź dostosowaniem oprogramowania pojazdów na potrzeby konkretnej funkcjonalności np. realizacja algorytmów utrzymania stałej temperatury w pojeździe w niesprzyjających warunkach rzeczywistych czy też (iv) prac konstrukcyjno-inżynierskich dot. rozwoju innowacyjnego systemu gromadzenia energii przez pojazd tramwajowy, który zapewnia możliwość autonomicznej jazdy bez konieczności pobierania energii z sieci trakcyjnej (Układ Odzysku Energii z systemem superkondensatorów na dachu tramwaju). Należy podkreślić, że każda z prowadzonych prac zawiera elementy projektowania, modelowania, weryfikacji koncepcji itp.

W ramach Działów, w strukturze Działu Adaptacji Rynkowych został wyodrębniony Dział Dokumentacji i Norm odpowiedzialny za dokumentację produktową dotyczącą przeprowadzanych prac i ich wyników, tj. podręczniki użytkownika, instrukcje, dokumentację techniczną, a także za zapewnienie poprawności przebiegania procesów prac i tworzenia nowych funkcjonalności zgodnie z obowiązującymi standardami, normami, wymaganiami technicznymi czy regulaminami określającymi bezpieczeństwo budowy i eksploatacji. Jest to więc również działanie twórcze i innowacyjne ponieważ obejmuje pracę nad materiałem unikatowym, a jednocześnie umożliwia praktyczne zastosowanie wypracowanych technologii i funkcjonalności.

Prace w ramach Działów prowadzone są przez dedykowane zespoły pracowników, w tym wysokiej klasy specjalistów (inżynierów, konstruktorów, programistów), które dysponują rozbudowaną infrastrukturą badawczo-rozwojową, gdzie opracowywane są najnowocześniejsze rozwiązania, wyznaczające światowe trendy wśród producentów pojazdów komunikacji miejskiej. W celu realizacji prac badawczo-rozwojowych Spółka zatrudnia pracowników, których hierarchia stanowisk wraz z przypisanymi do nich zadaniami, które zostały opisane w ich zakładowych kartach stanowisk pracy, przedstawia się następująco:

(i) Dział Adaptacji Rynkowych.

  1. Dyrektor Adaptacji Rynkowych – zakres obowiązków pracownika obejmuje m.in.: nadzór nad terminową i optymalną realizacją projektów oraz prac projektowych produkowanych pojazdów zgodnie z wymaganiami klienta z uwzględnieniem norm i przepisów prawa; nadzór nad jakością procesów projektowych, analiza przyczyn powstawania usterek i błędów projektowych, w tym wdrażanie zasady uczenia się na błędach, przy jednoczesnym, najbardziej optymalnym zużyciu materiałów i najniższych możliwych kosztach; tworzenie koncepcji i szczegółowych planów realizowanych projektów pojazdów i/lub systemów elektrycznych z uwzględnieniem wymagań klienta, norm i przepisów oraz informacji z serwisu i bazy wiedzy; nadzór nad selekcją, weryfikacją i zamówieniami w dziale zakupów nowo zaprojektowanych podzespołów; wprowadzanie nowych rozwiązań w produkowanych pojazdach; zarządzanie zespołem, w tym dbałość o ciągłe podnoszenie wiedzy i kwalifikacji zawodowych pracowników, ze szczególnym uwzględnieniem monitorowania innowacji pojawiających się na rynku pojazdów użytkowych i szynowych; koordynowanie sprawnego przepływu informacji w dziale, w tym informacji naukowo-technicznych; sporządzanie sprawozdań dotyczących realizacji projektów, w tym sprawozdań projektów dotowanych zgodnie z wymogami instytucji zarządzających; współpraca z organizacjami zewnętrznymi, w tym z zewnętrznymi biurami inżynierskimi oraz jednostkami naukowo-badawczymi.
    − Poddział Adaptacji Elektryki.
  2. Kierownik Adaptacji Elektryki – zakres obowiązków pracownika obejmuje m.in.: nadzór nad terminową i optymalną realizacją planów badawczo-rozwojowych autobusów, w tym nadzór nad projektowaniem konstrukcji w pojazdach zgodnie z wymaganiami klienta z uwzględnieniem norm i przepisów prawa; nadzór nad jakością procesów projektowych, analiza przyczyn powstawania usterek i błędów projektowych, w tym wdrażanie zasady uczenia się na błędach, przy jednoczesnym, najbardziej optymalnym zużyciu materiałów i najniższych możliwych kosztach; tworzenie koncepcji i szczegółowych planów projektowych przy akceptacji Dyrektora Adaptacji Rynkowych; koordynacja działań zmierzających do terminowego wykonania zadań projektowych; nadzór nad selekcją, weryfikacją i zamówieniami w dziale zakupów nowo zaprojektowanych podzespołów do prototypów pojazdów; organizacja pracy podległego zespołu; stymulowanie takich rozwiązań technicznych, które zapewniają najwyższą jakość produktu przy jednoczesnym najbardziej optymalnym zużyciu materiałów i najniższych możliwych kosztach, co ma odzwierciedlenie w efekcie w cenie produktu finalnego.
  3. Lider Zespołu ds. Realizacji Kontraktów oraz Zespołu ds. Standaryzacji Rozwiązań − zakres obowiązków pracowników obejmuje m.in.: przygotowywanie specyfikacji elementów instalacji elektrycznej w oparciu o wymagania klientów; projektowanie instalacji elektrycznej w pojeździe zgodnie z wymaganiami klientów; nadzór nad montażem elektryki i elektroniki w pojazdach; wprowadzanie nowych rozwiązań w produkowanych pojazdach; projektowanie układów elektronicznych wykorzystywanych w pojazdach; programowanie układów elektronicznych w pojeździe; organizacja pracy podległego zespołu.
  4. Starszy Konstruktor, Konstruktor i Młodszy_Konstruktor w Zespole ds. Realizacji Kontraktów oraz Zespole ds. Standaryzacji Rozwiązań − zakres obowiązków pracowników obejmuje m.in.: przygotowywanie specyfikacji elementów instalacji elektrycznej w oparciu o wymagania klientów; projektowanie instalacji elektrycznej w pojeździe zgodnie z wymaganiami klientów; nadzór nad montażem elektryki i elektroniki w pojazdach; wprowadzanie nowych rozwiązań w produkowanych pojazdach; projektowanie układów elektronicznych wykorzystywanych w pojazdach; programowanie układów elektronicznych w pojeździe.
  5. Starszy Specjalista ds. Konfiguracji Wyrobu - zakres obowiązków pracowników obejmuje m.in.: tworzenie wariantów dla nowych rozwiązań na podstawie dokumentacji; analiza specyfikacji i zgłaszanie konieczności przygotowania lub modyfikacji wymaganych w danym kontrakcie rozwiązań, które nie zostały opracowane; optymalizację wariantów wykorzystywanych przy tworzeniu BOM (ang. Bill of Materials); przygotowanie dokumentacji technicznej w konsultacji z konstruktorami.
    − Poddział Adaptacji Mechaniki.
  6. Kierownik Adaptacji Mechaniki – zakres obowiązków pracownika obejmuje m.in.: nadzór nad terminową i optymalną realizacją planów badawczo-rozwojowych autobusów, w tym nadzór nad projektowaniem konstrukcji w pojazdach zgodnie z wymaganiami klienta z uwzględnieniem norm i przepisów prawa; nadzór nad jakością procesów projektowych, analiza przyczyn powstawania usterek i błędów projektowych, w tym wdrażanie zasady uczenia się na błędach, przy jednoczesnym, najbardziej optymalnym zużyciu materiałów i najniższych możliwych kosztach; tworzenie koncepcji i szczegółowych planów projektowych przy akceptacji Dyrektora Adaptacji Rynkowych; koordynacja działań zmierzających do terminowego wykonania zadań projektowych; nadzór nad selekcją, weryfikacją i zamówieniami w dziale zakupów nowo zaprojektowanych podzespołów do prototypów pojazdów; organizacja pracy podległego zespołu; stymulowanie takich rozwiązań technicznych, które zapewniają najwyższą jakość produktu przy jednoczesnym najbardziej optymalnym zużyciu materiałów i najniższych możliwych kosztach, co ma odzwierciedlenie w efekcie w cenie produktu finalnego.
  7. Lider w Zespole Konstrukcji Szkieletów, Zespole Kabin Kierowcy. Zespole Układów Napędowych, Zespole Zabudów Dachowych oraz Zespole Przestrzeni Pasażerskiej − zakres obowiązków pracowników obejmuje m.in.: opracowanie lub adaptacja rozwiązań technicznych wymaganych przez klienta; optymalizacja elementów konstrukcji i wyposażenia pojazdów; przeprowadzanie obliczeń inżynierskich i ocena wyników obliczeń w celu weryfikacji tworzonych konstrukcji; koordynacja działań zmierzających do terminowego wykonania powierzonych zadań projektowych, opracowywanie technologii wykonania i montażu projektowanych detali i podzespołów; projektowanie części i zespołów prototypowych spełniających obowiązujące normy i spełniających postawione założenia; przygotowywanie zamówień na układy prototypowe; nadzór nad zabudowami prototypowymi; konsultowanie z przełożonymi tworzonych koncepcji oraz raportowanie o stopniu zaawansowania prac nad przydzielonymi zadaniami;
  8. Starszy Konstruktor, Konstruktor i Młodszy Konstruktor w Zespole Konstrukcji Szkieletów, Zespole Kabin Kierowcy, Zespole Układów Napędowych, Zespole Zabudów Dachowych oraz Zespole Przestrzeni Pasażerskiej – zakres obowiązków pracowników obejmuje m.in.: opracowanie lub adaptacja rozwiązań technicznych wymaganych przez klienta; optymalizacja elementów konstrukcji i wyposażenia pojazdów; przeprowadzanie obliczeń inżynierskich i ocena wyników obliczeń w celu weryfikacji tworzonych konstrukcji; koordynacja działań zmierzających do terminowego wykonania powierzonych zadań projektowych, opracowywanie technologii wykonania i montażu projektowanych detali i podzespołów; projektowanie części i zespołów prototypowych spełniających obowiązujące normy i spełniających postawione założenia; przygotowywanie zamówień na układy prototypowe; nadzór nad zabudowami prototypowymi; przygotowanie dokumentacji technicznej, produkcyjnej, schematów projektowanych instalacji itp.; konsultowanie z przełożonymi tworzonych koncepcji oraz raportowanie o stopniu zaawansowania prac nad przydzielonymi zadaniami.
  9. Starszy Specjalista ds. Konfiguracji Wyrobu – zakres obowiązków pracowników obejmuje m.in.: tworzenie wariantów dla nowych rozwiązań na podstawie dokumentacji; analiza specyfikacji i zgłaszanie konieczności przygotowania lub modyfikacji wymaganych w danym kontrakcie rozwiązań, które nie zostały opracowane; optymalizację wariantów wykorzystywanych przy tworzeniu BOM; przygotowanie dokumentacji technicznej w konsultacji z konstruktorami.
  10. Specjalista oraz Młodszy Specjalista ds. technicznych – zakres obowiązków pracownika obejmuje m.in.: rozwiązywanie problemów produkcyjnych; nadzór nad zabudowami prototypowymi oraz ich koordynacja; sugerowanie rozwiązań technicznych ulepszających konstrukcję autobusów.
    − Poddział Dokumentacji i Norm.
  11. Kierownik Dokumentacji i Norm − zakres obowiązków pracownika obejmuje m.in.: organizowanie, koordynowanie i nadzorowanie pracy podległego zespołu w zakresie jakości i terminowości wykonywanych zadań; planowanie krótko- i średnioterminowe pracy w podległym obszarze oraz długoterminowego rozwoju działu; prowadzenie rozmów z dostawcami oraz z firmami wdrażającymi oprogramowanie wspomagające Dział; usprawnianie metod i zasad pracy podległych pracowników; kontaktowanie się z klientami i użytkownikami pojazdów w celu poprawiania jakości tworzonej dla nich dokumentacji technicznej; współpraca z Działem Prawnym oraz Kancelariami Patentowymi w zakresie wnioskowania o nowe patenty; współpraca z Kancelariami Patentowymi oraz Urzędem Harmonizacji Rynku Wewnętrznego (OHIM) w zakresie wnioskowania o nowe wzory przemysłowe.
  12. Lider Dokumentacji – zakres obowiązków pracownika obejmuje m.in.: koordynacja pracy podległego zespołu w zakresie przygotowywania dokumentacji, eliminacja błędów zespołu w codziennej pracy oraz ciągłe doskonalenie metod pracy swoich i podległego zespołu; planowanie krótko- i średnioterminowe pracy w podległym obszarze; terminowe przygotowanie aktualnej dokumentacji technicznej pojazdu dla klienta; nadzorowanie aktualności dokumentacji producentów wykorzystywanej w dziale; rozwiązywanie problemów zespołu pojawiających się w codziennej pracy.
  13. Starszy Specjalista, Specjalista oraz Młodszy Specjalista ds. Dokumentacji w Zespole Dokumentacji − zakres obowiązków pracowników obejmuje m.in.: terminowe przygotowanie aktualnej dokumentacji technicznej pojazdu dla klienta; zebranie informacji niezbędnych do stworzenia i aktualizacji dokumentacji technicznej pojazdu przekazywanej klientowi; nadzorowanie aktualności dokumentacji producentów wykorzystywanej w dziale; rozwiązywanie problemów pojawiających się w codziennej pracy.
  14. Lider Norm i Standaryzacji – zakres obowiązków pracownika obejmuje m.in.: koordynacja pracy podległego zespołu w zakresie przygotowywania dokumentacji, eliminacja błędów zespołu w codziennej pracy oraz ciągłe doskonalenie metod pracy swoich i podległego zespołu; planowanie krótko- i średnioterminowe pracy w podległym obszarze; uzgadnianie z pracownikami innych działów zaleceń oraz norm wewnętrznych; nadzorowanie aktualności zaleceń oraz norm wewnętrznych; nadzorowanie rozwoju aplikacji „Informacja Techniczna” oraz zarządzanie prawami dostępu do niej; współpraca z działem prawnym oraz kancelariami patentowymi w zakresie wnioskowania o nowe patenty; współpraca z kancelariami patentowymi oraz Urzędem Harmonizacji Rynku Wewnętrznego (OHIM) w zakresie wnioskowania o nowe wzory przemysłowe.
  15. Specjalista ds. Dokumentacji w Zespole Norm i Standaryzacji – zakres obowiązków pracowników obejmuje m.in.: weryfikacja formalna dokumentacji technicznej pod kątem zgodności z zaleceniami oraz normami wewnętrznymi; uzgadnianie z pracownikami innych działów zaleceń oraz norm wewnętrznych; nadzorowanie aktualności zaleceń oraz norm wewnętrznych; współpraca z działem prawnym oraz kancelariami patentowymi w zakresie wnioskowania o nowe patenty; współpraca z kancelariami patentowymi oraz Urzędem Harmonizacji Rynku Wewnętrznego (OHIM) w zakresie wnioskowania o nowe wzory przemysłowe.
  16. Specjalista ds. Wycen Materiałowych w Zespole Norm i Standaryzacji – zakres obowiązków pracowników obejmuje m.in.: zbieranie informacji niezbędnych do stworzenia wycen materiałowych; terminowe przygotowanie wycen materiałowych; dbałość o spójność i bezbłędność wykonywanych wycen materiałowych; udział w procesie wyceny nowych produktów firmy w zakresie określonym i zleconym przez przełożonych; ciągłe doskonalenie procesu wycen materiałowych.

