Interpretacja Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej
0114-KDIP1-1.4012.351.2020.2.AKA
z 25 sierpnia 2020 r.

 

Mechanizm kojarzenia podobnych interpretacji

INTERPRETACJA INDYWIDUALNA


Na podstawie art. 13 § 2a, art. 14b § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2020 r., poz. 1325) Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej stwierdza, że stanowisko Wnioskodawcy przedstawione we wniosku z dnia 30 maja 2020 r. (data wpływu 23 czerwca 2020 r.) uzupełnionym pismem z dnia 27 lipca 2020 r. (data wpływu 27 lipca 2020 r.) na wezwanie tut. Organu z dnia 17 lipca 2020 r. Nr 0114-KDIP1-1.4012.351.2020.1.AKA, o wydanie interpretacji przepisów prawa podatkowego dotyczącej podatku od towarów i usług w zakresie braku obowiązku stosowania mechanizmu podzielonej płatności w przypadku sprzedawanych przez Wnioskodawcę Systemów – jest prawidłowe.


UZASADNIENIE


W dniu 23 czerwca 2020 r. wpłynął do Organu ww. wniosek o wydanie interpretacji indywidualnej dotyczącej podatku od towarów i usług w zakresie braku obowiązku stosowania mechanizmu podzielonej płatności w przypadku sprzedawanych przez Wnioskodawcę Systemów.


We wniosku przedstawiono następujący stan faktyczny:


Wnioskodawca (dalej także jako „Spółka”) jest czynnym polskim podatnikiem podatku VAT. Spółka prowadzi działalność gospodarczą m. in. w zakresie projektowania, dostarczania i montażu profesjonalnych systemów nagłośnieniowych, oświetleniowych, komunikacyjnych, interkomowych, kinotechniki, mechaniki scenicznej itp. w różnego rodzaju obiektach. Przede wszystkim są to obiekty kultury (np. teatry, kina, opery, centra kultury, muzea, sale koncertowe, filharmonie, kluby muzyczne), obiekty sportowe (np. stadiony, hale sportowe), inne obiekty użyteczności publicznej (np. szkoły) jak również biura, hotele, centra konferencyjne i itp. Typowymi systemami sprzedawanymi przez Spółkę jej klientom są:

  • systemy nagłośnieniowe;
  • systemy kinotechniki;
  • systemy audio video;
  • systemy oświetlenia scenicznego;
  • systemy komunikacji interkomowej;
  • systemy interkomowe inspicjenta;
  • systemy tłumaczeń symultanicznych;
  • systemy mechaniki scenicznej (m.in. podesty sceniczne, mosty oświetleniowe, sztankiety sceniczne, kurtyny i mechanizmy kurtynowe).


W dalszej części niniejszego wniosku wymienione powyżej systemy sprzedawane przez Spółkę zwane będą także „Systemami”.


W wielu przypadkach Spółka na podstawie jednego zamówienia dostarcza/wykonuje szereg różnych Systemów dla danego obiektu (np. centrum kultury lub teatru). Nabywcami Systemów są podmioty prowadzące działalność gospodarczą oraz jednostki administracji publicznej lub inne instytucje publiczne, które prowadzą obiekty, dla których przeznaczone są Systemy. Spółka realizując zamówienie może działać jako bezpośredni dostawca/wykonawca Systemów dla ich finalnego odbiorcy lub jako poddostawca/podwykonawca.

W zależności od postanowień umownych oraz charakteru i zakresu czynności wykonywanych przez Spółkę w ramach danego zamówienia, sprzedaż kompleksowych Systemów klientom może z punktu widzenia podatku VAT stanowić dostawę towaru albo dostawę towaru wraz z montażem, instalacją i uruchomieniem albo wykonanie usługi. Kwota należności ogółem za dostawę/wykonanie przez Spółkę Systemu lub Systemów stanowi kwotę przekraczającą 15 000 zł.


W ramach dostawy/wykonania Systemów Spółka może wykonywać następujące świadczenia:

  • zaprojektowanie Systemów i przygotowanie dokumentacji projektowej;
  • dostarczenie zestawu urządzeń składających się na kompletny System;
  • montaż i instalacja urządzeń i poszczególnych elementów składających się na Systemy;
  • wykonanie instalacji kablowych służących do zasilania i funkcjonowania Systemów;
  • wykonanie konstrukcji wymaganych do zamontowania w obiekcie urządzeń wchodzących w skład Systemów;
  • wykonanie prac budowlanych wymaganych dla montażu Systemu w obiekcie;
  • programowanie, kalibracja i strojenie Systemów;
  • przeprowadzenie szkolenia z obsługi Systemów;
  • przygotowanie dokumentacji powykonawczej;
  • usługi serwisowe obejmujące serwis gwarancyjny dostarczonych Systemów;
  • inne czynności wymagane dla dostawy/wykonania Systemów.


Zakres świadczeń Spółki w ramach dostawy/wykonania Systemów jest uzależniony od zakresu zamówienia oraz okoliczności faktycznych istniejących w obiekcie, dla którego dostarczane/wykonywane są Systemy. W każdym jednak przypadku głównym przedmiotem świadczenia Spółki jest dostarczany klientowi kompleksowy System. W skład poszczególnych Systemów wchodzi wiele różnych elementów, które łącznie tworzą działającą całość, np. głośniki, mikrofony, słuchawki, wzmacniacze, przetworniki, konsolety, miksery, inne urządzenia sterujące, komputery, anteny, nadajniki, reflektory, projektory, kamery, monitory, routery, oprogramowanie, okablowanie, przyłącza, przełączniki, rozdzielacze, kurtyny, wytworniki sztucznej mgły, konstrukcje urządzeń scenicznych, napędy mechaniczne lub elektryczne do urządzeń scenicznych itp.

