Interpretacja Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach
IBPP3/443-791/14/JP
z 20 października 2014 r.

 

Mechanizm kojarzenia podobnych interpretacji

INTERPRETACJA INDYWIDUALNA

Na podstawie art. 14b § 1 i § 6 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 749 ze zm.) oraz § 2 i § 5 rozporządzenia Ministra Finansów z 20 czerwca 2007 r. w sprawie upoważnienia do wydawania interpretacji przepisów prawa podatkowego (Dz.U. Nr 112, poz. 770 ze zm.) – Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach działający w imieniu Ministra Finansów stwierdza, że stanowisko Wnioskodawcy, przedstawione we wniosku z 30 czerwca 2014 r. (data wpływu 7 lipca 2014 r.), uzupełnionym pismem z 2 października 2014 r. (data wpływu 7 października 2014 r.) o wydanie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego dotyczącej podatku od towarów i usług w zakresie:

  • możliwości odliczenia całości podatku naliczonego, wynikającego z otrzymanej przez Wnioskodawcę faktury VAT za wykonanie usługi polegającej na opracowaniu dokumentów wspólnych dla wszystkich 3 miast – jest nieprawidłowe,
  • możliwości obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego wynikającego z otrzymanych od Partnera II oraz Lidera projektu faktur, stanowiących odsprzedaż zakupionych przez te miasta usług w części przypadającej na Wnioskodawcę – jest prawidłowe.

UZASADNIENIE

W dniu 7 lipca 2014 r. wpłynął ww. wniosek o wydanie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego dotyczącej podatku od towarów i usług w zakresie możliwości odliczenia całości podatku naliczonego, wynikającego z otrzymanej przez Wnioskodawcę faktury VAT za wykonanie usługi polegającej na opracowaniu dokumentów wspólnych dla wszystkich 3 miast oraz w zakresie możliwości obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego wynikającego z otrzymanych od Partnera II oraz Lidera projektu faktur, stanowiących odsprzedaż zakupionych przez te miasta usług w części przypadającej na Wnioskodawcę. Wniosek został uzupełniony pismem z 2 października 2014 r. (data wpływu 7 października 2014 r.), będącym odpowiedzią na wezwanie organu z 23 września 2014 r. znak IBPP3/4443-791/14/JP.

W przedmiotowym wniosku, uzupełnionym pismem z 2 października 2014 r., zostało przedstawione następujące zdarzenie przyszłe:

Miasto R jest czynnym podatnikiem VAT. Miasto R (Partner I) realizuje wspólnie z Miastem C (Lider projektu) i Miastem S (Partner II) projekt pn. „…”, współfinansowany w 90% z Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna na lata 2007–2013. 10% stanowi wkład własny partnerów projektu. W wyniku realizacji projektu zostanie wykonana dokumentacja identyfikująca i delimitująca obszar funkcjonalny, powstaną strategie rozwoju, programy operacyjne związane z rozwojem miast, analizy przestrzenne, analizy budynków komunalnych, koncepcje i dokumentacje zagospodarowania wybranych obszarów. Ponadto, przedmiotem projektu będzie zarządzanie projektem i jego promocja. Zgodnie z wnioskiem aplikacyjnym, żadne z miast realizujących projekt nie będzie osiągało żadnych przychodów z tytułu realizacji przedmiotowego projektu. Zgodnie z oświadczeniem Lidera – zakupy realizowane w ramach projektu nie korzystają z prawa do odliczenia podatku VAT. Podatek VAT stanowi koszt kwalifikowalny. Miasto C otrzymuje dotacje od Ministra Infrastruktury i Rozwoju w transzach, na podstawie przekazanych wniosków o płatność. Natomiast partnerzy projektu składają do Lidera sprawozdania, w których ubiegają się o refundację poniesionych kosztów (na podstawie przekazywanych wraz z wnioskami o płatność kserokopii faktur VAT, poświadczających fakt poniesienia wydatków o określonej wysokości). Lider i jego partnerzy dokonują płatności na podstawie dokumentów księgowych, związanych z realizacją projektu. Po zrealizowaniu projektu, nastąpi nieodpłatne przekazanie jego efektów w częściach przypadających na poszczególnych uczestników projektu.

W wyniku realizacji projektu, wykonywane są dwa rodzaje działań:

  1. Każdy z partnerów projektu zleca samodzielnie, zgodnie z ustawą PZP, opracowanie dokumentów dla swojego miasta. Następnie Partner I i Partner II występuje do Lidera z wnioskiem o płatność, na podstawie którego Lider refunduje mu 90% poniesionych kosztów. Pozostałe 10% każda gmina płaci ze środków własnych.
  2. W wyniku dodatkowych ustaleń pomiędzy Liderem i partnerami projektu, Lider i każdy z partnerów dodatkowo zlecał będzie, zgodnie z ustawą PZP, dokumenty wspólne dla wszystkich 3 miast.

W przypadku drugiego typu działań, Wnioskodawca zamierza zlecić opracowanie dokumentów wspólnych dla wszystkich 3 miast – zlecona usługa zostanie udokumentowana przez wykonawcę fakturą VAT. Po zapłacie całości faktury VAT na rzecz wykonawcy, Wnioskodawca wystąpi z wnioskiem o płatność do Lidera, który zrefunduje 90% poniesionych przez Wnioskodawcę kosztów. Następnie, Wnioskodawca należne 10% wkładu własnego podzieli pomiędzy 3 miasta i wystawi Miastu C i Miastu S faktury VAT – dokumentujące odsprzedaż zleconej usługi w częściach przypadających na te miasta. Wszystkie przeprowadzone w tym zakresie działania Wnioskodawcy będą miały charakter usługowy.