(ii) Dział Rozwoju Autobusów.

  1. Dyrektor Rozwoju Autobusów – zakres obowiązków pracownika obejmuje m.in.: nadzór nad terminową i optymalną realizacją planów badawczo-rozwojowych autobusów i pojazdów szynowych, w tym nadzór nad projektowaniem konstrukcji w pojazdach zgodnie z wymaganiami klienta z uwzględnieniem norm i przepisów prawa; tworzenie koncepcji i szczegółowych planów realizowanych projektów pojazdów i/lub systemów elektrycznych z uwzględnieniem wymagań klienta, norm i przepisów oraz informacji z serwisu i bazy wiedzy; nadzór nad selekcją, weryfikacją i zamówieniami w dziale zakupów nowo zaprojektowanych podzespołów do prototypów pojazdów wprowadzanie nowych rozwiązań w produkowanych pojazdach; współpraca z organizacjami zewnętrznymi, w tym z zewnętrznymi biurami inżynierskimi, z zewnętrznymi jednostkami naukowo-badawczymi i działami technicznymi klientów.
    − Poddział Systemów Autobusowych.
  2. Kierownik Systemów Autobusowych – zakres obowiązków pracownika obejmuje m.in.: nadzór nad terminową i optymalną realizacją planów badawczo-rozwojowych autobusów, w tym nadzór nad projektowaniem konstrukcji w pojazdach zgodnie z wymaganiami klienta z uwzględnieniem norm i przepisów prawa; tworzenie koncepcji i szczegółowych planów projektowych przy akceptacji Dyrektora Rozwoju Autobusów; nadzór nad selekcją, weryfikacją i zamówieniami w dziale zakupów nowo zaprojektowanych podzespołów do prototypów pojazdów; organizacja pracy podległego zespołu; stymulowanie takich rozwiązań technicznych, które zapewniają najwyższą jakość produktu przy jednoczesnym najbardziej optymalnym zużyciu materiałów i najniższych możliwych kosztach, co ma odzwierciedlenie w efekcie w cenie produktu finalnego; współpraca z innymi działami z obszarów; konstrukcji, prototypowni, produkcji, kontroli jakości, logistyki, sprzedaży i zarządzania projektami.
  3. Lider Zespołu Ogrzewania i Klimatyzacji – zakres obowiązków pracownika obejmuje m.in.: opracowanie lub adaptacja rozwiązań technicznych wymaganych przez klienta; projektowanie części i zespołów prototypowych spełniających obowiązujące normy i spełniających postawione założenia; optymalizacja elementów konstrukcji i wyposażenia pojazdów, przeprowadzanie obliczeń inżynierskich i ocena wyników obliczeń w celu weryfikacji tworzonych konstrukcji; koordynacja działań zmierzających do terminowego wykonania powierzonych zadań projektowych; opracowywanie technologii wykonania i montażu projektowanych detali i podzespołów; przygotowywanie zamówień na układy prototypowe; nadzór nad zabudowami prototypowymi.
  4. Starszy Konstruktor, Konstruktor oraz Młodszy Konstruktor − zakres obowiązków pracowników obejmuje m.in.: opracowanie lub adaptacja rozwiązań technicznych wymaganych przez klienta; projektowanie części i zespołów prototypowych spełniających obowiązujące normy i spełniających postawione założenia; optymalizacja elementów konstrukcji i wyposażenia pojazdów, przeprowadzanie obliczeń inżynierskich i ocena wyników obliczeń w celu weryfikacji tworzonych konstrukcji; koordynacja działań zmierzających do terminowego wykonania powierzonych zadań projektowych; opracowywanie technologii wykonania i montażu projektowanych detali i podzespołów.
    − Poddział Konstrukcji Autobusowych.
  5. Kierownik Konstrukcji Autobusowych – zakres obowiązków pracownika obejmuje m.in.: nadzór nad terminową i optymalną realizacją planów badawczo-rozwojowych autobusów, w tym nadzór nad projektowaniem konstrukcji w pojazdach zgodnie z wymaganiami klienta z uwzględnieniem norm i przepisów prawa; tworzenie koncepcji i szczegółowych planów projektowych przy akceptacji Dyrektora Rozwoju Autobusów; organizacja pracy podległego zespołu; nadzór nad jakością procesów projektowych; nadzór nad selekcją, weryfikacją i zamówieniami w dziale zakupów nowo zaprojektowanych podzespołów do prototypów pojazdów.
  6. Lider Mechaniki – zakres obowiązków pracownika obejmuje m.in.: delegowanie zadań w podległym zespole i nadzór nad ich realizacją, przygotowanie koncepcji i projektu pojazdu i/lub systemu mechanicznego z uwzględnieniem wymagań klienta, norm i przepisów oraz informacji z serwisu i bazy wiedzy; opracowywanie szczegółowego planu projektowego przy akceptacji przełożonego; wprowadzanie nowych rozwiązań w produkowanych pojazdach; stymulowanie takich rozwiązań technicznych, które zapewniają najwyższą jakość produktu przy jednoczesnym najbardziej optymalnym zużyciu materiałów i najniższych możliwych kosztach.
  7. Starszy Konstruktor MES – zakres obowiązków pracowników obejmuje m.in.: tworzenie i modyfikowanie modeli obliczeniowych MES całych konstrukcji szkieletów pojazdów oraz ich fragmentów - elementów nadwozi, podwozi, zawieszenia pojazdów; sprawdzanie konstrukcji pod kątem spełniania wymogów wytrzymałości i trwałości zmęczeniowej; projektowanie części i zespołów prototypowych spełniających obowiązujące normy i spełniających postawione założenia; przeprowadzanie obliczeń inżynierskich i ocena wyników obliczeń w celu weryfikacji tworzonych konstrukcji; opracowywanie technologii wykonania i montażu projektowanych detali i podzespołów.
  8. Starszy Konstruktor, Konstruktor oraz Młodszy Konstruktor – zakres obowiązków pracowników obejmuje m.in.: opracowanie lub adaptacja rozwiązań technicznych wymaganych przez klienta – elementów nadwozi, układów napędowych, zawieszenia pojazdów, układów kierowniczych, napędów hydrostatycznych, układów paliwowych, zbiorników, orurowania, ogrzewania, wentylacji i klimatyzacji; projektowanie części i zespołów prototypowych spełniających obowiązujące normy i spełniających postawione założenia; optymalizacja elementów konstrukcji i wyposażenia pojazdów; przeprowadzanie obliczeń inżynierskich i ocena wyników obliczeń w celu weryfikacji tworzonych konstrukcji; koordynacja działań zmierzających do terminowego wykonania powierzonych zadań projektowych; opracowywanie technologii wykonania i montażu projektowanych detali i podzespołów; nadzór nad zabudowami prototypowymi.
    − Poddział Zaawansowanych Technologii.
  9. Kierownik Zaawansowanych Technologii – zakres obowiązków pracownika obejmuje m.in.: nadzór nad terminową i optymalną realizacją planów badawczo-rozwojowych autobusów, w tym nadzór nad projektowaniem konstrukcji w pojazdach zgodnie z wymaganiami klienta z uwzględnieniem norm i przepisów prawa; tworzenie koncepcji i szczegółowych planów projektowych przy akceptacji Dyrektora Rozwoju Autobusów; organizacja pracy podległego zespołu; stymulowanie takich rozwiązań technicznych, które zapewniają najwyższą jakość produktu przy jednoczesnym najbardziej optymalnym zużyciu materiałów i najniższych możliwych kosztach, co ma odzwierciedlenie w efekcie w cenie produktu finalnego; współpraca z innymi działami z obszarów: konstrukcji, prototypowni, produkcji, kontroli jakości, logistyki, sprzedaży i zarządzania projektami.