Główne elementy składowe Systemów oraz świadczenia pomocnicze związane z dostawą/wykonaniem Systemów są z reguły szczegółowo wymienione w dokumentacji dotyczącej danego zamówienia (np. w umowie, ofercie, specyfikacji do zamówienia lub w dokumentacji projektowej). Lista elementów składowych Systemów może być bardzo rozbudowana i liczyć kilkadziesiąt, a nawet kilkaset pozycji. Bardzo często finalnymi użytkownikami Systemów są podmioty finansowane ze środków publicznych, a dostawa za wykonanie Systemów odbywa się w ramach zamówienia objętego regulacjami ustawy o zamówieniach publicznych i jest dokumentowane zgodnie z wymogami tej ustawy.

W zakres świadczeń Spółki wykonywanych w ramach dostawy/wykonania Systemów bardzo często wchodzą także towary lub usługi wymienione w załączniku nr 15 do ustawy o VAT. W skład dostarczanych klientowi kompletnych Systemów, obok wielu innych elementów, mogą bowiem wchodzić także np. komputery, monitory, akumulatory lub konstrukcje stalowe, a w przypadku zamówienia Systemu z montażem lub usługi wykonania Systemu, również związane z tym prace budowlane, wykonanie instalacji elektrycznych itp. W przypadkach objętych niniejszym wnioskiem, dostarczane klientowi w ramach dostawy/wykonania Systemów towary lub usługi wymienione w załączniku nr 15 nie mają jednak charakteru samodzielnego, a są jedynie elementami pomocniczymi wobec świadczenia głównego, jakim jest dostawa/wykonanie kompletnego Systemu dla klienta. Wartość towarów lub usług wymienionych w załączniku nr 15 do ustawy o VAT w stosunku do wartości całego świadczenia Spółki jest także z reguły niewielka.

W uzupełnieniu Wnioskodawca wskazał, że w opinii Spółki klasyfikacja PKWiU 2008 nie zawiera symboli, które dotyczyłyby wszystkich lub poszczególnych Systemów objętych wnioskiem o interpretację. Świadczenia wykonywane przez Spółkę w ramach dostawy/wykonania Systemów nie mają charakteru jednorodnego i składają się z wielu różnych elementów, które posiadają różne symbole PKWiU 2008. Zakres świadczeń Spółki wchodzących w skład konkretnego Systemu uzależniony jest od rodzaju zamówionego Systemu, jego parametrów i innych wymagań kontrahenta, jak również od okoliczności faktycznych występujących w obiekcie, dla którego dostarczany/wykonywany jest System. W skład poszczególnych Systemów wchodzi wiele różnych elementów, które dopiero łącznie tworzą działający kompletny System. Tak jak wskazano we wniosku poszczególnymi elementami Systemów mogą być np. głośniki; mikrofony; słuchawki; wzmacniacze; przetworniki; konsolety sterownicze; miksery; inne urządzenia sterujące; komputery; anteny; nadajniki; reflektory; projektory; kamery; monitory; routery; okablowanie; przyłącza; przełączniki; rozdzielacze; kurtyny; wytworniki sztucznej mgły; konstrukcje poszczególnych urządzeń scenicznych; podesty; napędy mechaniczne lub elektryczne do urządzeń scenicznych itp. Dodatkowo w ramach dostawy/wykonania Systemów z reguły występuje także element usługowy, jak np. zaprojektowanie Systemów i przygotowanie dokumentacji projektowej; wykonanie konstrukcji metalowych wymaganych do zamontowania w danym obiekcie urządzeń wchodzących w skład Systemu (np. głośników i mikrofonów); wykonanie prac budowlanych wymaganych dla montażu Systemu w obiekcie; montaż i instalacja urządzeń składających się na System; wykonanie instalacji kablowych na potrzeby działania Systemu; programowanie, kalibracja i strojenie urządzeń składających się na System; oprogramowanie sterujące; przygotowanie dokumentacji powykonawczej; przeprowadzenie szkolenia z obsługi Systemu dla pracowników kontrahenta; serwis gwarancyjny Systemu. W opinii Spółki złożoność świadczenia powoduje, że kompleksowym Systemom, których dotyczy wniosek o interpretację nie można przyporządkować jednego symbolu PKWiU 2008. Przykładowo w skład kompleksowego systemu nagłośnieniowego będą wchodzić takie towary jak: głośniki (PKWiU 2008 - 26.40.42.0); wzmacniacze (PKWiU 2008 - 26.40.43.0); miksery cyfrowe (PKWiU 2008 - 27.90.11); mikrofony (PKWiU 2008 - 26.40.41.0); różnego rodzaju kable i przewody wymagane do działania i zasilania Systemu (PKWiU 2008 - 27.32). Oprócz ww. podstawowych elementów systemu nagłośnieniowego w jego skład mogą wchodzić także inne elementy jak np. różne dodatkowe urządzenia sterujące; przełączniki, rozdzielacze, złączki itp.; komputer; oprogramowanie do zarządzania Systemem; monitor; konstrukcje stalowe do zamontowania poszczególnych urządzeń w obiekcie (w szczególności głośników i mikrofonów). W ramach wykonania kompletnego systemu nagłośnieniowego Spółka może wykonywać także prace elektryczne lub budowlane związane z jego montażem i instalacją, kalibruje i stroi cały System oraz przeprowadza szkolenie z obsługi Systemu dla osób, które będą go obsługiwać. Spółka w ramach dostawy/wykonania kompleksowych Systemów dla jej kontrahentów wykonuje zatem szereg różnych świadczeń posiadających różne symbole PKWiU 2008. Wśród tych świadczeń jako jedne z wielu elementów mogą występować także towary i usługi wymienione w załączniku nr 15 do ustawy o VAT. W przypadkach objętych przedmiotowym wnioskiem o interpretację, dostarczane kontrahentom w ramach dostawy/wykonania Systemów wymienione w załączniku nr 15 towary lub usługi nie są jednak świadczeniem głównym i nie mają nigdy charakteru samodzielnego, a są jedynie świadczeniami pomocniczymi wobec świadczenia głównego, jakim jest dostawa/wykonanie kompletnego i sprawnego Systemu dla danego obiektu.


Spółka wskazuje także, iż objęte wnioskiem o interpretację Systemy nie są wymienione w załączniku nr 15 do ustawy o VAT.


