Stan faktyczny:

Spółka z o.o. zajmuje się handlem produktami rolnymi. Zakup i sprzedaż zboża jest dokonywany na podstawie zawieranych wcześniej kontraktów, które posiadają również klauzulę dotyczącą sankcji z tytułu nie wywiązywania się przez którąkolwiek z jego stron z określonych i zaakceptowanych zobowiązań. Sankcją taką jest zazwyczaj kara / odszkodowanie w określonej wysokości .

Spółka w maju i czerwcu 2004 roku podpisała kilka kontraktów na zakup kukurydzy z kilkoma dostawcami. Kontrakty te były częściowo zawierane celem wykonania zawartych w tym samym okresie kontraktów sprzedaży oraz w związku z oczekiwaniem wzrostu cen w czwartym kwartale b.r.

Jednakże z uwagi na drastyczną obniżkę cen towaru z przyczyn, których nie można było przewidzieć w dniu zawierania kontraktów, spółka musi podjąć decyzję, czy realizować kontrakty i ponieść wysokie straty, czy też wypłacić odszkodowania kontrahentom ponosząc przez to mniejsze straty. Przy czym, rozważa różne warianty biorąc pod uwagę:

• całkowite odstąpienie od kontraktu i wypłata odszkodowania kontrahentowi,
• częściowe odstąpienie od kontraktu i częściowa jego realizacja w związku z koniecznością wywiązania się z zawartych kontraktów sprzedaży, w efekcie czego spółka płaci tylko część kary za niewywiązanie się z całości kontraktu,
• wypowiedzenie dwustronne kontrataków zarówno kupna, jak i sprzedaży kukurydzy, w wyniku czego następuje zarówno zapłata jak i otrzymanie odszkodowania.

Ocena prawna stanu faktycznego:

Stosownie do treści art. 16 ust. 1 pkt 22 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz.U. Nr 54, poz. 654 z późn. zm.) nie uważa się za koszty uzyskania przychodów kar umownych i odszkodowań z tytułu wad dostarczonych towarów, wykonanych robót i usług oraz zwłoki w dostarczeniu towaru wolnego od wad albo zwłoki w usunięciu wad towarów albo wykonywanych robót i usług.

Z cytowanego przepisu wynika, że za koszty uzyskania przychodów nie uważa się jedynie kar umownych, odszkodowań z tytułu:

• wad dostarczonych towarów lub wykonanych robót i usług,
• zwłoki w dostarczeniu towaru wolnego od wad,
• zwłoki w usunięciu wad towarów albo zwłoki w usunięciu wad wykonanych robót i usług.

Oznacza to, że kary umowne i odszkodowania z innych tytułów niż wymienione w tym przepisie, mogą stanowić koszt podatkowy.

Jednakże warunkiem aby można było uznać dany wydatek za koszt uzyskania przychodów jest spełnienie przesłanek wynikających z treści art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1992r. zgodnie z którym kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 16 ust 1.

Z konstrukcji tej normy wynika, że za koszt uzyskania przychodów można uznać jedynie te wydatki związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, które spełniają łącznie warunki:

1. ponoszenie ich ma na celu osiąganie przychodów,
2. nie zostały wymienione w ustawowo określonym, negatywnym, zamkniętym katalogu wykluczeń z kosztów podatkowych,
3. zostały rzeczywiście poniesione lub były podstawy do ich zarachowania i zostało to udokumentowane w sposób nie budzący wątpliwości.

Nie spełnienie któregoś z tych warunków pozbawia możliwości zaliczenia poniesionego faktycznie wydatku do kosztów uzyskania przychodów przy sporządzaniu rachunku podatkowego. Ciężar co do prawidłowego udokumentowania wydatku, jak i wykazania związku przyczynowo – skutkowego pomiędzy poniesieniem wydatku a uzyskaniem przychodu spoczywa - w świetle przywołanych przepisów - na podatniku. Podatnik musi wykazać, że poniósł koszt celowy i racjonalny z punktu widzenia jego wiedzy o związkach przyczynowo-skutkowych między poniesionym kosztem a zasadnie oczekiwanym przychodem.

Zatem, w świetle powyższego ewentualne uznanie kary umownej, odszkodowania za koszt uzyskania przychodów będzie każdorazowo uzależnione od zapisów konkretnej umowy, racjonalności działania podatnika przy podpisywaniu konkretnego kontaktu na zakup bądź sprzedaż towarów, faktycznego zaistnienia okoliczności niezależnych od podatnika a mających wpływ na cenę rynkową towaru (załamanie rynku), racjonalności działania mającego na celu zminimalizowanie wartości straty itp. Oznacza to więc, że jednoznaczna odpowiedź na zapytanie wykracza poza zakres art. 14a § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. Ordynacja podatkowa.