  10. Starszy Konstruktor oraz Młodszy Konstruktor – zakres obowiązków pracownika obejmuje m.in.: opracowanie lub adaptacja rozwiązań technicznych wymaganych przez klienta; projektowanie części i zespołów prototypowych spełniających obowiązujące normy i spełniających postawione założenia; optymalizacja elementów konstrukcji i wyposażenia pojazdów, przeprowadzanie obliczeń inżynierskich i ocena wyników obliczeń w celu weryfikacji tworzonych konstrukcji; koordynacja działań zmierzających do terminowego wykonania powierzonych zadań projektowych; opracowywanie technologii wykonania i montażu projektowanych detali i podzespołów; wprowadzanie nowych rozwiązań w produkowanych pojazdach; przygotowywanie zamówień na układy prototypowe; nadzór nad zabudowami prototypowymi.
    − Poddział Zarządzania Projektami.
  11. Kierownik Zarzadzania Projektami – zakres obowiązków pracownika obejmuje m.in.: nadzór i tworzenie Planów Projektów wraz z szacunkami terminowymi i kosztowymi oraz głównymi założeniami technicznymi w obszarze rozwoju autobusów oraz projektów dofinansowanych; nadzór nad terminową i optymalną realizacją planów badawczo-rozwojowych w obszarze autobusów; współpraca z Działami Produkcyjnymi, Działem Planowania Produkcji, innymi działami technicznymi przy opracowywaniu Planów Projektów oraz nadzór nad ich realizacją; organizacja pracy podległego zespołu.
  12. Koordynator i Młodszy Koordynator Projektów oraz Koordynator Projektów Technicznych − zakres obowiązków pracowników obejmuje m.in.: opracowanie planów projektów wraz z szacunkami terminowymi i kosztowymi oraz głównymi założeniami technicznymi; współpraca z działami produkcyjnymi, planowania produkcji oraz działami technicznymi przy opracowywaniu planów projektów oraz ich realizacji; bieżące monitorowanie postępów pracy i nadzór nad prawidłowym i terminowym przebiegiem projektów oraz zgłaszanie wszelkich zagrożeń; sporządzanie sprawozdań dotyczących realizacji projektów, w tym sporządzanie raportów merytorycznych i finansowych dla projektów dotowanych zgodnie z wymogami instytucji zarządzających oraz zgodnie z założonym harmonogramem; nadzór nad prawidłowym i terminowym przebiegiem oraz rozliczaniem projektów.
    − Poddział Rozwoju Produktu.
  13. Kierownik Rozwoju Produktu – zakres obowiązków pracowników obejmuje m.in.: tworzenie koncepcji produktu wraz z szacunkami terminowymi i kosztowymi oraz głównymi założeniami technicznymi w obszarze rozwoju autobusów przy akceptacji Dyrektora Rozwoju Autobusów; opracowanie szczegółowych planów projektowych i nadzór nad nim; koordynowanie i rozliczanie zadań wyznaczonych w ramach prowadzonych projektów; koordynacja prac z partnerami, poddostawcami i kontrahentami w ramach prowadzonych projektów; koordynacja prac międzydziałowych związanych z wprowadzeniem nowych podzespołów / rozwiązań technicznych w obszarach już istniejących produktów; nadzór nad tworzeniem dokumentacji projektowej w tym specyfikacji budowanych pojazdów; nadzór nad przyjętym harmonogramem, monitorowanie zagrożeń, i raportowanie zagrożeń, nadzór nad budową prototypów i walidacją rozwiązań – jeśli projekt tego wymaga; współpraca z innymi działami z obszarów: konstrukcji, prototypowni, produkcji, kontroli jakości, logistyki, zakupów, sprzedaży i zarządzania projektami.
    − Poddział Homologacji i Testów.
  14. Kierownik Homologacji i Testów – zakres obowiązków pracownika obejmuje m.in.: delegowanie zadań w podległym zespole i nadzór nad ich realizacją; weryfikowanie zgodności nowo projektowanych pojazdów już na etapie konstruowania; ustalanie harmonogramu badań homologacyjnych, jego aktualizacja i realizacja; ustalanie harmonogramu badań i testów niehomologacyjnych, jego aktualizacja i realizacja; wyrywkowe nadzorowanie zgodności produkcji i dokumentacji z uzyskaną homologacją; organizacja badań i udział w badaniach pojazdów w zakresie niezbędnym do uzyskania homologacji wyrobu; organizacja i udział w badaniach niehomologacyjnych, mających na celu sprawdzenie nowej konstrukcji autobusu bądź nowego rozwiązania technicznego oraz opracowanie raportu z tych badań.
  15. Lider Homologacji – zakres obowiązków pracownika obejmuje m.in.: nadzorowanie procesu homologacji zgodnie z przyjętym harmonogramem; nadzorowanie zgodności produkcji i dokumentacji z uzyskaną homologacją, a także organizacja prac zespołu Homologacji, który zapewnia przygotowanie odpowiedniej dokumentacji normalizacyjnej (zebranie odpowiednich norm i regulaminów, które musi spełniać pojazd oraz przekazanie tychże odpowiednim działom konstrukcji), organizuje badania i bierze udział w badaniach pojazdów w zakresie niezbędnym do uzyskania homologacji wyrobu, organizuj i bierze udział w badaniach niehomologacyjnych, mających na celu sprawdzenie nowej konstrukcji autobusu bądź nowego rozwiązania technicznego oraz opracowanie raportu z tych badań.
  16. Starszy Specjalista ds. Homologacji i Badań, Specjalista oraz Młodszy Specjalista ds. Homologacji – zakres obowiązków pracowników obejmuje m.in.: zapewnienie odpowiedniej dokumentacji normalizacyjnej (zebranie odpowiednich norm i regulaminów, które musi spełniać pojazd oraz przekazanie tychże odpowiednim działom konstrukcji), realizacja harmonogramu badań homologacyjnych zgodnie z ustaleniami przełożonego; nadzorowanie zgodności produkcji i dokumentacji z uzyskaną homologacją; udział w badaniach pojazdów w zakresie niezbędnym do uzyskania homologacji wyrobu.
  17. Lider Testów – zakres obowiązków pracownika obejmuje m.in.: organizacja i udział w testach pojazdów mających na celu sprawdzenie nowej konstrukcji autobusu bądź nowego rozwiązania technicznego; nadzorowanie procesu testów zgodnie z przyjętym harmonogramem; tworzenie dokumentacji testowej na podstawie wykonywanych bądź zlecanych testów oraz przekazywanie jej działom konstrukcji; opracowanie raportów z przeprowadzonych testów; nadzór i organizacja pracy podległego zespołu.
  18. Specjalista oraz Młodszy Specjalista ds. Testów – zakres obowiązków pracownika obejmuje m.in.: organizacja i udział w testach pojazdów mających na celu sprawdzenie nowej konstrukcji autobusu bądź nowego rozwiązania technicznego; tworzenie dokumentacji testowej na podstawie wykonywanych bądź zlecanych testów oraz przekazywanie jej działom konstrukcji; opracowanie raportów z przeprowadzonych testów.
    − Poddział Prototypowni.
  19. Kierownik Prototypowni – zakres obowiązków pracownika obejmuje m.in.: wdrażanie wszelkich nowości technicznych po uprzednim zaakceptowaniu ich przez przełożonego, weryfikacja i wprowadzenie ich do produkcji; weryfikowanie i opracowanie technologii wykonania i montażu projektowanych elementów; przeprowadzanie badań rzeczywistych weryfikujących konstrukcje; sprawdzanie na modelu oraz tzw. pilotaż pierwszych sztuk; nadzór nad jakością procesów modelowych; wprowadzanie nowych rozwiązań technicznych w zakresie technologii obróbki i montażu; wykonanie jednostek prototypowych kompletnych przy pomocy Produkcji.
  20. Lider Prototypowni oraz Brygadzista – zakres obowiązków pracowników obejmuje m.in.: nadzór nad prawidłowym wykonaniem montażu, uruchomieniem i testowaniem prototypu; nadzór i czynny udział w przygotowaniu i wykonaniu prototypowych elementów, pomocy i sprawdzianów warsztatowych; nadzór nad pracami podległych pracowników; rozdzielanie zadań podległym pracownikom.

(iii) Dział Rozwoju Pojazdów Szynowych.