W opinii Spółki, w stanie faktycznym objętym wnioskiem o interpretację, przedmiotem sprzedaży na rzecz kontrahentów jest kompleksowy System, a nie poszczególne świadczenia (towary lub usługi) realizowane przez Spółkę w ramach dostawy/wykonania Systemu. Na fakturze dokumentującej sprzedaż Systemu przedmiot sprzedaży określany jest w jednej pozycji, z reguły poprzez wskazanie umowy lub zamówienia, w oparciu o które Spółka dostarcza/wykonuje System. Poszczególne elementy wchodzące w skład dostarczanego/wykonywanego Systemu mogą być natomiast wymienione w innej dokumentacji dotyczącej transakcji z kontrahentem np. specyfikacji do faktury, dokumentacji technicznej, umowie, zamówieniu itp.

Systemy dostarczane/wykonywane przez Spółkę dla jej kontrahentów muszą spełniać wymogi określone w umowie lub zamówieniu. Wszystkie wykonywane przez Spółkę elementy świadczenia, w tym świadczenia dodatkowe/pomocnicze mają na celu dostarczenie/wykonanie kompletnego Systemu zgodnie z wymogami kontrahenta i zapewnienie jego prawidłowego działania. W opinii Spółki wszystkie wykonywane przez nią w ramach sprzedaży Systemów świadczenia są wymagane dla prawidłowej i zgodnej z umową realizacji ich sprzedaży.


Sprzedaż kompleksowych Systemów z reguły jest dokonywana na rzecz podmiotów zarejestrowanych jako podatnicy VAT czynni, może być jednak dokonywana także na rzecz innych podmiotów.


W związku z powyższym opisem zadano następujące pytanie:


Czy w przypadku gdy w zakres świadczeń Spółki wykonywanych w ramach sprzedaży Systemów wchodzą także towary lub usługi wymienione w załączniku nr 15 do ustawy o VAT do sprzedaży takiej będą miały i zastosowanie przepisy ustawy o VAT dotyczące obowiązkowego mechanizmu podzielonej płatności, w szczególności art. 106e ust. 1 pkt 18a i art. 108a ust. 1b ustawy o VAT?


Stanowisko Wnioskodawcy:


W opinii Spółki przepisy ustawy o VAT dotyczące obowiązkowego mechanizmu podzielonej płatności nie będą miały zastosowania do opisanej w niniejszym wniosku sprzedaży Systemu lub Systemów.


Z przepisów ustawy o VAT wynika, że obowiązkowym mechanizmem podzielonej płatności, o którym mowa w art. 108 ust. la ustawy o VAT, objęte są transakcje spełniające łącznie następujące przesłanki:

  • transakcja jest dokonywana między podatnikami VAT;
  • przedmiotem transakcji jest towar lub usługa wymieniona w załączniku nr 15 do ustawy o VAT;
  • wykazana na fakturze kwota należności ogółem z tytułu transakcji przekracza 15 000 zł.


Jedną z przesłanek zastosowania do danej transakcji obowiązkowego mechanizmu podzielonej płatności jest zatem uznanie, że przedmiotem transakcji jest towar lub usługa wymienione w załączniku nr 15 do ustawy o VAT. Opisane w niniejszym wniosku transakcje dostawy/wykonania Systemu lub Systemów nie stanowią sprzedaży żadnych z wymienionych w załączniku nr 15 do ustawy o VAT towarów lub usług, a zatem przepisy ustawy o VAT dotyczące obowiązkowego mechanizmu podzielonej płatności nie będą miały do dostawy/wykonania Systemu lub Systemów zastosowania. Za transakcje dostawy towarów lub świadczenia usług wymienionych w załączniku nr 15 do ustawy o VAT mogą być bowiem uznane jedynie transakcje, których samodzielnym przedmiotem są wymienione w załączniku nr 15 do ustawy o VAT towary lub usługi. Jeśli natomiast towary lub usługi wymienione w załączniku nr 15 stanowią jedynie niemający samodzielnego charakteru element świadczenia kompleksowego, to tym samym nie stanowią one przedmiotu transakcji, jest nim bowiem to świadczenie kompleksowe. W stanie faktycznym opisanym w niniejszym wniosku świadczeniem kompleksowym będącym przedmiotem transakcji pomiędzy Spółka, a jej klientem jest dostawa/wykonanie Systemu lub Systemów.

W przypadku, gdy wykonywane świadczenie złożone stanowi dla odbiorcy całość, to dla potrzeb podatku VAT nie należy go dzielić na poszczególne elementy składowe, lecz należy je traktować jako jedno świadczenie, zgodnie z elementem głównym, który nadaje całemu świadczeniu charakter dominujący. Jeśli więc w ramach transakcji wykonywanych jest szereg ściśle powiązanych ze sobą czynności, które pod względem ekonomicznym i gospodarczym stanowią jedną całość, to dla potrzeb podatku VAT należy potraktować je jako jedną czynność opodatkowaną. Wykonywane w ramach tej czynności świadczenia pomocnicze na potrzeby podatku VAT dzielą los prawny świadczenia głównego, w szczególności w zakresie momentu powstania obowiązku podatkowego, miejsca świadczenia, stawki podatku czy sposobu dokumentowania.

Jak wskazano powyżej w opisie stanu faktycznego, Spółka w ramach dostawy/wykonania Systemu lub Systemów dostarcza odbiorcom wiele różnych towarów bądź usług, w tym bardzo często także towary lub usługi wymienione w załączniku nr 15 do ustawy o VAT. W opinii Spółki te poszczególne towary lub usługi nie mają jednak samodzielnego charakteru, ponieważ są one jedynie świadczeniami pomocniczymi w stosunku do świadczenia głównego, którym jest dostawa/wykonanie kompletnego Systemu lub Systemów. Z punktu widzenia klienta, przedmiotem transakcji ze Spółką jest bowiem dostawa/wykonanie Systemu lub Systemów, a nie nabycie poszczególnych elementów wchodzących w jego skład lub poszczególnych czynności wymaganych do jego wykonania, zamontowania i uruchomienia. Tym samym Spółka świadczy odbiorcy jedno kompleksowe świadczenie, którym jest dostawa/wykonanie Systemu lub Systemów. W konsekwencji, skoro przedmiotem sprzedaży dokonywanej przez Spółkę są kompleksowe Systemy, które nie są wymienione w załączniku nr 15 do ustawy o VAT, to pomimo, że w zakres tego świadczenia złożonego mogą jako elementy pomocnicze wchodzić również towary lub usługi wymienione w tym załączniku, to do sprzedaży Systemów nie ma zastosowania obowiązkowy mechanizm podzielonej płatności.