Analogiczne postępować będą pozostali uczestnicy projektu – Miasto C i Miasto S. Miasto S zamierza zlecić opracowanie dokumentów wspólnych dla wszystkich 3 miast – zlecona usługa zostanie udokumentowana przez wykonawcę fakturą VAT. Po zapłacie całości faktury VAT na rzecz wykonawcy, Miasto S wystąpi z wnioskiem o płatność do Lidera, który zrefunduje 90% poniesionych kosztów. Następnie, Miasto S należne 10% wkładu własnego podzieli pomiędzy 3 miasta i wystawi Miastu C i Miastu R faktury VAT – dokumentujące odsprzedaż zleconej usługi w częściach przypadających na te miasta. Wszystkie przeprowadzone w tym zakresie działania Miasta S będą miały charakter usługowy. W ten sam sposób postępować będzie Miasto C.

Ponadto, pismem z 2 października 2014 r. Wnioskodawca uzupełnił opis zdarzenia przyszłego wskazując, że dokumenty wspólne dla wszystkich 3 miast będą dotyczyły strategii rozwoju obszaru funkcjonalnego, która to pozwoli na wyodrębnienie niezbędnych programów operacyjnych, w tym przede wszystkim opracowanie Zintegrowanego Programu Rewitalizacji Obszaru Funkcjonalnego. Innymi zakładanymi programami operacyjnymi dla obszaru funkcjonalnego będą:

  • program polityki mieszkaniowej obszaru funkcjonalnego,
  • program renowacji podwórek,
  • program planu zarządzania zmianami w obszarze funkcjonalnym (np. manager ulicy),
  • program optymalizacji użytkowania budynków w obszarze funkcjonalnym,
  • program przekształcenia kluczowych przestrzeni publicznych,
  • strategia rozwiązywana problemów społecznych.

Ponadto, w efekcie realizacji projektu powstanie Zintegrowany Projekt Przekształcania Kluczowych Przestrzeni Publicznych Obszaru Funkcjonalnego oraz Plan Zarządzania Zmianami w obszarze funkcjonalnym.

Powstała w wyniku projektu dokumentacja będzie zawierała wnioski i rekomendacje dla całego obszaru funkcjonalnego, a więc obszaru miast …, … i … . Natomiast projekty wynikające z tych opracowań realizowane będą odrębnie w każdym z miast, jednak w każdym z nich rozwiązywać będą problemy degradacji przestrzennej i środowiskowej.

Głównym celem projektu jest opracowanie zintegrowanego podejścia do problemów obszarów funkcjonalnych na przykładzie …, … i … . Przede wszystkim w ramach tego celu przewiduje się:

  • określenie granic obszaru funkcjonalnego,
  • przygotowanie wspólnej dla całego obszaru strategii rozwoju obszaru funkcjonalnego objętego projektem z uwzględnieniem analiz mających na celu określenie granic obszaru funkcjonalnego lub różnych wariantów tego zasięgu i przeprowadzeniem badań, sformułowaniem diagnoz mających na celu określenie powiązań i wynikających z nich wyzwań służących określeniu obszaru funkcjonalnego,
  • przygotowywanie planów działań na danym obszarze funkcjonalnym, wynikających z diagnozy danego obszaru,
  • opracowanie badań, analiz, ewaluacji, ekspertyz służących przygotowaniu studiów uwarunkowań przestrzennych, mpzp (wg potrzeb), studiów wykonalności oraz inwestycji, które mają być realizowane w ramach perspektywy finansowej 2014–2020,
  • przygotowanie studiów wykonalności, dokumentacji przetargowej, dotyczącej oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko, w tym konsultacji społecznych i dokumentacji technicznej dla inwestycji wynikających z diagnozy opracowanej w ramach niniejszego projektu,
  • promocja projektu,
  • proces uspołecznienia działań, szerokie zaangażowanie mieszkańców miast partnerskich w pracach projektowych, warsztaty, seminaria, platforma komunikacji z mieszkańcami.

Projekt jest realizowany na podstawie zawartej umowy partnerskiej pomiędzy trzema miastami – Miastem C (Lider), Miastem R (Partner I) i Miastem S (Partner II) – Umowa Partnerstwa z 5 czerwca 2013 r.

Zgodnie z umową partnerstwa dotyczącą realizacji projektu pn. „…” – projekt nr … zawartą w dniu 05.06.2013 r. w C, pomiędzy Liderem Projektu Miastem C, Partnerem I Miastem R oraz Partnerem II – Miastem S, Wnioskodawca informuje: Lider jako instytucja wiodąca w Partnerstwie, odpowiedzialny jest za całościową koordynację, zarządzanie oraz wdrożenie Projektu, w szczególności:

  1. reprezentowanie Partnerów przed IZ POPT, KPK oraz podmiotami uprawnionymi do kontroli i audytu projektu;
  2. koordynowanie, monitorowanie i nadzorowanie prawidłowości realizacji działań w ramach projektu;
  3. podejmowanie środków naprawczych w przypadku opóźnień i nieprawidłowości w realizacji projektu, a także gromadzenie i przekazywanie informacji o nieprawidłowościach do IZ POPT;
  4. koordynowanie i monitorowanie właściwej promocji projektu;
  5. udzielanie stosownych pełnomocnictw wszystkim partnerom projektu;
  6. współpracę z upoważnionymi instytucjami krajowymi w zakresie audytu i kontroli prawidłowej realizacji projektu;
  7. wskazanie odrębnego rachunku bankowego projektu w wybranym przez siebie banku, który będzie jedynym rachunkiem służącym do rozliczeń pomiędzy IZ POPT a Liderem;
  8. prowadzenie jednolitej ewidencji zdarzeń księgowych w sposób umożliwiający jednoznaczną identyfikację kosztów i wydatków ponoszonych na realizację projektu;
  9. przestrzeganie ustalenia, że wartość elementu wynagrodzenia dodatków specjalnych stanowiących dofinansowanie w ramach projektu dla pracowników zaangażowanych w realizację projektu stanowi kwotę 151.200 zł, a w odniesieniu do pracowników Lidera stanowi kwotę 60.480 zł, co stanowi nie więcej niż 90% środków przeznaczonych na to działanie (działanie 8 Zarządzanie projektem);
  10. podania podstawy wypłaty wynagrodzenia w postaci dodatków specjalnych dla pracowników Lidera, poprzez przedstawienie każdego pracownika z imienia i nazwiska, stanowiska służbowego, podania zakresu obowiązków podstawowego (tzw. opisu stanowiska pracy) oraz określenia dodatkowego zakresu obowiązków związanego z realizacją projektu wraz z kwotą dodatku specjalnego z rozbiciem na środki zewnętrzne i wkład własny Lidera. Niniejszy dokument winien być potwierdzony przez upoważnionego pracownika Wydziału zajmującego się przyznawaniem wynagrodzeń dla pracowników i odpowiadać zaleceniom IZ POPT;
  11. bieżące zarządzanie środkami finansowymi zgromadzonymi na rachunku bankowym projektu;
  12. monitorowanie wydatków dokonywanych w ramach projektu zgodnie z założonym budżetem projektu;
  13. opracowywanie i terminowe przedkładanie do IZ POPT wniosków o płatność oraz raportów z realizacji projektu na obowiązujących wzorach oraz w oparciu o informacje i dokumenty dostarczone przez partnerów;
  14. konsultowanie z IZ POPT wszelkich problematycznych kwestii związanych z realizacją harmonogramu finansowego projektu, w tym konieczności przesunięć środków w budżecie projektu;
  15. przeprowadzenie postępowań o udzielenie zamówień publicznych zgodnie z odpowiednimi przepisami, nadzór nad wykonywaniem zadań, odbiór zamówień i rozliczenie z wykonawcą, w zakresie zdefiniowanym we wniosku aplikacyjnym;
  16. wskazanie zgodnie z wewnętrznymi przepisami Lidera osób do składu zespołu zarządzającego projektem;
  17. wniesienie wkładu własnego w wysokości 10% przypadających na Lidera kosztów kwalifikowanych projektu na działania wspólne zgodnie z wnioskiem aplikacyjnym, w terminie wskazanym przez Lidera, umożliwiającym uregulowanie przez niego zobowiązań, na rachunek bankowy prowadzony przez Lidera zgodnie z § 6 ust.1, pkt g);
  18. zapewnienie osiągnięcia zakładanych wskaźników wynikających z realizowanej przez niego części projektu.

W ramach realizacji Projektu, Lider jest zobowiązany w szczególności do:

  1. wydatkowania środków w ramach realizacji projektu w sposób zapewniający ich optymalne wykorzystanie zgodne z najlepszymi praktykami gospodarczymi oraz umożliwiający pełną i uczciwą konkurencję między potencjalnymi wykonawcami;
  2. zapewnienia promocji projektu zgodnie z wymogami dotyczącymi informacji i promocji zawartymi w „Przewodniku dla Beneficjentów POPT 2007–2013 IV edycji”, a także na wniosek IZ POPT do udzielania wsparcia i brania udziału w wydarzeniach promocyjno-informacyjnych organizowanych w ramach Programu z zastrzeżeniem, że w przypadku umieszczania na materiałach przygotowywanych w ramach realizowanego projektu logotypów innych podmiotów niż partnerów projektu przed ich umieszczeniem każdorazowo wymagane jest informowanie Ministra;
  3. udostępniania lub przekazywania na wniosek IZ POPT, KPK lub innych upoważnionych do tego instytucji wszelkich dokumentów i informacji dotyczących realizacji projektu;
  4. przestrzegania prawa autorskich lub pokrewnych związanych z dokumentami powstającymi w trakcie projektu, których dokładny sposób przeniesienia zostanie określony w warunkach udzielenia zamówienia oraz w kolejnych umowach zawartych z wykonawcami;
  5. dokonywania wszelkich niezbędnych i odpowiednich ustaleń w celu usprawnienia lub zmiany sposobu zarządzania projektem na wniosek IZ POPT lub KPK;
  6. powołania zespołu zarządzającego projektem, składającego się z osób wskazanych w S 6 ust. 1 pkt. q), § 7 ust. 1 pkt. m), S 8 ust. 1 pkt. m);
  7. koordynowania pracy zespołu zarządzającego projektem poprzez ustanowienie regulaminu zespołu i zwoływanie jego posiedzeń;
  8. prowadzenia obsługi prawnej i kancelaryjnej zespołu zarządzającego projektem;
  9. przechowywania do 31 marca 2022 r. wszelkiej dokumentacji przynależnej Liderowi związanej z jego działaniami samodzielnymi związanymi z realizacją projektu oraz działaniami wspólnymi w tym dokumentacji dotyczącej wkładu własnego w sposób zapewniający jego dostępność i bezpieczeństwo.

Natomiast Partner I zobowiązuje się do:

  1. dostarczenia Liderowi wszystkich informacji niezbędnych do realizacji projektu;
  2. wniesienia wkładu własnego w wysokości 10% przypadających na Partnera I kosztów kwalifikowanych projektu na działania wspólne zgodnie z wnioskiem aplikacyjnym, tj. działanie 1 Obszar funkcjonalny i działanie 9 Promocja projektu w terminie wskazanym przez Lidera, umożliwiającym uregulowanie przez niego zobowiązań, na rachunek bankowy prowadzony przez Lidera zgodnie z § 6 ust.1 pkt. g);
  3. przeprowadzenia postępowań o udzielenie zamówień publicznych zgodnie z odpowiednimi przepisami, nadzoru nad wykonywaniem zadania, odbioru opracowanej dokumentacji i rozliczenia z wykonawcą, w zakresie zdefiniowanym we wniosku aplikacyjnym;
  4. przestrzegania ustalenia, że wartość elementu wynagrodzenia dodatków specjalnych stanowiących dofinansowanie w ramach projektu dla pracowników zaangażowanych w realizacje projektu wynosi 151 200 zł, a w odniesieniu do pracowników Partnera I stanowi kwotę 45 360 zł, co stanowi nie więcej niż 90% środków przeznaczonych na to działanie (działanie 8 – Zarządzanie projektem);
  5. podania podstawy wypłaty wynagrodzenia w postaci dodatków specjalnych, przez przedstawienie każdego pracownika z imienia i nazwiska, stanowiska służbowego, podania zakresu obowiązków podstawowego (tzw. opisu stanowiska pracy) oraz określenia dodatkowego zakresu obowiązków związanego z realizacją projektu wraz z kwotą dodatku specjalnego z rozbiciem na środki zewnętrzne i wkład własny Partnera I. Niniejszy dokument winien być potwierdzony przez upoważnionego pracownika Wydziału zajmującego się przyznawaniem wynagrodzeń dla pracowników i odpowiadać zaleceniom IZ POPT;
  6. poddania realizacji projektu audytowi oraz kontroli ze strony IZ POPT oraz upoważnionych instytucji krajowych oraz udostępnienia wszelkich wymaganych dokumentów w tym zakresie;
  7. respektowania i przestrzegania wszelkich zaleceń i terminów określonych przez upoważnione instytucje w zakresie realizacji projektu, w tym w celu naprawy i usunięcia ewentualnych uchybień lub nieprawidłowości;
  8. prowadzenia jednolitej ewidencji zdarzeń księgowych w sposób umożliwiający jednoznaczną identyfikację kosztów i wydatków ponoszonych na realizację projektu;
  9. współpracy z Liderem w przygotowaniu raportów z realizacji projektu oraz wniosków o płatność i dostarczenia wszystkich niezbędnych dokumentów dotyczących realizowanych przez niego działań w terminach i formie umożliwiającej przygotowanie i terminowe złożenie wniosku o płatność przez Lidera;
  10. zwrotu wszelkich kwot otrzymanych w nadmiernej wysokości lub kwot uznanych za nienależnie wypłacone przez beneficjenta w zakresie realizowanej przez Partnera I części projektu;
  11. w przypadku zgłoszenia uwag do wniosku o płatność przez IZ POPT niezwłocznego dostarczenia wymaganych wyjaśnień lub dokumentów dotyczących realizowanych przez Partnera I działań;
  12. zapewnienia osiągnięcia zakładanych wskaźników wynikających z realizowanej przez niego części projektu;
  13. wskazania zgodnie z wewnętrznymi przepisami Partnera I osób do składu zespołu zarządzającego projektem.

W ramach realizacji Projektu Partner I jest zobowiązany w szczególności do:

  1. wydatkowania środków w ramach realizacji projektu w sposób zapewniający ich optymalne wykorzystanie zgodne z najlepszymi praktykami gospodarczymi oraz umożliwiający pełną i uczciwą konkurencję między potencjalnymi wykonawcami;
  2. zapewnienia promocji projektu zgodnie z wymogami zawartymi w „Przewodniku dla Beneficjentów POPT 2007-2013 – IV. Edycji”, a także na wniosek Lidera do udzielania wsparcia i brania udziału w wydarzeniach promocyjno-informacyjnych organizowanych w ramach Programu z zastrzeżeniem, że w przypadku umieszczania na materiałach przygotowywanych w ramach realizowanego projektu logotypów innych podmiotów niż Partnerów Projektu, przed ich umieszczeniem każdorazowo wymagane jest informowanie Ministra;
  3. udostępniania lub przekazywania na wniosek Lidera wszelkich dokumentów i informacji dotyczących realizacji projektu;
  4. dokonywania wszelkich niezbędnych i odpowiednich ustaleń w celu usprawnienia lub zmiany sposobu zarządzania projektem na wniosek Lidera;
  5. prowadzenia obsługi prawnej i kancelaryjnej w zakresie związanym z realizacją powierzonego zadania lub zadań;
  6. przechowywania do 31 marca 2022 r. wszelkiej dokumentacji przynależnej Partnerowi I związanej z jego działaniami samodzielnymi związanymi z realizacją projektu w tym dokumentacji dotyczącej wkładu własnego w sposób zapewniający jego dostępność i bezpieczeństwo.

Analogicznie jw. opisano w cyt. umowie obowiązki Partnera II.

Dokumentacja wspólna 3 miast wynika z zapisów Zintegrowanej Strategii Rozwoju Obszaru Funkcjonalnego do 2030 r. Zatem powstające w ramach projektu dokumenty dotyczyć będą równocześnie obszaru każdej z gmin.

Każdy z partnerów (w tym lider) może korzystać z dokumentacji wspólnej opracowanej dla wszystkich 3 miast bezpłatnie i bez ograniczeń. Opracowana przez Miasto R dokumentacja wspólna dla trzech miast będzie nieodpłatnie przekazana Liderowi i Partnerowi II.

Opracowana dokumentacja wspólna dla trzech miast będzie nieodpłatnie przekazana Liderowi i Partnerowi II.

Wnoszony przez partnerów i lidera wkład nie stanowi zapłaty za możliwość korzystania z dokumentacji. Wnoszony przez partnerów i lidera wkład własny wynika z zawartej umowy partnerstwa i wynika z montażu finansowego projektu, gdzie 90% stanowi dofinansowanie z Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna na lata 2007-2013, a 10% stanowi wkład własny partnerów i lidera. W wyniku realizacji projektu, wykonywane są dwa rodzaje działań:

  1. Każdy z partnerów projektu zleca samodzielnie, zgodnie z Ustawą PZP, opracowanie dokumentów dla swojego miasta. Następnie Partner I i Partner II występuje do Lidera z wnioskiem o płatność, na podstawie którego Lider refunduje mu 90% poniesionych kosztów. Pozostałe 10% każda gmina płaci ze środków własnych.
  2. W wyniku dodatkowych ustaleń pomiędzy Liderem i partnerami projektu, Lider i każdy z partnerów dodatkowo zlecał będzie, zgodnie z ustawą PZP, dokumenty wspólne dla wszystkich 3 miast.