  1. Dyrektor ds. Pojazdów Szynowych – zakres obowiązków pracownika obejmuje m.in.: opracowanie i realizacja strategii rozwoju działu pojazdów szynowych – w porozumieniu z zarządem; zarządzanie i nadzór w ramach bieżącej analizy pracy działu pojazdów szynowych; planowa realizacja obowiązków działu pojazdów szynowych; bieżąca analiza krajowego i zagranicznego rynku w zakresie działalności działu pojazdów szynowych, w tym struktury tynku w związku z tendencjami rozwoju i prognozami, konkurencją, motywami i prognozami rozwoju; bieżąca analiza technologii, programów oraz systemów organizacji i zarządzania stosowanych w dziale pojazdów szynowych na tle konkurencji; przygotowanie dla zarządu koniecznej dokumentacji dotyczącej działu pojazdów szynowych; realizacja uchwał organów spółki; składanie raportów zarządowi dotyczących wszystkich podjętych decyzji oraz działań programowych, technologicznych, technicznych, organizacyjnych i ekonomicznych, zawsze na koniec kwartału; składanie raportów zarządowi dotyczących obowiązków finansowych, planów finansowych, zarządzania personelem w dziale pojazdów szynowych, w tym racjonalizacja zatrudnienia, awanse i degradacje; opracowanie i realizacja w porozumieniu z zarządem przejrzystej struktury organizacyjnej działu dzięki przydzielaniu zadań, kompetencji i odpowiedzialności poszczególnym pracownikom w ramach danych jednostek organizacyjnych; składanie raportów zarządowi w zakresie dotyczącym działu pojazdów szynowych.
    − Poddział Konstrukcji Pojazdów Szynowych.
  2. Kierownik Konstrukcji Pojazdów Szynowych − zakres obowiązków pracownika obejmuje m.in.: delegowanie zadań w podległym zespole i nadzór nad ich realizacją; przygotowanie koncepcji pojazdu i/lub systemu elektrycznego i mechaniczno-elektrycznego z uwzględnieniem wymagań klienta, norm i przepisów oraz informacji z serwisu i bazy wiedzy; poszukiwanie nowych rozwiązań i/lub dostawców komponentów w celu ciągłego doskonalenia produktu; projektowanie konstrukcji elektrycznych w pojeździe zgodnie z wymaganiami klienta z uwzględnieniem norm i przepisów prawą; ciągła współpraca z dostawcami w celach uzgadniania koncepcji systemu, funkcji, interfejsów, warunków zabudowy; wprowadzanie nowych rozwiązań w produkowanych i/lub eksploatowanych pojazdach; współpraca z innymi działami (m.in. Produkcją, Dokumentacją, Zarządzaniem Projektami) w celu podnoszenia jakości produktu.
  3. Lider Konstrukcji Mechanicznej – zakres obowiązków pracownika obejmuje m.in.: delegowanie zadań w podległym zespole i nadzór nad ich realizacją; przygotowanie koncepcji pojazdu i/lub systemu mechanicznego i mechaniczno-elektrycznego z uwzględnieniem wymagań klienta, norm i przepisów oraz informacji z serwisu i bazy wiedzy; przygotowanie i/lub sprawdzenie wymagań technicznych dla komponentów i systemów mechanicznych i mechaniczno- elektrycznych; poszukiwanie nowych rozwiązań i/lub dostawców komponentów w celu ciągłego doskonalenia produktu; projektowanie konstrukcji mechanicznych w pojeździe zgodnie z wymaganiami klienta z uwzględnieniem norm i przepisów prawa; ciągła współpraca z dostawcami w celach uzgadniania koncepcji systemu, funkcji, interfejsów, warunków zabudowy; nadzór nad montażem elementów i zespołów w pojazdach; wprowadzanie nowych rozwiązań w produkowanych i/lub eksploatowanych pojazdach; współpraca z innymi działami w celu podnoszenia jakości produktu.
  4. Lider Konstrukcji w Zespole ds. Konstrukcji Stalowych. Zespole ds. Układów Biegowych, Zespole ds. Zabudowy Pojazdu oraz Zespole ds. Wyposażenia Pojazdu − zakres obowiązków pracowników obejmuje m.in.: delegowanie, zadań w podległym zespole i nadzór nad ich realizacją; przygotowanie koncepcji pojazdu i/lub systemu mechanicznego i mechaniczno-elektrycznego z uwzględnieniem wymagań klienta, norm i przepisów oraz informacji z serwisu i bazy wiedzy; przygotowanie wymagań technicznych dla komponentów i systemów mechanicznych i mechaniczno-elektrycznych; poszukiwanie nowych rozwiązań i/lub dostawców komponentów w celu ciągłego doskonalenia produktu; projektowanie konstrukcji mechanicznych w pojeździe zgodnie z wymaganiami klienta z uwzględnieniem norm i przepisów prawa; ciągła współpraca z dostawcami w celu uzgadniania funkcji, interfejsów, warunków zabudowy; nadzór nad montażem elementów i zespołów w pojazdach; wprowadzanie nowych rozwiązań w produkowanych i/lub eksploatowanych pojazdach.
  5. Starszy Konstruktor, Konstruktor oraz Młodszy Konstruktor w Zespole ds. Konstrukcji Stalowych, Zespole ds. Układów Biegowych, Zespole ds. Zabudowy Pojazdu, Zespole ds. Wyposażenia Pojazdu oraz Zespole ds. Inżynierskiego Wsparcia Sprzedaży – zakres obowiązków pracowników obejmuje m.in.: przygotowanie koncepcji pojazdu i/lub systemu mechanicznego i mechaniczno-elektrycznego z uwzględnieniem wymagań klienta, norm i przepisów oraz informacji z serwisu i bazy wiedzy; przygotowanie i/lub sprawdzenie wymagań technicznych dla komponentów i systemów mechanicznych i mechaniczno-elektrycznych; poszukiwanie nowych rozwiązań i/lub dostawców komponentów w celu ciągłego doskonalenia produktu; projektowanie konstrukcji mechanicznych w pojeździe zgodnie z wymaganiami; ciągła współpraca z dostawcami w celach uzgadniania koncepcji systemu, funkcji, interfejsów, warunków zabudowy; wprowadzanie nowych rozwiązań w produkowanych i/lub eksploatowanych pojazdach.
  6. Designer w Zespole ds. Inżynierskiego Wsparcia Sprzedaży – zakres obowiązków pracownika obejmuje m.in.: nadzór nad przestrzeganiem strategii projektowej Spółki w zakresie projektowania pojazdów szynowych; koordynacja przepływu informacji pomiędzy stronami zaangażowanymi w projektowanie na poszczególnych etapach pracy projektowej oraz współpraca zgodnie ze schematem pracy projektowej; przygotowywanie wymagań i nadzór nad realizacją projektu w zakresie kolorystyki zewnętrznej i wewnętrznej; przygotowanie wytycznych dla konstruktorów w zakresie projektowania elementów pojazdu mających szczególny wpływ na odbiór końcowego produktu przez użytkowników ze szczególnym naciskiem na ergonomię; prowadzenie projektu na poszczególnych etapach procesu projektowego, od analizy problemu, poprzez koncepcję, nadzór nad modelowaniem, prototypowanie aż do ostatecznej formy projektu, ze szczególnym uwzględnieniem wymagań klienta, norm i przepisów oraz informacji z serwisu i bazy wiedzy; poszukiwanie nowych rozwiązań i/lub dostawców komponentów w celu ciągłego doskonalenia produktu; ciągła współpraca z dostawcami w celach uzgadniania funkcji, interfejsów, warunków itp.; wprowadzanie nowych rozwiązań w produkowanych lub/i eksploatowanych pojazdach
  7. Inżynier Obliczeń MES w Zespole ds. Konstrukcji Stalowych – zakres obowiązków pracowników obejmuje m.in.: tworzenie i modyfikowanie modeli obliczeniowych MES całych konstrukcji szkieletów pojazdów szynowych; sprawdzanie konstrukcji pod kątem spełniania wymogów wytrzymałości i trwałości zmęczeniowej; projektowanie części i zespołów prototypowych spełniających obowiązujące normy i spełniających postawione założenia; przeprowadzanie obliczeń inżynierskich i ocena wyników obliczeń w celu weryfikacji tworzonych konstrukcji; opracowywanie technologii wykonania i montażu projektowanych detali i podzespołów.
  8. Lider Konstrukcji w Zespole Systemów Elektrycznych oraz Zespole Sterowania i Instalacji Elektrycznych − zakres obowiązków pracowników obejmuje m.in.: delegowanie zadań w podległym zespole i nadzór nad ich realizacją; przygotowanie koncepcji pojazdu i/lub systemu elektrycznego i mechaniczno-elektrycznego z uwzględnieniem wymagań klienta, norm i przepisów oraz informacji z serwisu i bazy wiedzy; przygotowanie wymagań technicznych dla komponentów i systemów elektrycznych i mechaniczno-elektrycznych; poszukiwanie nowych rozwiązań i/lub dostawców komponentów w celu ciągłego doskonalenia produktu; projektowanie konstrukcji elektrycznych w pojeździe zgodnie z wymaganiami klienta z uwzględnieniem norm i przepisów prawa; ciągła współpraca z dostawcami w celu uzgadniania funkcji, interfejsów, warunków zabudowy; nadzór nad montażem elementów i zespołów w pojazdach oraz ich uruchamianiem; wprowadzanie nowych rozwiązań w produkowanych i/lub eksploatowanych pojazdach.
  9. Starszy Konstruktor, Konstruktor oraz Młodszy Konstruktor w Zespole Systemów Elektrycznych oraz Zespole Sterowania i Instalacji Elektrycznych – zakres obowiązków pracowników obejmuje m.in.: opracowywanie koncepcji i architektur podsystemów w oparciu o wymagania klientów oraz norm; poszukiwanie alternatywnych rozwiązań spełniających wymagania koncepcyjne; specyfikacja elementów instalacji elektrycznej w oparciu o wymagania klientów oraz wymagania koncepcyjne; projektowanie instalacji elektrycznej w pojeździe zgodnie z wymaganiami klientów; wsparcie przy uruchomieniach prototypowych (badania układów na stanowiskach testowych, uczestnictwo w testach funkcjonalnych na pojazdach; projektowanie układów elektronicznych wykorzystywanych w pojazdach; programowanie układów elektronicznych w pojeździe); wprowadzanie nowych rozwiązań w produkowanych pojazdach.
  10. Konstruktor Programista oraz Młodszy Konstruktor Programista w Zespole Systemów Elektrycznych oraz Zespole Sterowania i Instalacji Elektrycznych – zakres obowiązków pracowników obejmuje m.in.: przygotowanie aplikacji do realizacji systemu sterowania pojazdem; specyfikacja komponentów sterowania pojazdem; testowanie oprogramowania i wsparcie działu testów końcowych przy uruchomieniu pojazdu; projektowanie instalacji elektrycznej w pojeździe zgodnie z wymaganiami klientów; wprowadzanie nowych rozwiązań w produkowanych pojazdach; projektowanie i programowanie układów elektronicznych wykorzystywanych w pojazdach.
  11. Asystentka Działu Rozwoju – zakres obowiązków pracownika obejmuje m.in.: wsparcie działu w bieżących sprawach administracyjnych i organizacyjnych, dbanie o sprawny obieg dokumentów i korespondencji, zarządzanie listą zadań działu, nadzór nad realizacją zadań w dziale zgodnie ze standardem IRIS, opracowywanie raportów z KPI działu.
    − Poddział RAM/LCC i Inżynierskiego Wsparcia Serwisu (IWS).
  12. Lider RAM/LCC i IWS – zakres obowiązków pracownika obejmuje m.in.: wyliczanie wskaźników i przeprowadzanie analizy kosztów życia pojazdu (ang. LCC – Life Cycle Cost); przeprowadzanie analizy niezawodności, dostępności oraz obsługowości pojazdów (ang. RAM − Reliability, Availability, Maintainability); nadzór nad przygotowaniem raportów z analiz oraz ocenę opracowanych dokumentów.
  13. Specjalista ds. Dokumentacji – zakres obowiązków pracownika obejmuje m.in.: przygotowanie aktualnej dokumentacji technicznej pojazdu dla klienta; nadzorowanie aktualności dokumentacji producentów wykorzystywanej w dziale, tworzenie instrukcji montażowych, katalogów części zamiennych, współpraca z serwisem przy tworzeniu instrukcji eksploatacyjnych i naprawczych, tworzenie dokumentacji techniczno-ruchowej, dokumentacji systemu utrzymania oraz warunków technicznych wykonania pojazdu.
    − Poddział Homologacji.
  14. Lider Homologacji – zakres obowiązków pracownika obejmuje m.in.: delegowanie zadań w podległym zespole i nadzór nad ich realizacją weryfikowanie zgodności nowo projektowanych pojazdów już na etapie konstruowania; ustalanie harmonogramu badań homologacyjnych, jego aktualizacja i realizacja; organizacja badań i udział w badaniach pojazdów w zakresie niezbędnym do uzyskania homologacji wyrobu; organizacja i udział w badaniach niehomologacyjnych, mających na celu sprawdzenie nowej konstrukcji pojazdu szynowego bądź nowego rozwiązania technicznego oraz opracowanie raportu z tych badań;
  15. Specjalista ds. Homologacji oraz Specjalista ds. Homologacji i Badań – zakres obowiązków pracownika obejmuje m.in.: weryfikowanie zgodności nowo projektowanych pojazdów począwszy od etapu konstruowania; nadzorowanie procesu homologacji zgodnie z przyjętym harmonogramem; tworzenie; nadzorowanie zgodności produkcji i dokumentacji z uzyskaną homologacją, organizacja badań i udział w badaniach pojazdów w zakresie niezbędnym do uzyskania homologacji wyrobu.