W świetle obowiązującego stanu prawnego stanowisko Wnioskodawcy w sprawie oceny prawnej przedstawionego stanu faktycznego jest prawidłowe.


Na wstępie tut. Organ zauważa, że w postępowaniu dotyczącym wydania interpretacji prawa podatkowego nie jest uprawniony do zajmowania stanowiska w zakresie prawidłowości przyporządkowania formalnego towarów lub usług do grupowania klasyfikacyjnego PKWiU. Analiza kwestii kwalifikacji bądź też nie danego towaru bądź usługi do odpowiedniej pozycji PKWiU nie może być przedmiotem interpretacji indywidualnej dokonywanej przez tut. Organ. Kwestie dotyczące zaklasyfikowania towaru lub usługi do właściwego grupowania statystycznego nie mieszczą się w ramach określonych w art. 14b § 1 Ordynacji podatkowej, zgodnie z którym Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej, na wniosek zainteresowanego, wydaje, w jego indywidualnej sprawie, interpretację przepisów prawa podatkowego (interpretację indywidualną).

Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2020 r., poz.106 z późn. zm.), zwanej dalej ustawą, opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlegają odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.

Na podstawie ustawy z dnia 9 sierpnia 2019 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r., poz. 1751, z późn. zm.), zwanej dalej „ustawą nowelizującą”, art. 5a ustawy otrzymał brzmienie: towary i usługi będące przedmiotem czynności, o których mowa w art. 5, wymienione w klasyfikacji w układzie odpowiadającym Nomenklaturze scalonej (CN) zgodnej z rozporządzeniem Rady (EWG) nr 2658/87 z dnia 23 lipca 1987 r. w sprawie nomenklatury taryfowej i statystycznej oraz w sprawie Wspólnej Taryfy Celnej (Dz. Urz. WE L 256 z 07.09.1987, str. 1, z późn. zm. – Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 2, t. 2, str. 382, z późn. zm.) lub w klasyfikacjach wydanych na podstawie przepisów o statystyce publicznej, są klasyfikowane według Nomenklatury scalonej (CN) lub klasyfikacji wydanych na podstawie przepisów o statystyce publicznej, jeżeli dla tych towarów lub usług przepisy ustawy lub przepisy wykonawcze wydane na jej podstawie powołują działy, pozycje, podpozycje lub kody Nomenklatury scalonej (CN) lub symbole klasyfikacji statystycznych.

Klasyfikacją statystyczną dotyczącą towarów i usług, która ma zastosowanie dla celów opodatkowania podatkiem od towarów i usług, od dnia 1 lipca 2020 r. jest Polska Klasyfikacja Wyrobów i Usług wprowadzona rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 4 września 2015 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Wyrobów i Usług (PKWiU) – (Dz. U. Nr 207, poz. 1293, z późn. zm.).

W myśl § 3a ww. rozporządzenia do celów opodatkowania podatkiem od towarów i usług w zakresie przypadków, o których mowa w art. 113 ust. 13 pkt 1 lit. f i lit. g ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2020 r. poz. 106), załączniku nr 15 do tej ustawy oraz w przepisach wykonawczych wydanych na podstawie art. 111 ust. 8 tej ustawy, Polską Klasyfikację Wyrobów i Usług wprowadzoną rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 29 października 2008 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Wyrobów i Usług (PKWiU) stosuje się do dnia 31 grudnia 2020 r.


W myśl art. 7 ust. 1 ustawy, przez dostawę rozumnie towarów, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumnie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel (…). Towarami natomiast są rzeczy oraz ich części, a także wszelkie postacie energii (art. 2 pkt 6 ustawy).


Na mocy art. 8 ust. 1 ustawy – przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemiejącej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7 (…).


Stosownie do art. 2 pkt 22 ustawy przez sprzedaż rozumie się odpłatną dostawę towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju, eksport towarów oraz wewnątrzwspólnotową dostawę towarów.


Regulacje dotyczące mechanizmu podzielonej płatności zawarte zostały w ustawie z dnia 15 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustawy (Dz. U. z 2018 r., poz. 62), która wprowadziła z dniem 1 lipca 2018 r. m.in. nowy blok przepisów zawartych w rozdziale 1a w art. 108a-108d ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2017 r., poz. 1221, z późn. zm.).

Ustawą z dnia 9 sierpnia 2019 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z dnia 13 września 2019 r., poz. 1751) z dniem 1 listopada 2019 r. wprowadzono m.in. nowy blok przepisów zawartych w rozdziale 1a w art. 108a-108e ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2018, poz. 2174, z późn. zm.).

Zgodnie z art. 108a ust. 1 ustawy, podatnicy, którzy otrzymali fakturę z wykazaną kwotą podatku, przy dokonywaniu płatności kwoty należności wynikającej z tej faktury mogą zastosować mechanizm podzielonej płatności.


Natomiast w myśl art. 108a ust. 1a ustawy, przy dokonywaniu płatności za nabyte towary lub usługi wymienione w załączniku nr 15 do ustawy, udokumentowane fakturą, w której kwota należności ogółem stanowi kwotę, o której mowa w art. 19 pkt 2 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców, podatnicy są obowiązani zastosować mechanizm podzielonej płatności.

Podatnik obowiązany do wystawienia faktury, o której mowa w art. 106e ust. 1 pkt 18a, jest obowiązany do przyjęcia płatności kwoty należności wynikającej z tej faktury z zastosowaniem mechanizmu podzielonej płatności (art. 108a ust. 1b ustawy).