W przypadku drugiego typu działań, które jest przedmiotem niniejszej interpretacji, Miasto R zleca opracowanie części dokumentów wspólnych dla wszystkich 3 miast, a przypadające na miasto 10% wkładu własnego podzielony zostaje równo pomiędzy wszystkich partnerów projektu. Po zrealizowaniu projektu, nastąpi nieodpłatne przekazanie w części jego efektów Liderowi i Partnerowi II. Obciążenie pozostałych partnerów 1/3 wkładu własnego wynika z ustaleń uczestników projektu oraz umowy partnerstwa.

Nie ma możliwości, aby partnerzy i lider nie wnieśli wkładu własnego, gdyż do tego obliguje ich zawarta umowa partnerstwa. W przypadku nie wniesienia wkładu własnego przez którąś ze stron, projekt nie zostałby zrealizowany, a dotację z Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna należałoby zwrócić.

Wkład własny partnerów i lidera (10%) dotyczy projektu jako całości. W ramach projektu opracowane są różnego rodzaju dokumenty strategiczne oraz dokumentacje projektowe, a także części wspólne dla wszystkich trzech miast. Każda faktura, wystawiona w ramach projektu, rozliczana jest zgodnie z montażem finansowym – 90% stanowi dofinansowanie z Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna na lata 2007–2013, a 10% stanowi wkład własny partnerów i lidera. Projekt jako całość również podlega tej regule.

Wnoszony przez partnerów i lidera wkład własny wynika z wniosku aplikacyjnego oraz z zawartej umowy partnerstwa i jest zgodny z montażem finansowym projektu, gdzie 90% stanowi dofinansowanie z Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna na lata 2007-2013, a 10% stanowi wkład własny partnerów i lidera. Każda gmina ma ustaloną kwotę całkowitą projektu, z której wyliczony jest wkład własny oraz dofinansowanie. Kwota ta wynika ze zgłoszonych do wniosku potrzeb gmin.

Miasto R jest miastem na prawach powiatu, zgodnie z ustawą z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (tj.Dz.U.2013.595 j.t.) – art. 91 ustawy Prawa powiatu przysługują miastom, które w dniu 31 grudnia 1998 r. liczyły więcej niż 100.000 mieszkańców (...). Dodatkowo, zgodnie z art. 92 ust. 2 ustawy Miasto na prawach powiatu jest gminą wykonującą zadania powiatu na zasadach określonych w tej ustawie. Projekt realizowany jest więc w ramach zadań własnych powiatu, określonych w ustawie z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (tj.Dz.U.2013.595 j.t.). Projekt ma klasyfikację PWB, z uwagi na fakt, że dotyczy współpracy pomiędzy samorządami, a więc jest zgodny z art. 4 ust. 1 ustawy Powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym.

W związku z powyższym opisem zadano następujące pytania:

  1. Czy Wnioskodawca ma możliwość odliczenia całości podatku naliczonego, wynikającego z otrzymanej przez Wnioskodawcę faktury VAT za wykonanie usługi polegającej na opracowaniu dokumentów wspólnych dla wszystkich 3 miast (częściowo faktura ta będzie podlegała refakturowaniu na pozostałych uczestników projektu)?
  2. Czy Wnioskodawca ma możliwość obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego, wynikającego z otrzymanych od Partnera II oraz Lidera projektu faktur VAT, stanowiących odsprzedaż zakupionych przez te miasta usług (polegających na opracowaniu dokumentów wspólnych dla wszystkich 3 miast) w części przypadającej na wnioskodawcę?

Zdaniem Wnioskodawcy,

  1. Wnioskodawca ma możliwość odliczenia podatku naliczonego, wynikającego z otrzymanej przez Wnioskodawcę faktury VAT za wykonanie usługi polegającej na opracowaniu dokumentów wspólnych dla wszystkich 3 miast w części podlegającej refakturowaniu na pozostałych uczestników projektu.
  2. Wnioskodawca nie ma możliwości obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego, wynikającego z otrzymanych od Partnera II oraz Lidera projektu faktur VAT, stanowiących odsprzedaż zakupionych przez te miasta usług w części przypadającej na Wnioskodawcę (polegających na opracowaniu dokumentów wspólnych dla wszystkich 3 miast), ponieważ zakup ten nie będzie dotyczył żadnych czynności opodatkowanych.

W świetle obowiązującego stanu prawnego stanowisko Wnioskodawcy w sprawie oceny prawnej przedstawionego zdarzenia przyszłego:

  • w zakresie możliwości odliczenia całości podatku naliczonego, wynikającego z otrzymanej przez Wnioskodawcę faktury VAT za wykonanie usługi polegającej na opracowaniu dokumentów wspólnych dla wszystkich 3 miast – jest nieprawidłowe,
  • w zakresie możliwości obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego wynikającego z otrzymanych od Partnera II oraz Lidera projektu faktur, stanowiących odsprzedaż zakupionych przez te miasta usług w części przypadającej na Wnioskodawcę – jest nieprawidłowe.

Podstawowe zasady dotyczące odliczania podatku naliczonego zostały sformułowane w art. 86 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054 ze zm.), zwanej dalej ustawą.

W myśl tego przepisu, w zakresie, w jakim towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych, podatnikowi, o którym mowa w art. 15 ustawy, przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego, z zastrzeżeniem art. 114, art. 119 ust. 4, art. 120 ust. 17 i 19 oraz art. 124.

Na mocy art. 86 ust. 2 pkt 1 ustawy – w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 2014 r. – kwotę podatku naliczonego stanowi suma kwot podatku wynikających z faktur otrzymanych przez podatnika z tytułu:

  1. nabycia towarów i usług,
  2. dokonania całości lub części zapłaty przed nabyciem towaru lub wykonaniem usługi.