Spółka informuje, że w praktyce może wystąpić sytuacja, w której osoby zajmujące opisane wyżej stanowiska będą zajmowały się w ramach godzin pracy czynnościami niebędącymi realizacją działalności badawczo-rozwojowej. W szczególności mogą one wykonywać prace na rzecz innych działów lub podejmować czynności niestanowiące prac badawczo-rozwojowych zgodnie z wewnętrznymi procedurami Spółki, lecz działania związane z wynikami tych prac już po opuszczeniu fazy badawczej lub wypuszczeniu produktu na rynek (usuwanie błędów, uczestnictwo w procesach wsparcia dla użytkownika). Główną kompetencją tych osób pozostaje jednak realizacja działalności badawczo-rozwojowej Spółki.

Jednocześnie Spółka zaznacza, że przedstawiona powyżej struktura obejmuje wyłącznie działy zajmujące się realizacją prac badawczo-rozwojowych. W Spółce funkcjonują również inne działy, zajmujące się przykładowo standaryzowaną produkcją czy też sprzedażą, jak również działy wsparcia ogólnego, takie jak księgowość, dział IT czy dział kadr i płac. Osoby zajmujące stanowiska w tych działach, choć częściowo wspierają strukturę zajmującą się prowadzeniem prac badawczo-rozwojowych, nie są przypisane bezpośrednio do tej strefy działalności, stąd takie rodzaje stanowisk nie są przedmiotem niniejszego wniosku. Innymi słowy, niniejszy wniosek dotyczy wyłącznie struktur dedykowanych bezpośrednio działalności badawczo-rozwojowej Spółki, wyodrębnionych z całej struktury zatrudnienia Spółki.

Spółka pragnie w tym miejscu wskazać, że prowadzi zestawienie pozwalające na rozdział roboczogodzin na poszczególne działania dla poszczególnych pracowników.

W związku z wprowadzeniem od 1 stycznia 2016 r. nowej ulgi na działalność badawczo-rozwojową (art. 18d ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych) po stronie Wnioskodawcy pojawiły się wątpliwości dotyczące jej stosowania.

Wnioskodawca oświadcza, że nie prowadzi działalności gospodarczej na terenie specjalnej strefy ekonomicznej na podstawie zezwolenia, o którym mowa w ustawie z dnia 20 października 1994 r. o specjalnych strefach ekonomicznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 282 ze zm.).

Wnioskodawca zaznacza, że jednocześnie z niniejszym wnioskiem wnosi również wniosek w zakresie m.in. stwierdzenia, czy prowadzona przez niego działalność może zostać uznana za działalność badawczo-rozwojową w rozumieniu ustawy o CIT, a w konsekwencji, czy ma prawo do skorzystania z ulgi na działalność badawczo-rozwojowa, o której mowa w art. 18d ustawy o CIT. Niniejszy wniosek dotyczy wyłącznie tego, czy wszyscy z pracowników zajmujących się realizacją prac badawczo- rozwojowych mogą zostać uznani za „zatrudnionych w celu realizacji działalności badawczo- rozwojowej” w rozumieniu art. 18d ust. 2 pkt 1 ustawy o CIT, a zatem, wynagrodzenia których z pracowników mogą stanowić „koszty kwalifikowane” w rozumieniu i podlegać odliczeniu od podstawy opodatkowania Spółki podatkiem dochodowym od osób prawnych w ramach ulgi badawczo-rozwojowej, o której mowa w art. 18d ustawy o CIT. Również klasyfikacja poszczególnych składników wynagrodzeń pracowniczych jako wydatków kwalifikowanych będzie przedmiotem oddzielnego wniosku. Z tego względu Wnioskodawca prosi o założenie przy wydawaniu interpretacji indywidualnej w odpowiedzi na niniejszy wniosek, że Spółka ma prawo do zastosowania ulgi na działalność badawczo-rozwojową uregulowanej w art. 18d ustawy o CIT.

W związku z powyższym opisem zadano następujące pytania.

  1. Jakich pracowników należy uznać za „zatrudnionych w celu realizacji działalności badawczo-rozwojowej” w rozumieniu art. 18d ust. 2 pkt 1 ustawy o CIT?
  2. Czy pracowników Działu Adaptacji Rynkowych uczestniczących w pracach badawczo- rozwojowych, zajmujących stanowiska oznaczone w opisie stanu faktycznego/zdarzenia przyszłego numerami 1-16, można uznać za zatrudnionych w celu realizacji działalności badawczo-rozwojowej w rozumieniu art. 18d ust. 2 pkt 1 ustawy o CIT?
  3. Czy pracowników Działu Rozwoju Autobusów uczestniczących w pracach badawczo- rozwojowych, zajmujących stanowiska oznaczone w opisie stanu faktycznego/zdarzenia przyszłego numerami 17-36, można uznać za zatrudnionych w celu realizacji działalności badawczo-rozwojowej w rozumieniu art. 18d ust. 2 pkt 1 ustawy o CIT?
  4. Czy pracowników Działu Rozwoju Pojazdów Szynowych uczestniczących w pracach badawczo-rozwojowych, zajmujących stanowiska oznaczone w opisie stanu faktycznego/zdarzenia przyszłego numerami 37-51, można uznać za zatrudnionych w celu realizacji działalności badawczo-rozwojowej w rozumieniu art. 18d ust. 2 pkt 1 ustawy o CIT?
  5. Czy w przypadku pracowników Działu Adaptacji Rynkowych, Działu Rozwoju Autobusów oraz Działu Rozwoju Pojazdów Szynowych, którzy wykonują prace będące realizacją działalności badawczo-rozwojowej Spółki (tj. uczestniczą w pracach badawczo-rozwojowych, to nie przeznaczają na realizację takiej działalności 100% swojego czasu pracy), kosztem kwalifikowanym będzie cała kwota wydatków na wynagrodzenia takich pracowników?

Przedmiotem niniejszej interpretacji indywidualnej jest odpowiedź na pytanie nr 5. Wniosek Spółki w zakresie pytania nr 1 został rozpatrzony odrębną interpretacją indywidualną wydaną 27 lutego 2017 r. nr 3063-ILPB2.4510.32.2017.1.ŁM. natomiast w zakresie pytań nr 2, 3 i 4 wydano 27 lutego 2017 r. postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania nr 3063-ILPB2.4510.217.2016.1.KS.

Zdaniem Wnioskodawcy, w przypadku pracowników Działu Adaptacji Rynkowych, Działu Rozwoju Autobusów oraz Działu Rozwoju Pojazdów Szynowych, którzy wykonują prace będące realizacją działalności badawczo-rozwojowej Spółki (tj. uczestniczą w pracach badawczo-rozwojowych, aczkolwiek mogą nie przeznaczać na realizację takiej działalności 100% swojego czasu pracy), kosztem kwalifikowanym będzie cała kwota wydatków na wynagrodzenia takich pracowników.

Uzasadnienie stanowiska Wnioskodawcy.

Zdaniem Wnioskodawcy pracowników Działu Adaptacji Rynkowych, Działu Rozwoju Autobusów oraz Działu Rozwoju Pojazdów Szynowych, którzy wykonują prace będące realizacją działalności badawczo-rozwojowej Spółki (tj. uczestniczą w pracach badawczo-rozwojowych, aczkolwiek mogą nie przeznaczać na realizację takiej działalności 100% swojego czasu pracy), należy uznać za zatrudnionych w celu realizacji działalności badawczo-rozwojowej w rozumieniu art. 18d ust. 2 pkt 1 ustawy o CIT i tym samym kosztem kwalifikowanym będzie cała kwota wydatków na wynagrodzenia takich pracowników.

Jak wskazywano powyżej, konstruując ulgę badawczo-rozwojową przewidzianą przepisem art. 18d ustawy o CIT, ustawodawca przewidział wyłącznie trzy warunki uznania kosztów pracowniczych za koszty kwalifikowane na cele stosowania ulgi badawczo-rozwojowej:

  • po pierwsze, koszty te muszą stanowić koszty uzyskania przychodów dla pracodawcy;
  • po drugie, koszty te muszą dotyczyć pracowników zatrudnionych w celu realizacji działalności badawczo-rozwojowej;
  • końcowo, koszty, o których mowa, muszą stanowić należności z tytułów, o których mowa w art. 12 ust. 1 ustawy o PIT.