W myśl art. 108a ust. 2 ustawy – zastosowanie mechanizmu podzielonej płatności polega na tym, że:

  1. zapłata kwoty odpowiadającej całości albo części kwoty podatku wynikającej z otrzymanej faktury jest dokonywana na rachunek VAT;
  2. zapłata całości albo części kwoty odpowiadającej wartości sprzedaży netto wynikającej z otrzymanej faktury jest dokonywana na rachunek bankowy albo na rachunek w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, dla których jest prowadzony rachunek VAT, albo jest rozliczana w inny sposób.

Stosownie do art. 106b ust. 1 ustawy – podatnik jest obowiązany wystawić fakturę dokumentującą:

  1. sprzedaż, a także dostawę towarów i świadczenie usług, o których mowa w art. 106a pkt 2, dokonywane przez niego na rzecz innego podatnika podatku, podatku od wartości dodanej lub podatku o podobnym charakterze lub na rzecz osoby prawnej niebędącej podatnikiem;
  2. sprzedaż wysyłkową z terytorium kraju i sprzedaż wysyłkową na terytorium kraju na rzecz podmiotu innego niż wskazany w pkt 1;
  3. wewnątrzwspólnotową dostawę towarów na rzecz podmiotu innego niż wskazany w pkt 1;
  4. otrzymanie przez niego całości lub części zapłaty przed dokonaniem czynności, o których mowa w pkt 1 i 2, z wyjątkiem przypadku, gdy zapłata dotyczy wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów lub czynności, dla których obowiązek podatkowy powstaje zgodnie z art. 19a ust. 5 pkt 4.

Zgodnie z art. 106e ust. 1 pkt 18a ustawy, w przypadku faktur, w których kwota należności ogółem stanowi kwotę, o której mowa w art. 19 pkt 2 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców, obejmujących dokonaną na rzecz podatnika dostawę towarów lub świadczenie usług, o których mowa w załączniku nr 15 do ustawy – faktura powinna zawierać wyrazy „mechanizm podzielonej płatności”.


Stosownie do art. 19 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców (Dz. U. z 2019 r., poz. 1292) dokonywanie lub przyjmowanie płatności związanych z wykonywaną działalnością gospodarczą następuje za pośrednictwem rachunku płatniczego przedsiębiorcy, w każdym przypadku gdy:

  1. stroną transakcji, z której wynika płatność, jest inny przedsiębiorca oraz
  2. jednorazowa wartość transakcji, bez względu na liczbę wynikających z niej płatności, przekracza 15 000 zł lub równowartość tej kwoty, przy czym transakcje w walutach obcych przelicza się na złote według średniego kursu walut obcych ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień dokonania transakcji.

Załącznik nr 15 do ustawy – stanowiący „Wykaz towarów i usług, o których mowa w art. 105a ust. 1, art. 106e ust. 1 pkt 18a, art. 108a ust. 1a oraz art. 108e ustawy” – zawiera zamkniętą listę towarów i usług, w przypadku których faktura dokumentująca ich dostawę lub świadczenie musi zawierać adnotację „mechanizm podzielonej płatności”.


Z powołanych wyżej przepisów wynika, że obowiązek wystawiania faktur z adnotacją „mechanizm podzielonej płatności” będzie istnieć, jeżeli łącznie spełnione będą trzy warunki, tj. faktura:

  1. będzie wystawiana na kwotę należności ogółem (kwotę brutto) przekraczającą 15 000 zł lub jej równowartość (art. 19 pkt 2 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców);
  2. będzie dokumentować dostawę towarów lub świadczenie usług, o których mowa w załączniku nr 15 do ustawy;
  3. czynności będą dokonywane na rzecz podatnika.

Z przedstawionego opisu sprawy wynika, że Wnioskodawca Spółka prowadzi działalność gospodarczą m. in. w zakresie projektowania, dostarczania i montażu profesjonalnych systemów nagłośnieniowych, oświetleniowych, komunikacyjnych, interkomowych, kinotechniki, mechaniki scenicznej itp. w różnego rodzaju obiektach. Typowymi Systemami sprzedawanymi przez Spółkę jej klientom są systemy nagłośnieniowe, systemy kinotechniki; systemy audio video; systemy oświetlenia scenicznego; systemy komunikacji interkomowej; systemy interkomowe inspicjenta; systemy tłumaczeń symultanicznych; systemy mechaniki scenicznej (m.in. podesty sceniczne, mosty oświetleniowe, sztankiety sceniczne, kurtyny i mechanizmy kurtynowe). W wielu przypadkach Spółka na podstawie jednego zamówienia dostarcza/wykonuje szereg różnych Systemów dla danego obiektu (np. centrum kultury lub teatru). Spółka realizując zamówienie może działać jako bezpośredni dostawca/wykonawca Systemów dla ich finalnego odbiorcy lub jako poddostawca/podwykonawca. W zależności od postanowień umownych oraz charakteru i zakresu czynności wykonywanych przez Spółkę w ramach danego zamówienia, sprzedaż kompleksowych Systemów klientom może z punktu widzenia podatku VAT stanowić dostawę towaru albo dostawę towaru wraz z montażem, instalacją i uruchomieniem albo wykonanie usługi. Kwota należności ogółem za dostawę/wykonanie przez Spółkę Systemu lub Systemów stanowi kwotę przekraczającą15 000 zł.

Zakres świadczeń Spółki w ramach dostawy/wykonania Systemów jest uzależniony od zakresu zamówienia oraz okoliczności faktycznych istniejących w obiekcie, dla którego dostarczane/wykonywane są Systemy. W każdym jednak przypadku głównym przedmiotem świadczenia Spółki jest dostarczany klientowi kompleksowy System. W skład poszczególnych Systemów wchodzi wiele różnych elementów, które łącznie tworzą działającą całość, np. głośniki, mikrofony, słuchawki, wzmacniacze, przetworniki, konsolety, miksery, inne urządzenia sterujące, komputery, anteny, nadajniki, reflektory, projektory, kamery, monitory, routery, oprogramowanie, okablowanie, przyłącza, przełączniki, rozdzielacze, kurtyny, wytworniki sztucznej mgły, konstrukcje urządzeń scenicznych, napędy mechaniczne lub elektryczne do urządzeń scenicznych itp.