Z powołanego przepisu art. 86 ust. 1 wynika, że prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego przysługuje wówczas, gdy zostaną spełnione określone warunki, tzn. odliczenia tego dokonuje podatnik podatku od towarów i usług oraz gdy towary i usługi, z których nabyciem podatek został naliczony, są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych, tzn. takich, których następstwem jest określenie podatku należnego (powstanie zobowiązania podatkowego).

Przedstawiona wyżej zasada wyklucza zatem możliwość dokonania obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego związanego z towarami i usługami, które nie są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych, czyli w przypadku ich wykorzystania do czynności zwolnionych od podatku VAT oraz niepodlegających temu podatkowi.

Należy zauważyć, że formułując w art. 86 ust. 1 ustawy warunek związku ze sprzedażą opodatkowaną, ustawodawca nie uzależnia prawa do odliczenia od związku zakupu z obecnie wykonywanymi czynnościami opodatkowanymi. Wystarczającym jest, że z okoliczności towarzyszących nabyciu towarów lub usług przy uwzględnieniu rodzaju prowadzonej przez podatnika działalności gospodarczej wynika, że zakupy te dokonane są w celu ich wykorzystania w ramach jego działalności opodatkowanej.

W każdym przypadku należy dokonać oceny, czy intencją podatnika wykonującego określone czynności, z którymi łączą się skutki podatkowoprawne, było wykonywanie czynności opodatkowanych.

Ponadto należy podkreślić, że ustawodawca przyznał podatnikowi prawo do odliczenia podatku naliczonego w całości lub w części, pod warunkiem spełnienia przez niego zarówno przesłanek pozytywnych, wynikających z art. 86 ust. 1 ustawy oraz niezaistnienia przesłanek negatywnych, określonych w art. 88 ustawy. Przepis ten określa listę wyjątków, które pozbawiają podatnika prawa do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego.

Na podstawie art. 88 ust. 4 ustawy – w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 2014 r. –obniżenia kwoty lub zwrotu różnicy podatku należnego nie stosuje się również do podatników, którzy nie są zarejestrowani jako podatnicy VAT czynni, zgodnie z art. 96, z wyłączeniem przypadków, o których mowa w art. 86 ust. 2 pkt 7.

Zgodnie z powyższą regulacją, z prawa do odliczenia podatku skorzystać mogą wyłącznie podatnicy, którzy są zarejestrowani jako podatnicy VAT czynni.

Jak wskazano wyżej, prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego przysługuje wówczas, gdy zostaną spełnione określone warunki, tzn. odliczenia tego dokonuje zarejestrowany, czynny podatnik podatku od towarów i usług oraz gdy towary i usługi, z których nabyciem podatek został naliczony, są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych.

Katalog czynności podlegających opodatkowaniu podatkiem VAT zawarty jest w art. 5 ustawy. Zgodnie z treścią art. 5 tej ustawy opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlegają m.in. odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju, przy czym dostawa towarów została zdefiniowana jako przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel (art. 7 ust. 1 ustawy), natomiast świadczenie usług jako każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów (art. 8 ust. 1 ww. ustawy).

Ponadto, zgodnie z art. 7 ust. 8 ustawy, w przypadku, gdy kilka podmiotów dokonuje dostawy tego samego towaru w ten sposób, że pierwszy z nich wydaje towar bezpośrednio ostatniemu w kolejności nabywcy, uznaje się, że dostawy towarów dokonał każdy z podmiotów biorących udział w tych czynnościach. Zgodnie zaś z art. 8 ust. 2 ustawy, w przypadku gdy podatnik działając w imieniu własnym, ale na rzecz osoby trzeciej, bierze udział w świadczeniu usług, przyjmuje się że sam otrzymał i wyświadczył te usługi.

Czynności te podlegają opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług pod warunkiem, że są wykonywane przez podatników tego podatku.

Wykładnia przepisów ustawy o podatku od towarów i usług (art. 8 ust. 1 w związku z art. 5 ust. 1 pkt ) wskazuje, że opodatkowaniu co do zasady podlegają usługi świadczone odpłatnie, przy czym związek pomiędzy otrzymaną odpłatnością, a świadczeniami na rzecz dokonującego płatności, musi mieć charakter bezpośredni i na tyle wyraźny, aby można powiedzieć, że płatność następuje za to świadczenie.

Z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wynika, że opodatkowanie tym podatkiem zakłada realizację czynności przez strony, w ramach której ustala się cenę lub świadczenie. W wydawanych wyrokach Trybunał, który wielokrotnie zajmował się kwestią odpłatności świadczeń, stwierdził, że kiedy działalność polega wyłącznie na świadczeniu usług bez bezpośredniej zapłaty, nie ma podstawy wymiaru podatku i z tego względu usługi nie są opodatkowane (np. wyrok w sprawie C-16/93 R.J. Tolsma, pkt 12). Świadczenie usług tylko wtedy dokonywane jest „odpłatnie” w rozumieniu art. 2 pkt 1 szóstej dyrektywy (obecnie art. 2 ust. 1 dyrektywy 2006/112/WE Rady z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej - Dz. Urz. UE L 347 z 11.12.2006, str. 1, ze zm.), jeżeli pomiędzy usługodawcą i usługobiorcą istnieje stosunek prawny, w ramach którego dochodzi do wymiany świadczeń wzajemnych, a wynagrodzenie otrzymywane przez usługodawcę stanowi rzeczywisty ekwiwalent usługi świadczonej na rzecz usługobiorcy (np. wyroki w sprawach C-16/93, pkt 14, C-246/08 Komisja vs. Republika Finlandii, pkt 44). Istnienie odpłatnego świadczenia usług w rozumieniu art. 2 pkt 1 szóstej dyrektywy zakłada istnienie bezpośredniego związku pomiędzy wyświadczoną usługą a otrzymanym ekwiwalentem świadczenia (wyrok C-246/0 8).