W ustawie o CIT nie zawarto wymogu, aby pracownicy, których wynagrodzenia stanowią dla pracodawcy koszty kwalifikowane w rozumieniu art. 18d ust. 2 pkt 1 ustawy o CIT, w ramach swoich obowiązków zawodowych wykonywali wyłącznie czynności stanowiące realizację działalności badawczo-rozwojowej. Pracownicy muszą być jedynie zatrudnieni w celu realizacji tej działalności, a nie zajmować się wyłącznie jej realizacją.

Co istotne, dla prawidłowej organizacji pracy niejednokrotnie nie jest możliwe, aby pracownicy merytoryczni zajmowali się wyłącznie prowadzeniem badań. Muszą oni wykonywać czynności czysto techniczne, takie jak raportowanie czasu swojej pracy. Ponadto, w niektórych przypadkach niezbędna jest współpraca z innymi działami Spółki, w tym np. z Działem Sprzedaży oraz Działem Produkcji. Przykładowo, osoby z Działu Sprzedaży odpowiedzialne za obsługę procesu i przygotowanie ofert w ramach postępowań o udzielenie zamówień publicznych, dla których wymagane jest opracowanie rozwiązań technicznych, nie muszą posiadać specjalistycznej wiedzy technicznej dotyczącej specyfikacji produktów wytwarzanych w ramach prac badawczo-rozwojowych. Konieczna jest zatem współpraca pracowników poszczególnych Działów, co umożliwia odpowiednie skonfigurowanie produktów prac badawczo-rozwojowych, uwzględniając przy tym specyficzne wymagania klienta oraz obowiązujące w tym zakresie normy i przepisy prawa. Takie działania nie zmieniają jednak faktu, że pracownicy ci, również biorąc w jakimś zakresie praktyczny udział w pracach innych Działów, zatrudnieni są przez Spółkę w celu realizacji działalności badawczo-rozwojowej.

Zdaniem Spółki, przy ocenie, czy koszt wynagrodzenia pracownika może w całości stanowić koszt kwalifikowany w rozumieniu art. 18d ust. 1 oraz ust. 2 pkt 1 ustawy o CIT, należy brać pod uwagę główny zakres jego kompetencji, tj. czy działalność badawczo-rozwojowa jest głównym przedmiotem jego obowiązków służbowych. Wysnuwanie wymogu, aby pracownicy, których wynagrodzenia mogą stanowić koszty kwalifikowane dla pracodawcy korzystającego z ulgi badawczo-rozwojowej, wykonywali wyłącznie czynności związane z działalnością badawczo-rozwojową prowadziłby do radykalnej redukcji znaczenia tej ulgi, a w przypadku niektórych pracodawców wyłączałoby możliwość uznawania za koszty kwalifikowane kosztów pracowniczych.

Spółka pragnie przy tym podkreślić, że jej stanowisko jest też zgodne z językową interpretacją oraz literalnym brzmieniem przepisu ustawy, która mówi o pracownikach zatrudnionych w celu prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej, co czyni również zadość wielokrotnie podkreślanej zarówno w interpretacjach organów skarbowych, jak i wyrokach sądów administracyjnych, zasadzie ścisłego (nie rozszerzającego) interpretowania przepisów o ulgach i zwolnieniach, jako stanowiących wyjątek od zasady powszechności opodatkowania. Powyższe stanowisko zostało również potwierdzone przez Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach w interpretacji z dnia 22 czerwca 2016 r. (sygn. IPBP-1-2/4510-465/16/KP).

W związku z powyższym, zdaniem Wnioskodawcy, odliczeniu od podstawy opodatkowania Spółki w ramach stosowania ulgi na prace badawczo-rozwojowe, o której mowa w art. 18d ustawy o CIT, może podlegać cała kwota wydatków na wynagrodzenia pracowników, którzy oprócz realizacji działalności badawczo-rozwojowej podejmują w czasie pracy dodatkowo czynności niestanowiące tej działalności. Ustawodawca nie przewidział bowiem zastrzeżenia, że koszty pracownicze stanowią „koszty kwalifikowane” dla celów ulgi badawczo-rozwojowej tylko w zakresie proporcjonalnym do czasu, w którym pracownicy zatrudnieni w celu realizacji działalności badawczo-rozwojowej rzeczywiście bezpośrednio wykonywali wyłącznie zadania badawczo-rozwojowe. Innymi słowy, jeśli pracownik zatrudniony jest w celu prowadzenia prac badawczo-rozwojowych, kosztem kwalifikowanym będą wszystkie składniki wypłacanego mu wynagrodzenia, również w zakresie, w którym w związku z przyjętym sposobem organizacji pracy nie wykonuje on faktycznie tylko prac badawczych. W przepisie art. 18d ust. 2 pkt 1 ustawy o wskazano bowiem wyraźnie, że o możliwości zaliczenia wynagrodzeń pracowniczych do kosztów kwalifikowanych ma decydować cel zatrudnienia. Cel zatrudnienia wyznaczany jest natomiast zakresem umowy o pracę lub opisu stanowiska pracy i nie zmienia się w przypadku wykonywania na rzecz pracodawcy innych czynności pobocznych. Jeśli pracownik, którego kompetencje wynikające z umowy o prace lub opisu stanowiska pracy dotyczą działalności badawczo-rozwojowej, przez większość czasu pracy zajmuje się realizacja tej działalności, a jedynie w mniejszym zakresie dokonuje innych czynności, niestanowiących prac badawczo-rozwojowych, nie znaczy to, że zmienił się cel jego zatrudnienia.

Należy mieć przy tym na uwadze, że cel zatrudnienia jest jedynym kryterium uznania pracownika za kwalifikowanego do ujęcia jego wynagrodzenia w kwocie ulgi badawczo-rozwojowej. Treść ustawy nie daje przy tym podstaw do stawiania kolejnych wymogów, np. rozkładu czasu pracy. Taka interpretacja przepisów stanowiłaby niedozwoloną wykładnię na niekorzyść podatnika.

Zdaniem Wnioskodawcy nie ma zatem podstaw prawnych, by wyłączać prawo do ujęcia w kwocie ulgi kosztów wynagrodzeń pracowników za czas, w którym faktycznie nie uczestniczą oni w pracach badawczo-rozwojowych z tego tylko tytułu, że częściowo dokonywali czynności faktycznych nie stanowiących realizacji działalności badawczo-rozwojowej.

Przedstawione powyżej stanowisko Spółki znajduje potwierdzenie w treści interpretacji Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z dnia 22 czerwca 2016 r., znak IBPB-l-2/4510-465/16/KP, w której organ podatkowy uznał za w całości prawidłowe następujące stanowisko wnioskodawcy (odstępując jednocześnie od uzasadnienia prawnego dokonanej oceny stanowiska wnioskodawcy): „Wnioskodawca stoi na stanowisku, że będzie mógł kwalifikować całą należność z tytułów, o których mowa w art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, oraz składniki z tytułu tych należności określone w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, w części finansowanej przez Wnioskodawcę, w odniesieniu do pracowników zatrudnionych w celu realizacji działalności badawczo-rozwojowej, jako koszty kwalifikowane na potrzeby ulgi opisanej w art. 18d ustawy o CIT”.

Należy wskazać, że udzielanie pracownikom urlopu, a także umożliwienie pracownikom wykorzystania zwolnienia chorobowego, jest obowiązkiem pracodawcy wynikającym z przepisów prawa pracy. Uprawnienie do skorzystania z tych uprawnień jest wynikiem pozostawania w stosunku pracy, czyli również realizacji działalności badawczo-rozwojowej. Również konstrukcja art. 18d ust. 2 pkt 1 zdaniem Spółki wskazuje, że kosztem kwalifikowanym są wynagrodzenia za czas choroby pracownika lub pozostawania przez niego na urlopie wypoczynkowym. Jak już wskazano, cytowany przepis odsyła do art. 12 ust. 1 ustawy o PIT, na podstawie czego można wnioskować, że kosztem kwalifikowanym są wszelkie świadczenia przekazywane na rzecz pracownika związane ze stosunkiem pracy. Wynagrodzenie za czas choroby oraz urlopu wypoczynkowego wynika natomiast bezpośrednio z przepisów prawa pracy.

Dodatkowo należy wskazać, ze względu na innowacyjność prowadzonej przez Spółkę działalności badawczo-rozwojowej, niezbędne jest ciągłe podnoszenie kwalifikacji zawodowych przez pracowników dedykowanych tej działalności. Z tego względu, pracownicy zatrudnieni w celu prowadzenia prac badawczo-rozwojowych mogą uczestniczyć w wyjazdach szkoleniowych bądź pozostawać czasowo oddelegowani w celu zdobywania wiedzy i poznawania nowych metod badawczych. W opinii Spółki nie znaczy to jednak (podobnie jak w przypadku wykorzystania płatnego urlopu lub wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy), że pracownicy ci w takich przypadkach nie wykonują czynności stanowiących realizację działalności badawczo-rozwojowej Spółki. Podnoszenie kwalifikacji dokonywane jest w związku z obowiązkami w ramach realizacji prac badawczo-rozwojowych, w celu lepszego i skuteczniejszego wykonywania tych obowiązków. Czas uczestnictwa w szkoleniach powinien zatem również być klasyfikowany jako czas realizowania działalności badawczo-rozwojowej przez pracowników, a koszty wynagrodzeń pracowniczych za ten czas, jeśli dotyczą pracowników zatrudnionych w celu realizacji działalności badawczo-rozwojowej, mogą podlegać wliczeniu w kwotę ulgi badawczo-rozwojowej i w odpowiedniej wysokości podlegać odliczeniu od podstawy opodatkowania Spółki.

W świetle obowiązującego stanu prawnego stanowisko Wnioskodawcy w sprawie oceny prawnej przedstawionego zdarzenia przyszłego jest nieprawidłowe.

Ustawą z dnia 25 września 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze wspieraniem innowacyjności (Dz. U. z 2015 r., poz. 1767) do ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych zostały wprowadzone zmiany, które odnoszą się do tzw. ulgi badawczo-rozwojowej.

W związku natomiast z ustawą z dnia 4 listopada 2016 r. o zmianie niektórych ustaw określających warunki prowadzenia działalności innowacyjnej (Dz. U. z 2016 r., poz. 1933) z dniem 1 stycznia 2017 r. zmianie uległa treść przepisów, które dotyczą możliwości odliczania od podstawy opodatkowania kosztów kwalifikowanych poniesionych przez podatnika na działalność badawczo-rozwojową.

Powyższe nie ma jednak wpływu na niniejsze rozstrzygnięcie, które uwzględnia stan prawny obowiązujący od dnia 1 stycznia 2017 r.