W zakres świadczeń Spółki wykonywanych w ramach dostawy/wykonania Systemów bardzo często wchodzą także towary lub usługi wymienione w załączniku nr 15 do ustawy o VAT. W skład dostarczanych klientowi kompletnych Systemów, obok wielu innych elementów, mogą bowiem wchodzić także np. komputery, monitory, akumulatory lub konstrukcje stalowe, a w przypadku zamówienia Systemu z montażem lub usługi wykonania Systemu, również związane z tym prace budowlane, wykonanie instalacji elektrycznych itp. W przypadkach objętych niniejszym wnioskiem, dostarczane klientowi w ramach dostawy/wykonania Systemów towary lub usługi wymienione w załączniku nr 15 nie mają jednak charakteru samodzielnego, a są jedynie elementami pomocniczymi wobec świadczenia głównego, jakim jest dostawa/wykonanie kompletnego Systemu dla klienta. Wartość towarów lub usług wymienionych w załączniku nr 15 do ustawy o VAT w stosunku do wartości całego świadczenia Spółki jest także z reguły niewielka.

Świadczenia wykonywane przez Spółkę w ramach dostawy/wykonania Systemów nie mają charakteru jednorodnego i składają się z wielu różnych elementów, które posiadają różne symbole PKWiU 2008. Zakres świadczeń Spółki wchodzących w skład konkretnego Systemu uzależniony jest od rodzaju zamówionego Systemu, jego parametrów i innych wymagań kontrahenta, jak również od okoliczności faktycznych występujących w obiekcie, dla którego dostarczany/wykonywany jest System. W skład poszczególnych Systemów wchodzi wiele różnych elementów, które dopiero łącznie tworzą działający kompletny System. W opinii Spółki złożoność świadczenia powoduje, że kompleksowym Systemom, których dotyczy wniosek o interpretację nie można przyporządkować jednego symbolu PKWiU 2008. Przykładowo w skład kompleksowego systemu nagłośnieniowego będą wchodzić takie towary jak: głośniki (PKWiU 2008 - 26.40.42.0); wzmacniacze (PKWiU 2008 - 26.40.43.0); miksery cyfrowe (PKWiU 2008 - 27.90.11); mikrofony (PKWiU 2008 - 26.40.41.0); różnego rodzaju kable i przewody wymagane do działania i zasilania Systemu (PKWiU 2008 - 27.32). Oprócz ww. podstawowych elementów systemu nagłośnieniowego w jego skład mogą wchodzić także inne elementy jak np. różne dodatkowe urządzenia sterujące; przełączniki, rozdzielacze, złączki itp.; komputer; oprogramowanie do zarządzania Systemem; monitor; konstrukcje stalowe do zamontowania poszczególnych urządzeń w obiekcie (w szczególności głośników i mikrofonów). W ramach wykonania kompletnego systemu nagłośnieniowego Spółka może wykonywać także prace elektryczne lub budowlane związane z jego montażem i instalacją, kalibruje i stroi cały System oraz przeprowadza szkolenie z obsługi Systemu dla osób, które będą go obsługiwać. Spółka w ramach dostawy/wykonania kompleksowych Systemów dla jej kontrahentów wykonuje zatem szereg różnych świadczeń posiadających różne symbole PKWiU 2008. Wśród tych świadczeń jako jedne z wielu elementów mogą występować także towary i usługi wymienione w załączniku nr 15 do ustawy o VAT. W przypadkach objętych przedmiotowym wnioskiem o interpretację, dostarczane kontrahentom w ramach dostawy/wykonania Systemów wymienione w załączniku nr 15 towary lub usługi nie są jednak świadczeniem głównym i nie mają nigdy charakteru samodzielnego, a są jedynie świadczeniami pomocniczymi wobec świadczenia głównego, jakim jest dostawa/wykonanie kompletnego i sprawnego Systemu dla danego obiektu. Spółka wskazuje, iż objęte wnioskiem o interpretację Systemy nie są wymienione w załączniku nr 15 do ustawy o VAT. W opinii Spółki, w stanie faktycznym objętym wnioskiem o interpretację, przedmiotem sprzedaży na rzecz kontrahentów jest kompleksowy System, a nie poszczególne świadczenia (towary lub usługi) realizowane przez Spółkę w ramach dostawy/wykonania Systemu.

Przedmiotem wątpliwości Wnioskodawcy jest kwestia, czy w przypadku gdy w zakres świadczeń Spółki wykonywanych w ramach sprzedaży Systemów wchodzą także towary lub usługi wymienione w załączniku nr 15 do ustawy o VAT do sprzedaży takiej będą miały i zastosowanie przepisy ustawy o VAT dotyczące obowiązkowego mechanizmu podzielonej płatności.

W odniesieniu do przedstawionego stanu faktycznego należy zauważyć, że co do zasady każde świadczenie dla celów opodatkowania podatkiem od towarów i usług powinno być traktowane jako odrębne i niezależne, jednak w sytuacji, gdy kilka świadczeń obejmuje z ekonomicznego punktu widzenia jedną czynność, czynność ta nie powinna być sztucznie dzielona dla celów podatkowych. Zatem, z ekonomicznego punktu widzenia czynności nie powinny być dzielone dla celów podatkowych wówczas, gdy tworzyć będą jedną czynność złożoną obejmującą kilka świadczeń pomocniczych. Jeżeli jednak w skład świadczonej czynności wchodzić będą czynności, które nie służą wyłącznie wykonaniu czynności głównej, zasadniczej, lecz mogą mieć również charakter samoistny, to wówczas nie ma podstaw dla traktowania ich jako elementu czynności złożonej.