Zatem, aby podmiot mógł skorzystać z prawa obniżenia podatku należnego o podatek naliczony związany z dokonanym nabyciem towarów i usług, w pierwszej kolejności winien spełnić przesłanki umożliwiające uznanie go dla tej czynności za podatnika podatku od towarów i usług, w ramach prowadzonej działalności gospodarczej.

W myśl art. 15 ust. 1 ustawy, podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, o której mowa w ust. 2, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności.

Działalność gospodarcza – według ust. 2 powołanego artykułu – obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody. Działalność gospodarcza obejmuje w szczególności czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych.

Należy wskazać, że konieczność implementacji przepisów prawa wspólnotowego do prawa krajowego wymusiła na ustawodawcy odrębne określenie statusu organów władzy publicznej.

Stosownie do art. 15 ust. 6 ustawy, nie uznaje się za podatnika organów władzy publicznej oraz urzędów obsługujących te organy w zakresie realizowanych zadań nałożonych odrębnymi przepisami prawa, dla realizacji których zostały one powołane, z wyłączeniem czynności wykonywanych na podstawie zawartych umów cywilnoprawnych.

Należy ponadto zwrócić uwagę na treść przepisów Dyrektywy Rady 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz.Urz. UE L Nr 347, str. 1 ze zm.). Mianowicie zgodnie z art. 9 Dyrektywy, podatnikiem jest każda osoba wykonująca samodzielnie i niezależnie od miejsca zamieszkania działalność gospodarczą bez względu na cel czy też rezultaty takiej działalności. Za działalność gospodarczą uznaje się w szczególności wykorzystywanie, w sposób ciągły, majątku rzeczowego lub wartości niematerialnych w celu uzyskania z tego tytułu dochodu. Powyższe przepisy wskazują, że niezależnie od częstotliwości wykonania danej czynności, czynność ta podlega opodatkowaniu jeśli podmiot wykorzystuje w sposób ciągły w celach zarobkowych swój majątek.

Wobec powyższego, za podatnika podatku VAT będzie uznany tylko taki podmiot, który dokonuje czynności zmierzających do wykorzystania nabytych towarów i usług do celów działalności gospodarczej w rozumieniu art. 15 ust. 2 ustawy.

Z przepisu art. 91 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 595 ze zm.) wynika, że prawa powiatu przysługują miastom, które w dniu 31 grudnia 1998 r. liczyły więcej niż 100 000 mieszkańców, a także miastom, które z tym dniem przestały być siedzibami wojewodów, chyba że na wniosek właściwej rady miejskiej odstąpiono od nadania miastu praw powiatu, oraz tym, którym nadano status miasta na prawach powiatu, przy dokonywaniu pierwszego podziału administracyjnego kraju na powiaty.

W myśl art. 92 ust. 1 ustawy o samorządzie powiatowym funkcje organów powiatu w miastach na prawach powiatu sprawuje rada miasta i prezydent miasta. Miasto na prawach powiatu jest gminą wykonującą zadania powiatu na zasadach określonych w tej ustawie (art. 92 ust. 2). Ustrój i działanie organów miasta na prawach powiatu, w tym nazwę, skład, liczebność oraz ich powoływanie i odwoływanie, a także zasady sprawowania nadzoru określa ustawa o samorządzie gminnym (art. 92 ust. 3 powołanej ustawy).

W myśl art. 4 ust. 1 ww. ustawy o samorządzie powiatowym powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym.

Zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 594 ze zm.), gmina wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.

Natomiast zgodnie z art. 6 ust. 1 ww. ustawy, do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów.

W przypadku działań podejmowanych dla realizacji wspólnych inwestycji w zakresie wykonania dokumentacji dotyczącej strategii rozwój u obszaru objętego projektem jako całości, współfinansowanego z Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna na lata 2007–2013, dokonywanych przez jednostki samorządu terytorialnego w ramach których jeden z partnerów zostaje wyznaczony na lidera projektu oraz partycypowania w kosztach projektu przez wszystkich partnerów przez przekazywanie liderowi odpowiednich środków finansowych nie występuje bezpośredni związek pomiędzy przekazaniem (wydaniem) efektów projektu gminom w nim uczestniczącym, a kosztami które te Gminy wnoszą jako wkład własny. W przedstawionych okolicznościach sprawy powstała w wyniku projektu dokumentacja będzie zawierała wnioski i rekomendacje dla całego obszaru funkcjonalnego objętego projektem realizowanym przez uczestników projektu na podstawie zawartej umowy partnerskiej. Każdy z partnerów (w tym lider) może korzystać z dokumentacji wspólnej opracowanej dla wszystkich 3 miast bezpłatnie i bez ograniczeń. Opracowana przez Wnioskodawcę (Partnera I) dokumentacja wspólna dla trzech miast będzie nieodpłatnie przekazana Liderowi i Partnerowi II. Wnoszony przez partnerów i lidera wkład nie stanowi zapłaty za możliwość korzystania z dokumentacji. Wnoszony przez partnerów i lidera wkład własny wynika z zawartej umowy partnerstwa i wynika z montażu finansowego projektu, gdzie 90% stanowi dofinansowanie z Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna na lata 2007–2013, a 10% stanowi wkład własny partnerów i lidera. Nie występuje więc relacja pomiędzy korzyściami, jakie nabędą poszczególni uczestnicy, a wniesieniem przez każdą z gmin wkładem własnym do projektu.