Działalność badawczo-rozwojowa została zdefiniowana w art. 4a pkt 26 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, zgodnie z którym działalność badawczo-rozwojowa oznacza działalność twórczą obejmującą badania naukowe lub prace rozwojowe, podejmowaną w sposób systematyczny w celu zwiększenia zasobów wiedzy oraz wykorzystania zasobów wiedzy do tworzenia nowych zastosowań.

Zgodnie z art. 4a pkt 27 ww. ustawy, ilekroć w ustawie jest mowa o badaniach naukowych − oznacza to:

  1. badania podstawowe − oryginalne prace badawcze, eksperymentalne lub teoretyczne podejmowane przede wszystkim w celu zdobywania nowej wiedzy o podstawach zjawisk i obserwowalnych faktów bez nastawienia na bezpośrednie zastosowanie komercyjne,
  2. badania stosowane − prace badawcze podejmowane w celu zdobycia nowej wiedzy, zorientowane przede wszystkim na zastosowanie w praktyce,
  3. badania przemysłowe − badania mające na celu zdobycie nowej wiedzy oraz umiejętności w celu opracowywania nowych produktów, procesów i usług lub wprowadzania znaczących ulepszeń do istniejących produktów, procesów i usług; badania te uwzględniają tworzenie elementów składowych systemów złożonych, budowę prototypów w środowisku laboratoryjnym lub w środowisku symulującym istniejące systemy, szczególnie do oceny przydatności danych rodzajów technologii, a także budowę niezbędnych w tych badaniach linii pilotażowych, w tym do uzyskania dowodu w przypadku technologii generycznych.

Z treści art. 4a pkt 28 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych wynika natomiast, że ilekroć w ustawie jest mowa o pracach rozwojowych – oznacza to nabywanie, łączenie, kształtowanie i wykorzystywanie dostępnej aktualnie wiedzy i umiejętności z dziedziny nauki, technologii i działalności gospodarczej oraz innej wiedzy i umiejętności do planowania produkcji oraz tworzenia i projektowania nowych, zmienionych lub ulepszonych produktów, procesów i usług, z wyłączeniem prac obejmujących rutynowe i okresowe zmiany wprowadzane do produktów, linii produkcyjnych, procesów wytwórczych, istniejących usług oraz innych operacji w toku, nawet jeżeli takie zmiany mają charakter ulepszeń, w szczególności:

  1. opracowywanie prototypów i projektów pilotażowych oraz demonstracje, testowanie i walidację nowych lub ulepszonych produktów, procesów lub usług w otoczeniu stanowiącym model warunków rzeczywistego funkcjonowania, których głównym celem jest dalsze udoskonalenie techniczne produktów, procesów lub usług, których ostateczny kształt nie został określony,
  2. opracowywanie prototypów i projektów pilotażowych, które można wykorzystać do celów komercyjnych, w przypadku gdy prototyp lub projekt pilotażowy stanowi produkt końcowy gotowy do wykorzystania komercyjnego, a jego produkcja wyłącznie do celów demonstracyjnych i walidacyjnych jest zbyt kosztowna.

W myśl art. 18d ust. 1 ww. ustawy, od podstawy opodatkowania, ustalonej zgodnie z art. 18, odlicza się koszty uzyskania przychodów poniesione przez podatnika na działalność badawczo-rozwojową, zwane dalej „kosztami kwalifikowanymi”.

Ustawodawca w art. 18d ust. 2 cyt. ustawy doprecyzował, że kosztami kwalifikowanymi są:

  1. należności z tytułów, o których mowa w art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, oraz składki z tytułu tych należności określone w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, w części finansowanej przez płatnika składek, jeżeli te należności i składki dotyczą pracowników zatrudnionych w celu realizacji działalności badawczo-rozwojowej;
  2. nabycie materiałów i surowców bezpośrednio związanych z prowadzoną działalnością badawczo-rozwojową;
  3. ekspertyzy, opinie, usługi doradcze i usługi równorzędne, a także nabycie wyników badań naukowych, świadczonych lub wykonywanych na podstawie umowy przez jednostkę naukową w rozumieniu ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki (Dz. U. z 2014 r. poz. 1620, z 2015 r. poz. 249 i 1268 oraz z 2016 r. poz. 1020 i 1311) na potrzeby prowadzonej działalności badawczo-rozwojowej;
  4. odpłatne korzystanie z aparatury naukowo-badawczej wykorzystywanej wyłącznie w prowadzonej działalności badawczo-rozwojowej, jeżeli to korzystanie nie wynika z umowy zawartej z podmiotem powiązanym z podatnikiem w rozumieniu art. 11 ust. 1 i 4;
  5. koszty uzyskania i utrzymania patentu, prawa ochronnego na wzór użytkowy, prawa z rejestracji wzoru przemysłowego, poniesione przez podatnika będącego mikroprzedsiębiorcą, małym lub średnim przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej, na:
    1. przygotowanie dokumentacji zgłoszeniowej i dokonanie zgłoszenia do Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej lub odpowiedniego zagranicznego organu, łącznie z kosztami wymaganych tłumaczeń na język obcy,
    2. prowadzenie postępowania przez Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej lub odpowiedni zagraniczny organ, poniesione od momentu zgłoszenia do tych organów, w szczególności opłaty urzędowe i koszty zastępstwa prawnego i procesowego,
    3. odparcie zarzutów niespełnienia warunków wymaganych do uzyskania patentu, prawa ochronnego na wzór użytkowy lub prawa z rejestracji wzoru przemysłowego zarówno w postępowaniu zgłoszeniowym, jak i po jego zakończeniu, w szczególności koszty zastępstwa prawnego i procesowego, zarówno w Urzędzie Patentowym Rzeczypospolitej Polskiej, jak i w odpowiednim zagranicznym organie,
    4. opłaty okresowe, opłaty za odnowienie, tłumaczenia oraz dokonywanie innych czynności koniecznych dla nadania lub utrzymania ważności patentu, prawa ochronnego na wzór użytkowy oraz prawa z rejestracji wzoru przemysłowego, w szczególności koszty walidacji patentu europejskiego.

Stosownie do treści art. 18d ust. 3 ww. ustawy, za koszty kwalifikowane uznaje się także dokonywane w danym roku podatkowym, zaliczane do kosztów uzyskania przychodów, odpisy amortyzacyjne od środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych wykorzystywanych w prowadzonej działalności badawczo-rozwojowej, z wyłączeniem samochodów osobowych oraz budowli, budynków i lokali będących odrębną własnością. Do kosztów, o których mowa w zdaniu pierwszym, przepisu art. 16 ust. 1 pkt 48 nie stosuje się.

Zgodnie z art. 18d ust. 4 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, koszty kwalifikowane ponoszone w ramach badań podstawowych podlegają odliczeniu wyłącznie pod warunkiem, że badania te są prowadzone na podstawie umowy lub porozumienia z jednostką naukową w rozumieniu ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki.

Koszty kwalifikowane podlegają odliczeniu, jeżeli nie zostały podatnikowi zwrócone w jakiejkolwiek formie (art. 18d ust. 5 ww. ustawy).

W myśl art. 18d ust. 6 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, prawo do odliczenia nie przysługuje podatnikowi, jeżeli w roku podatkowym prowadził działalność na terenie specjalnej strefy ekonomicznej na podstawie zezwolenia.

Jak stanowi art. 18d ust. 7 ww. ustawy, kwota kosztów kwalifikowanych nie może przekroczyć:

  1. w przypadku gdy podatnik jest mikroprzedsiębiorcą, małym lub średnim przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej − 50% kosztów, o których mowa w ust. 2 i 3;
  2. w przypadku pozostałych podatników:
    1. 50% kosztów, o których mowa w ust. 2 pkt 1,
    2. 30% kosztów, o których mowa w ust. 2 pkt 2-4 i ust. 3.

Odliczenia dokonuje się w zeznaniu za rok podatkowy, w którym poniesiono koszty kwalifikowane. W przypadku gdy podatnik poniósł za rok podatkowy stratę albo wielkość dochodu podatnika jest niższa od kwoty przysługujących mu odliczeń, odliczenia − odpowiednio w całej kwocie lub w pozostałej części − dokonuje się w zeznaniach za kolejno następujące po sobie sześć lat podatkowych następujących bezpośrednio po roku, w którym podatnik skorzystał lub miał prawo skorzystać z odliczenia (art. 18d ust. 8 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych).

Zgodnie z art. 18e ww. ustawy, podatnicy korzystający z odliczenia, o którym mowa w art. 18d, oraz podatnicy, którym przysługuje kwota określona w art. 18da, są obowiązani wykazać w zeznaniu poniesione koszty kwalifikowane podlegające odliczeniu lub stanowiące podstawę do wyliczenia przysługującej podatnikowi kwoty.

W świetle powołanych regulacji prawnych należy stwierdzić, że aby podatnikowi podatku dochodowego od osób prawnych przysługiwało prawo odliczenia w zeznaniu podatkowym kosztów kwalifikowanych poniesionych w danym roku podatkowym powinny być łącznie spełnione następujące warunki:

  1. podatnik poniósł koszty na działalność badawczo-rozwojową,
  2. koszty na działalność badawczo-rozwojową stanowiły dla podatnika koszty uzyskania przychodów w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych,
  3. koszty na działalność badawczo-rozwojową mieszczą się w zamkniętym katalogu kosztów kwalifikowanych określonym przepisami art. 18d ust. 2 i 3 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych;
  4. ww. koszty uzyskania przychodów stanowiły koszty kwalifikowane w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, przy czym jeżeli koszty kwalifikowane zostały poniesione w ramach badań podstawowych, badania te były prowadzone na podstawie umowy lub porozumienia z jednostką naukową w rozumieniu odrębnych przepisów,
  5. podatnik nie prowadził w roku podatkowym działalności na terenie specjalnej strefy ekonomicznej na podstawie zezwolenia,
  6. w ewidencji, o której mowa w art. 9 ust. 1b ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, podatnik wyodrębnił koszty działalności badawczo-rozwojowej,
  7. podatnik wykazał w zeznaniu podatkowym koszty kwalifikowane podlegające odliczeniu,
  8. kwota odliczonych kosztów kwalifikowanych nie przekroczyła limitów określonych w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych,
  9. koszty kwalifikowane nie zostały zwrócone podatnikowi w jakiekolwiek formie.

Podkreślenia w niniejszej sprawie wymaga, że za koszty kwalifikowane uznaje się zgodnie z art. 18d ust. 2 pkt 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych należności z tytułów, o których mowa w art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t. j. Dz. U. z 2016 r., poz. 2032, z późn. zm.) oraz składki z tytułu tych należności określone w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t. j. Dz. U. z 2016 r., poz. 963 z późn. zm.), w części finansowanej przez płatnika składek – pod warunkiem, że należności te i składki dotyczą pracowników zatrudnionych w celu realizacji działalności badawczo-rozwojowej.