Co istotne, aby móc wskazać, że dana czynność jest czynnością złożoną winna się ona składać z różnych świadczeń, których realizacja prowadzi jednak do jednego celu. Na czynność złożoną składa się więc kombinacja różnych czynności, prowadzących do realizacji określonego celu – do wykonania świadczenia głównego, na które składają się różne świadczenia pomocnicze. Natomiast czynność należy uznać za pomocniczą, jeśli nie stanowi ona celu sama w sobie, lecz jest środkiem do pełnego zrealizowania lub wykorzystania czynności zasadniczej. Pojedyncza czynność traktowana jest zatem jak element czynności kompleksowej wówczas, jeżeli cel świadczenia czynności pomocniczej jest zdeterminowany przez czynność główną oraz nie można wykonać lub wykorzystać czynności głównej bez czynności pomocniczej.

Należy zauważyć, że przepisy ustawy o podatku od towarów i usług oraz regulacje Dyrektywy 2006/112/WE Rady z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego sytemu podatku od wartości dodanej (Dz. Urz. UE L 347 z 11.12.2006, str. 1, z późn. zm.), nie regulują kwestii czynności złożonych. Jednakże, zgodnie z zasadą powszechności opodatkowania podatkiem VAT oraz na podstawie polskiego i europejskiego orzecznictwa można stwierdzić, że świadczenie obejmujące z ekonomicznego i gospodarczego punktu widzenia jedną czynność nie powinno być sztucznie dzielone.

Koncepcję opodatkowania świadczeń kompleksowych wypracował Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, w wydanych orzeczeniach. W szczególności w wyroku w sprawie C-349/96 Card Protection Plan Ltd., TSUE uznał, że każde świadczenie usług powinno być, co do zasady, traktowane jako świadczenie odrębne i niezależne. Jeżeli jednak dwa lub więcej niż dwa świadczenia (czynności) dokonane przez podatnika na rzecz konsumenta są tak ściśle powiązane, że obiektywnie tworzą w aspekcie gospodarczym jedną całość, to wszystkie te świadczenia lub czynności stanowią jednolite świadczenie dla celów podatku od wartości dodanej, do których stosuje się te same zasady opodatkowania.

Również w orzecznictwie NSA przyjmuje się, że świadczenie złożone (kompleksowe) ma miejsce wówczas, gdy relacja poszczególnych świadczeń wykonywanych przez podatnika na rzecz jednego nabywcy dzieli je na świadczenie podstawowe i świadczenia pomocnicze – tzn. takie, które umożliwiają skorzystanie ze świadczenia podstawowego lub są niezbędne dla możliwości skorzystania ze świadczenia podstawowego. Jeżeli jednak świadczenia te można rozdzielić, tak że nie zmieni to ich charakteru ani wartości z punktu widzenia nabywcy, wówczas świadczenia takie powinny być traktowane jako dwa niezależnie opodatkowane świadczenia. Zatem należy uwzględniać ochronę podstawowych zasad opodatkowania podatkiem od wartości dodanej wymagających, by każda działalność gospodarcza była traktowana w ten sam sposób. Sprzeciwia się to temu, by podmioty gospodarcze dokonujące takich samych czynności, były traktowane odmiennie w zakresie poboru tego podatku (wyrok NSA z dnia 6 maja 2015 r., I FSK 2105/13).

W przypadku, gdy wykonywana czynność stanowi dla klienta całość, nie należy jej rozbijać na poszczególne elementy składowe, lecz traktować jako jedno świadczenie, zgodnie z elementem, który nadaje całemu świadczeniu charakter dominujący. Jeśli więc wykonywanych jest więcej czynności, a są one ze sobą ściśle powiązane oraz stanowią całość pod względem ekonomicznym i gospodarczym, to wówczas dla potrzeb VAT należy potraktować je jako jedną czynność opodatkowaną. Skutkiem powyższego, świadczenie pomocnicze, co do zasady dzieli los prawny świadczenia głównego, w szczególności w zakresie momentu powstania obowiązku podatkowego, miejsca świadczenia, stawki podatku od towarów i usług czy sposobu dokumentowania.

Mając na uwadze przedstawiony opis sprawy należy zgodzić się z Wnioskodawcą, że w analizowanym przypadku realizuje on świadczenie polegające na wykonaniu sprzedaży kompleksowych Systemów. Jak wynika z opisu sprawy na fakturze dokumentującej sprzedaż Systemu przedmiot sprzedaży określany jest w jednej pozycji, z reguły poprzez wskazanie umowy lub zamówienia, w oparciu o które Spółka dostarcza/wykonuje System. Poszczególne elementy wchodzące w skład dostarczanego/wykonywanego Systemu mogą być natomiast wymienione w innej dokumentacji dotyczącej transakcji z kontrahentem np. specyfikacji do faktury, dokumentacji technicznej, umowie, zamówieniu itp. Systemy dostarczane/wykonywane przez Spółkę dla jej kontrahentów muszą spełniać wymogi określone w umowie lub zamówieniu. Wszystkie wykonywane przez Spółkę elementy świadczenia, w tym świadczenia dodatkowe/pomocnicze mają na celu dostarczenie/wykonanie kompletnego Systemu zgodnie z wymogami kontrahenta i zapewnienie jego prawidłowego działania.

Zatem stwierdzić należy, że w omawianej sprawie Wnioskodawca świadczy jedną czynność polegającą na sprzedaży Systemów, natomiast pozostałe czynności, tj. nabyte towary i usługi stanowią dodatkowe elementy niezbędne do wykonania przez Wnioskodawcę sprzedaży Systemów na rzecz kontrahenta. Zatem świadczenia te pod względem ekonomicznym i gospodarczym są ściśle powiązane z wykonaną usługą, umożliwiające skorzystanie ze świadczenia podstawowego. Tym samym w niniejszej sprawie Wnioskodawca dokonuje jednego kompleksowego świadczenia, w ramach którego – jak wynika z opisu sprawy – nabywa również towary i usługi, objęte obowiązkowym mechanizmem podzielonej płatności.

W tym miejscu należy wskazać, że obowiązek bezwzględnego stosowania mechanizmu podzielonej płatności wprowadzony przepisami obowiązującymi od dnia 1 listopada 2019 r. dotyczy wyłącznie konkretnych towarów i usług enumeratywnie wymienionych w załączniku nr 15 do ustawy. Podkreślenia wymaga, że zapis art. 108a ust. 1a ustawy, wprowadza obowiązek zastosowania mechanizmu podzielonej płatności przy regulowaniu należności z faktury, w której wartość sprzedaży brutto przekracza 15 000 zł lub równowartość tej kwoty.