W szczególności biorąc pod uwagę rodzaj wytworzonych w efekcie realizacji projektu partnerskiego dóbr – dokumentacja dotycząca całego obszaru funkcjonalnego tj. równocześnie obszaru każdej z gmin, jak również charakter współpracy i sposób rozliczeń, stwierdzić należy, że partycypacja partnerów projektu w kosztach jego realizacji nie może, co do zasady, stanowić świadczenia ekwiwalentnego do czynności przekazania partnerom prawa do korzystania z dokumentów wspólnych dla 3 gmin powstałych podczas realizacji projektu. Trudno zatem uznać, żeby wkład własny gmin do ww. projektu partnerskiego stanowił wynagrodzenie pozostające w bezpośrednim związku z przekazaniem tym gminom prawa do korzystania z powstałych w trakcie realizacji projektu dokumentów. Oznacza to, że opracowanie dokumentów wspólnych dla wszystkich 3 miast i udostępnienie przez Wnioskodawcę efektów takiego rodzaju wspólnej inwestycji do korzystania przez poszczególnych partnerów projektu, nie stanowi świadczenia usług w zamian za wynagrodzenie. Nie następuje bowiem przekazanie efektów projektu ani też udostępnianie jego efektów w zamian za wniesiony wkład. Wszyscy uczestnicy korzystają z wspólnie opracowanej dokumentacji, a wnoszony wkład własny partnerów i lidera (10%) dotyczy projektu jako całości. Każda faktura, wystawiona w ramach projektu, rozliczana jest zgodnie z montażem finansowym – 90% stanowi dofinansowanie z Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna na lata 2007–2013, a 10% stanowi wkład własny partnerów i lidera.

Mając powyższe ustalenia na uwadze należy stwierdzić, że Wnioskodawca dokonując nabycia usługi polegającej na opracowaniu dokumentów wspólnych dla wszystkich 3 miast, nie nabywał jej do działalności gospodarczej w rozumieniu art. 15 ust. 2 ustawy i nie działał w charakterze podatnika VAT, o którym mowa w art. 15 ust. 1 ustawy, a tym samym nie spełnił przesłanki z art. 86 ust. 1 ustawy. Zarówno w sytuacji nabycia dokumentacji wspólnej dla 3 gmin, celem udostępnienia pozostałym uczestnikom projektu, jak i korzystania z dokumentacji zakupionej przez pozostałych uczestników, nie występuje świadczenie usług w zamian za wynagrodzenie.

Zatem odpowiadając na pytania Wnioskodawcy, stwierdzić należy, że nie ma on prawa do odliczenia podatku naliczonego wynikającego z otrzymanej przez Wnioskodawcę faktury VAT za wykonanie usługi polegającej na opracowaniu dokumentów wspólnych dla wszystkich 3 miast, ani z faktur otrzymanych od Partnera II oraz Lidera projektu.

Podsumowując, stanowisko Wnioskodawcy w zakresie:

  • możliwości odliczenia całości podatku naliczonego, wynikającego z otrzymanej przez Wnioskodawcę faktury VAT za wykonanie usługi polegającej na opracowaniu dokumentów wspólnych dla wszystkich 3 miast - jest nieprawidłowe,
  • braku możliwości obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego wynikającego z otrzymanych od Partnera II oraz Lidera projektu faktur - jest prawidłowe.

Interpretacja dotyczy zdarzenia przyszłego przedstawionego przez Wnioskodawcę i stanu prawnego obowiązującego w dniu wydania interpretacji.

Z uwagi na indywidualny charakter interpretacji przepisów prawa podatkowego - niniejsza interpretacja skierowana jest wyłącznie do Wnioskodawcy i nie wywołuje skutków prawnych dla Lidera i Partnera II projektu bowiem każdą czynność, z którą mogą być związane skutki podatkowoprawne należy rozstrzygać indywidualnie.

Stronie przysługuje prawo do wniesienia skargi na niniejszą interpretację przepisów prawa podatkowego z powodu jej niezgodności z prawem. Skargę wnosi się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach, ul. Prymasa S. Wyszyńskiego 2, 44-100 Gliwice po uprzednim wezwaniu na piśmie organu, który wydał interpretację w terminie 14 dni od dnia, w którym skarżący dowiedział się lub mógł się dowiedzieć o jej wydaniu – do usunięcia naruszenia prawa (art. 52 § 3 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi – t.j. Dz.U. z 2012 r., poz. 270 ze zm.). Skargę do WSA wnosi się (w dwóch egzemplarzach – art. 47 ww. ustawy) w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia odpowiedzi organu na wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, a jeżeli organ nie udzielił odpowiedzi na wezwanie, w terminie sześćdziesięciu dni od dnia wniesienia tego wezwania (art. 53 § 2 ww. ustawy). Skargę wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie lub bezczynność są przedmiotem skargi (art. 54 § 1 ww. ustawy) na adres: Izba Skarbowa w Katowicach, Biuro Krajowej Informacji Podatkowej w Bielsku-Białej, ul. Traugutta 2a 43-300 Bielsko-Biała.


doradcapodatkowy.com gdy potrzebujesz własnej indywidualnej interpretacji podatkowej.

Mechanizm kojarzenia podobnych interpretacji
Dołącz do zarejestrowanych użytkowników i korzystaj wygodnie z epodatnik.pl.   Rejestracja jest prosta, szybka i bezpłatna.

Reklama

Przejrzyj zasięgi serwisu epodatnik.pl od dnia jego uruchomienia. Zobacz profil przeciętnego użytkownika serwisu. Sprawdź szczegółowe dane naszej bazy mailingowej. Poznaj dostępne formy reklamy: display, mailing, artykuły sponsorowane, patronaty, reklama w aktywnych formularzach excel.

czytaj

O nas

epodatnik.pl to źródło aktualnej i rzetelnej informacji podatkowej. epodatnik.pl to jednak przede wszystkim źródło niezależne. Niezależne w poglądach od aparatu skarbowego, od wymiaru sprawiedliwości, od inwestorów kapitałowych, od prasowego mainstreamu.

czytaj

Regulamin

Publikacje mają charakter informacyjny. Wydawca dołoży starań, aby informacje prezentowane w serwisie były rzetelne i aktualne. Treści prezentowane w serwisie stanowią wyraz przekonań autorów publikacji, a nie źródło prawa czy urzędowo obowiązujących jego interpretacji.

czytaj