Przytoczony powyżej art. 18d ust. 2 pkt 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych ściśle koresponduje z art. 12 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, za przychody ze stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej oraz spółdzielczego stosunku pracy uważa się wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności: wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych.

Przywołany przepis art. 12 ust. 1 ustawy o podatku dochodowego od osób fizycznych odnosi się do tzw. „wynagrodzeń pracowniczych”, tj. świadczeń wypłacanych (wydawanych) osobom fizycznym z tytułu stosunku służbowego, stosunku pracy nakładczej oraz spółdzielczego stosunku pracy. Odliczeniu na podstawie art. 18d ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych nie podlegają zatem wynagrodzenia wypłacane osobom zatrudnionym w celu realizacji działalności badawczo-rozwojowej na postawie innych tytułów, niż wymienione powyżej, np. wynagrodzenia wypłacane zleceniobiorcom lub osobom, z którymi zawarto umowę o dzieło. Natomiast składkami na ubezpieczenia społeczne, należnymi z wymienionych tytułów i finansowanymi (w części lub w całości) przez płatnika, są składki na ubezpieczenie emerytalne, rentowe oraz wypadkowe.

Zatem powyższy wymóg, by koszty pracownicze stanowiły należności, o których mowa w art. 12 ust. 1 ustawy o podatku dochodowego od osób fizycznych został wprost wyrażony w art. 18d ust. 2 pkt 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. W szczególności nie przewidziano możliwości, by za koszty kwalifikowane w myśl tego przepisu zostały uznawane należności, które dla beneficjenta stanowią przychód z innego źródła niż stosunek pracy.

Tym samym, konstruując ulgę badawczo-rozwojową przewidzianą przepisem art. 18d ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, ustawodawca przewidział trzy warunki uznania kosztów pracowniczych za koszty kwalifikowane na cele stosowania ulgi badawczo-rozwojowej:

  • po pierwsze, koszty te muszą stanowić koszty uzyskania przychodów dla pracodawcy;
  • po drugie, koszty te muszą dotyczyć pracowników zatrudnionych w celu realizacji działalności badawczo-rozwojowej,
  • koszty, o których mowa, muszą stanowić należności z tytułów, o których mowa w art. 12 ust. 1 ustawy o podatku dochodowego od osób fizycznych.

Z informacji zawartych we wniosku wynika, że w celu realizacji prac badawczo-rozwojowych Spółka zatrudnia pracowników pracujących w działach zajmujących się realizacją prac badawczo-rozwojowych wyodrębnionych z całej struktury zatrudnienia Spółki. Ponadto Spółka wskazała, że w praktyce może wystąpić sytuacja, w której osoby pracujące w tych działach będą zajmowały się w ramach godzin pracy czynnościami niebędącymi realizacją działalności badawczo-rozwojowej. W szczególności mogą one wykonywać prace na rzecz innych działów lub podejmować czynności niestanowiące prac badawczo-rozwojowych zgodnie z wewnętrznymi procedurami Spółki, lecz działania związane z wynikami tych prac już po opuszczeniu fazy badawczej lub wypuszczeniu produktu na rynek (usuwanie błędów, uczestnictwo w procesach wsparcia dla użytkownika). Główną kompetencją tych osób pozostaje jednak realizacja działalności badawczo-rozwojowej Spółki.

W tym miejscu należy wskazać, że zgodnie z brzmieniem art. 18d ust. 2 pkt 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, aby koszty wynagrodzenia i składek na ubezpieczenie społeczne pracownika mogły stanowić podstawę do odliczenia na podstawie ulgi na działalność badawczo-rozwojową, pracownik ten musi nie tylko zostać zatrudniony w celu realizacji takiej działalności, ale powinien również brać w niej udział. W zakresie innych wykonywanych przez pracownika czynności, wskazane wydatki, choć będą mogły zostać zaliczone do kosztów uzyskania przychodów, to nie będą kosztami poniesionymi na działalność badawczo-rozwojową.

Zatem wskazać należy, że zgodnie z art. 18d ust. 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych od podstawy opodatkowania, ustalonej zgodnie z art. 18d, odlicza się koszty uzyskania przychodów poniesione przez podatnika na działalność „badawczo-rozwojową”, zwane dalej „kosztami kwalifikowanymi”. Za koszty kwalifikowane uznaje się zatem należności z tytułów, o których mowa w art. 12 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, oraz składki z tytułu tych należności określone w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, w części finansowanej przez płatnika składek, jeżeli te należności i składki dotyczą pracowników zatrudnionych w celu realizacji działalności badawczo-rozwojowej.

Przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych nie precyzują i nie wprowadzają ograniczeń w zakresie dotyczącym tego, z czego powinno wynikać zatrudnienie konkretnego pracownika w celu realizacji działalności badawczo-rozwojowej. Najbardziej oczywistym sposobem określenia takiego celu wydaje się zawarcie odpowiednich zapisów w umowie o pracę zawartej z pracownikiem zwłaszcza w części poświęconej zakresowi obowiązków pracownika.

Tym samym w przypadku pracowników, którzy zostali zatrudnieni przez Spółkę na podstawie umowy o pracę i w celu realizacji działalności badawczo-rozwojowej otrzymywane od Spółki wynagrodzenie stanowiące dla nich przychód, o którym mowa w art. 12 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wraz ze składkami na ubezpieczenia społeczne w części finansowanej przez płatnika składek będzie stanowić koszt kwalifikowany w rozumieniu art. 18d ust. 2 pkt 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Tym samym, Wnioskodawca będzie uprawniony do odliczenia świadczeń ponoszonych na rzecz tych pracowników na potrzeby ulgi badawczo-rozwojowej.

Jednocześnie, dla celów ulgi badawczo-rozwojowej wydatki Spółki na wypłatę świadczeń dla tych pracowników, powinny być rozliczone zależnie od faktycznego zaangażowania pracowników w działalność badawczo-rozwojową w danym okresie rozliczeniowym zgodnie z prowadzoną przez Spółkę dokumentacją. Wskazać należy, że gdy pracownicy uczestniczą w pracach badawczo-rozwojowych i nie przeznaczają na realizację takiej działalności 100% swojego czasu pracy konieczne jest odliczenie od kwoty ulgi kosztów przypadających proporcjonalnie na czas, w którym pracownicy ci wykonywali czynności niezwiązane z działalnością badawczo-rozwojową.

Reasumując, w przypadku pracowników, którzy wykonują prace będące realizacją działalności badawczo-rozwojowej Spółki (tj. uczestniczą w pracach badawczo-rozwojowych, to nie przeznaczają na realizację takiej działalności 100% swojego czasu pracy), kosztem kwalifikowanym będzie kwota wydatków na wynagrodzenia takich pracowników przypadająca na czas, w którym pracownicy ci wykonują czynności związane z działalnością badawczo-rozwojową.

Jednocześnie tut. Organ pragnie zaznaczyć, że norma wynikająca z art. 18d ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych stanowi formę ulg podatkowych, które naruszają zasadę równości i powszechności opodatkowania. Tym samym powinna być interpretowana ściśle. Niedopuszczalne jest stosowanie wykładni rozszerzającej.

Odnosząc się do powołanych przez Wnioskodawcę interpretacji indywidualnych, tut. Organ informuje, że zostały one wydane w indywidualnych sprawach i nie mają zastosowania ani konsekwencji wiążących w odniesieniu do żadnego innego zaistniałego stanu faktycznego, czy też zdarzenia przyszłego.

Interpretacja dotyczy zdarzenia przyszłego przedstawionego przez Wnioskodawcę i stanu prawnego obowiązującego w dniu wydania interpretacji.

Stronie przysługuje prawo do wniesienia skargi na niniejszą interpretację przepisów prawa podatkowego z powodu jej niezgodności z prawem. Skargę wnosi się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu, ul. Ratajczaka 10/12, 61-815 Poznań, po uprzednim wezwaniu na piśmie organu, który wydał interpretację – w terminie 14 dni od dnia, w którym skarżący dowiedział się lub mógł się dowiedzieć o jej wydaniu – do usunięcia naruszenia prawa (art. 52 § 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi – Dz. U. z 2016 r., poz. 718, z późn. zm.). Skargę do WSA wnosi się (w dwóch egzemplarzach – art. 47 ww. ustawy) w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia odpowiedzi organu na wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, a jeżeli organ nie udzielił odpowiedzi na wezwanie, w terminie sześćdziesięciu dni od dnia wniesienia tego wezwania (art. 53 § 2 ww. ustawy). Jednocześnie, zgodnie z art. 57a ww. ustawy, skarga na interpretację przepisów prawa podatkowego wydaną w indywidualnej sprawie, opinię zabezpieczającą i odmowę wydania opinii zabezpieczającej może być oparta wyłącznie na zarzucie naruszenia przepisów postępowania, dopuszczeniu się błędu wykładni lub niewłaściwej oceny co do zastosowania przepisu prawa materialnego. Sąd administracyjny jest związany zarzutami skargi oraz powołaną podstawą prawną.

Skargę wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie lub bezczynność są przedmiotem skargi (art. 54 § 1 ww. ustawy), na adres: Izba Administracji Skarbowej w Poznaniu, Biuro Krajowej Informacji Podatkowej w Lesznie, ul. Dekana 6, 64-100 Leszno.


doradcapodatkowy.com gdy potrzebujesz własnej indywidualnej interpretacji podatkowej.

Mechanizm kojarzenia podobnych interpretacji
Dołącz do zarejestrowanych użytkowników i korzystaj wygodnie z epodatnik.pl.   Rejestracja jest prosta, szybka i bezpłatna.

Reklama

Przejrzyj zasięgi serwisu epodatnik.pl od dnia jego uruchomienia. Zobacz profil przeciętnego użytkownika serwisu. Sprawdź szczegółowe dane naszej bazy mailingowej. Poznaj dostępne formy reklamy: display, mailing, artykuły sponsorowane, patronaty, reklama w aktywnych formularzach excel.

czytaj

O nas

epodatnik.pl to źródło aktualnej i rzetelnej informacji podatkowej. epodatnik.pl to jednak przede wszystkim źródło niezależne. Niezależne w poglądach od aparatu skarbowego, od wymiaru sprawiedliwości, od inwestorów kapitałowych, od prasowego mainstreamu.

czytaj

Regulamin

Publikacje mają charakter informacyjny. Wydawca dołoży starań, aby informacje prezentowane w serwisie były rzetelne i aktualne. Treści prezentowane w serwisie stanowią wyraz przekonań autorów publikacji, a nie źródło prawa czy urzędowo obowiązujących jego interpretacji.

czytaj