Jak wynika z powołanych przepisów faktura dotycząca transakcji objętej obligatoryjnym mechanizmem podzielonej płatności powinna zawierać wyrazy „mechanizm podzielonej płatności”. Oznaczenie takie stanowi informację dla nabywcy, że dana faktura, z uwagi na przedmiot transakcji, jak i kwotę, powinna zostać zapłacona z zastosowaniem mechanizmu podzielonej płatności.

W związku z powyższym, skoro przedmiotem sprzedaży, zgodnie ze wskazaniem Wnioskodawcy, są Systemy, które nie są wymienione w załączniku nr 15 do ustawy, to należy stwierdzić, że nie zachodzi obowiązek wynikający z art. 106e ust. 1 pkt 18a ustawy, tj. obowiązek umieszczenia przez Wnioskodawcę na fakturach dokumentujących sprzedaż Systemów wyrazów „mechanizm podzielonej płatności”.


Zatem, stanowisko Wnioskodawcy należy uznać za prawidłowe.


Interpretacja indywidualna wywołuje skutki prawnopodatkowe tylko wtedy, gdy rzeczywisty opis sprawy będącej przedmiotem interpretacji pokrywał się będzie ze stanem faktycznym (opisem zdarzenia przyszłego) podanym przez Wnioskodawcę w złożonym wniosku. W związku z powyższym, w przypadku zmiany któregokolwiek elementu przedstawionego we wniosku opisu sprawy, udzielona odpowiedź traci swoją aktualność.


Interpretacja dotyczy zaistniałego stanu faktycznego przedstawionego przez Wnioskodawczynię i stanu prawnego obowiązującego w dacie zaistnienia zdarzenia.


Zgodnie z art. 14na § 1 Ordynacji podatkowej przepisów art. 14k-14n nie stosuje się, jeżeli stan faktyczny lub zdarzenie przyszłe będące przedmiotem interpretacji indywidualnej stanowi element czynności będących przedmiotem decyzji wydanej:

  1. z zastosowaniem art. 119a;
  2. w związku z wystąpieniem nadużycia prawa, o którym mowa w art. 5 ust. 5 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług;
  3. z zastosowaniem środków ograniczających umowne korzyści.

Przepisów art. 14k-14n nie stosuje się, jeżeli korzyść podatkowa, stwierdzona w decyzjach wymienionych w § 1, jest skutkiem zastosowania się do utrwalonej praktyki interpretacyjnej, interpretacji ogólnej lub objaśnień podatkowych (art. 14na § 2 Ordynacji podatkowej).


Powyższe unormowania należy odczytywać łącznie z przepisami art. 33 ustawy z 23 października 2018 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, ustawy – Ordynacja podatkowa oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 2193), wprowadzającymi regulacje intertemporalne.

Stronie przysługuje prawo do wniesienia skargi na niniejszą interpretację przepisów prawa podatkowego z powodu jej niezgodności z prawem. Skargę wnosi się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w (…), za pośrednictwem organu, którego działanie, bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania jest przedmiotem skargi (art. 54 § 1 ww. ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi – Dz. U. z 2019 r., poz. 2325, z późn. zm.). W przypadku wnoszenia skargi w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego i stanu epidemii jako najwłaściwszy proponuje się kontakt z wykorzystaniem systemu teleinformatycznego ePUAP.

Skargę wnosi się w dwóch egzemplarzach (art. 47 § 1 ww. ustawy) na adres: Krajowa Informacja Skarbowa, ul. Teodora Sixta 17, 43-300 Bielsko-Biała lub drogą elektroniczną na adres Elektronicznej Skrzynki Podawczej Krajowej Informacji Skarbowej na platformie ePUAP: /KIS/SkrytkaESP (art. 54 § 1a ww. ustawy), w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia skarżącemu rozstrzygnięcia w sprawie albo aktu, o którym mowa w art. 3 § 2 pkt 4a (art. 53 § 1 ww. ustawy). W przypadku pism i załączników wnoszonych w formie dokumentu elektronicznego odpisów nie dołącza się (art. 47 § 3 ww. ustawy).

Jednocześnie, zgodnie art. 57a ww. ustawy, skarga na pisemną interpretację przepisów prawa podatkowego wydaną w indywidualnej sprawie, opinię zabezpieczającą i odmowę wydania opinii zabezpieczającej może być oparta wyłącznie na zarzucie naruszenia przepisów postępowania, dopuszczeniu się błędu wykładni lub niewłaściwej oceny co do zastosowania przepisu prawa materialnego. Sąd administracyjny jest związany zarzutami skargi oraz powołaną podstawą prawną.


doradcapodatkowy.com gdy potrzebujesz własnej indywidualnej interpretacji podatkowej.

Mechanizm kojarzenia podobnych interpretacji
Dołącz do zarejestrowanych użytkowników i korzystaj wygodnie z epodatnik.pl.   Rejestracja jest prosta, szybka i bezpłatna.

Reklama

Przejrzyj zasięgi serwisu epodatnik.pl od dnia jego uruchomienia. Zobacz profil przeciętnego użytkownika serwisu. Sprawdź szczegółowe dane naszej bazy mailingowej. Poznaj dostępne formy reklamy: display, mailing, artykuły sponsorowane, patronaty, reklama w aktywnych formularzach excel.

czytaj

O nas

epodatnik.pl to źródło aktualnej i rzetelnej informacji podatkowej. epodatnik.pl to jednak przede wszystkim źródło niezależne. Niezależne w poglądach od aparatu skarbowego, od wymiaru sprawiedliwości, od inwestorów kapitałowych, od prasowego mainstreamu.

czytaj

Regulamin

Publikacje mają charakter informacyjny. Wydawca dołoży starań, aby informacje prezentowane w serwisie były rzetelne i aktualne. Treści prezentowane w serwisie stanowią wyraz przekonań autorów publikacji, a nie źródło prawa czy urzędowo obowiązujących jego interpretacji.

czytaj